ایران با طیف وسیعی از چالش‌های محیط زیستی از جمله دمای بالا، آلودگی، سیل و دریاچه‌های در حال محو شدن مواجه است. در فروردین 1400 سازمان هواشناسی کشور نسبت به «خشکسالی بی‌سابقه» و میزان بارندگی که به‌طور قابل ملاحظه‌ای کمتر از میانگین بلندمدت بود، هشدار داد. میزان بارندگی در حوضه‌های اصلی رودخانه‌های ایران از مهر 1399 تا تیر 1400 در بیشتر نقاط در مقایسه با دوره قبل از آن به میزان قابل توجهی کمتر بود. ایران خشکسالی‌های مکرر را تجربه می‌کند و با اثرهای شدید ناشی از تغییرات اقلیمی مواجه است.مساحت ایران حدود 1.75 میلیون کیلومتر مربع است. کوه‌ها و بیابان‌ها حدود 52 درصد این مساحت را تشکیل می‌دهد و حدود 16 درصد این کشور بیش از 2000 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. آب و هوا در سراسر کشور بسیار متغیر است.

میزان بارندگی سالانه از کمتر از 50 میلی‌متر در بیابان‌ها تا 2275 میلی‌متر در رشت در نزدیکی دریای کاسپین متغیر است. میانگین بارندگی سالانه 228 میلی‌متر بوده و تقریباً 90 درصد کشور خشک یا نیمه‌خشک است. تخمین زده می‌شود که از میانگین حجم بارندگی 376 هزار مترمکعب در سال، 66 درصد قبل از رسیدن به رودخانه‌ها تبخیر شود. مجموع کل منابع آب تجدیدپذیر درازمدت 137.5 هزار مترمکعب برآورد شده است که حدود 9 هزار مترمکعب در سال آن منابع آب خارجی است.سدها همواره نقش مهمی در بهره‌برداری از ذخایر گران‌بهای آبی ایران داشته‌اند. در سال 1385، 94 سد بزرگ با ظرفیت کل 31.6 کیلومتر مکعب احداث شده بود. حجم کل آب مخازن سدها از ابتدای سال آبی جاری 1400-1401 حدود 26.1 میلیارد مترمکعب برآورد شده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل 12 درصد کاهش نشان می‌داد. میزان بارندگی در مناطق کویری حدود 46 میلی‌متر و در استان‌های شمالی بیش از 1400 میلی‌متر است. از نظر زمانی 5 درصد بارندگی کشور در تابستان اتفاق می‌افتد که کمک چندانی به تامین آب صیفی‌جات و محصولات دائمی نمی‌کند. میانگین بارندگی در طول زمان در حال کاهش است، زیرا برای حدود 53 سال 250 میلی‌متر برآورد شده است، در حالی که طی 13 سال گذشته به 232 میلی‌متر کاهش یافته است. از مجموع 183 سد در حال حاضر عملیاتی در سراسر ایران، 52 سد مربوط به حوضه آبریز دریای کاسپین، 12 سد در حوضه ارومیه، 68 سد در حوزه خلیج فارس و خلیج عمان، 34 سد در حوضه آبریز فلات مرکزی، 11 سد در حوضه آبریز سرخس و 6 سد دیگر در سراسر حوضه مرزی شرقی (هامون) قرار دارند. منابع آب تجدیدپذیر طی چهار دهه گذشته 30 درصد کاهش یافته است در حالی که جمعیت ایران حدود 2.5 برابر شده است. از سال 1381 تا 1394 بالغ بر 74 میلیارد مترمکعب از سفره‌های زیرزمینی برداشت شده که بی‌سابقه است و احیای آن هزاران سال طول می‌کشد. میزان کاهش آبخوان در یک دوره 14 ساله حدود 74 میلیارد مترمکعب بوده است. همچنین برداشت بی‌رویه در 77 درصد ایران منجر به فرونشست زمین و شوری خاک بیشتر شده است. میانگین اضافه برداشت از سفره‌های زیرزمینی کشور حدود 5.2 میلیارد مترمکعب در سال بوده است. مصرف آب ایران به دلیل افزایش چشمگیر چاه‌های قانونی و غیرمجاز، گسترش زمین‌های کشاورزی و افزایش وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک در کشاورزی، دام و طیور که عمدتاً ناشی از عوامل انسانی است، افزایش یافته است. مجموع مخازن تمام سدهای کشور حدود 50 میلیارد مترمکعب ظرفیت دارد. در 14 سال گذشته 22 میلیارد مترمکعب بیشتر از ظرفیت تمام سدها از منابع زیرزمینی کشور برداشت شده است. در سال 1383، کل برداشت آب کشاورزی، شهری و صنعتی حدود 93.3 کیلومتر مکعب به طور عمده از آب‌های زیرزمینی (قنات و چاه‌ها) و آب‌های سطحی برآورد شد. آب‌های زیرزمینی عمدتاً در حوضه‌های مرکزی کاهش می‌یابند. آب‌های سطحی بیش از حد مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند. کاهش آب زیرزمینی 3.8 هزار مترمکعب در سال برآورد شده است. این آمار در حالی است که استفاده از منابع آب غیرمتعارف حداقل بوده و کشاورزی مصرف‌کننده اصلی حدود 92 درصد از کل برداشت است. سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی طی 30 سال گذشته در حال کاهش بوده است. در سال 1386 کشاورزی حدود 9 درصد از تولید ناخالص داخلی را با 6.7 میلیون نفر جمعیت فعال اقتصادی تشکیل می‌داد که از این تعداد 56 درصد مرد و 44 درصد زن بودند. سطح قابل کشت حدود 51 میلیون هکتار برآورد شده است که 29 درصد از کل سطح را تشکیل می‌دهد. در سال 1384، 18.1 میلیون هکتار کشت شد. کشاورزی بیشتر بر روی واحدهای کشاورزی کوچک انجام می‌شود. بیش از 80 درصد واحدهای زراعی دارای وسعت کل کمتر از 10 هکتار هستند.بخش‌هایی از شمال و شرق ایران با ناهنجاری بارندگی مواجه‌اند و این بر پوشش گیاهی و کشاورزی اثر گذاشته داشته است.نگرانی ویژه این است که این اثرات خشکسالی در شمال شرق ایران در مناطق هم‌مرز با افغانستان مشاهده شده است.از مجموع 31 استان، 29 استان به ویژه هفت استان خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، خوزستان، اصفهان و خراسان رضوی به‌شدت تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفته‌اند. نبود آب سالم و کافی برای آشامیدن، بهداشت، کشاورزی، دامپروری و تولید برق، علاوه بر تشویق روندهای منفی اجتماعی و سازوکارهای مقابله‌ای، فشار مخرب و ناپایدار فزاینده‌ای بر سلامت و درآمد خانوارها وارد می‌کند.در این شرایط، 4.8 میلیون نفر در معرض خطر متوسط ​​تا زیاد ناشی از خشکسالی هستند، که عمدتاً در مناطق دورافتاده و روستایی استان‌ها زندگی می‌کنند.خشکسالی وابستگی گسترده‌ای به حمل و نقل آب و آب بسته‌بندی‌شده برای آشامیدن ایجاد کرده است. بسیاری از افراد یا خانوارها از روستا به شهر نقل مکان کرده‌اند که نتیجه آن متروک شدن روستاها در مناطق روستایی و بدتر شدن شرایط زندگی در مناطق شهری است.