کسانی که حوزه گردشگری را دنبال می‌کنند اخبار نشست‌های تخصصی مربوط به سمپوزیوم یکصدسال گردشگری ایران را در ماه‌های اخیر در فضای شبکه‌های اجتماعی مشاهده کرده‌اند. این سمپوزیوم با هدف بازخوانی روند تاریخی، آسیب‌شناسی، تحلیل علمی و تخصصی وضعیت موجود و در نهایت ترسیم چشم‌انداز و پیشنهاد نقشه راه آینده در عرصه گردشگری برنامه‌ریزی و اجرا شده است. به گفته حسن تقی‌زاده‌انصاری، رئیس شورای سیاست‌گذاری این سمپوزیوم، در سه دوره، نشست‌های علمی در قالب وبینارهای پیش‌سمپوزیوم با سخنرانی ۱۲۰نفر از استادان و متخصصان حوزه گردشگری برگزار شده است. ۱۳کارگروه تخصصی در این سمپوزیوم از اسفندماه سال گذشته تا کنون، به مطالعات تخصصی، آسیب‌شناسی، تحلیل و ارزیابی مسائل حوزه گردشگری در یک قرن اخیر پرداختند. کارگروه‌هایی از جمله: حمل و نقل، هتل و مراکز اقامتی، خدمات ویزا، راهنمایان گردشگری، مطالعات ایران از نگاه سفرنامه‌نویسان خارجی قرن۱۴، گردشگری سلامت و … در کنار مستندسازی در مورد یکصد سال گردشگری ایران، راهکارهایی نیز برای رفع موانع موجود و توجه به ضرورت‌های مورد نیاز در این حوزه ارائه کرده‌اند. روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه همایش اختتامیه این سمپوزیوم با حضور وزیر میراث فرهنگی، معاون گردشگری کشور و صاحب‌نظران و کارشناسان حوزه گردشگری در دانشگاه علم و فرهنگ برگزار شد. در این همایش اعضای شورای سیاست‌گذاری سمپوزیوم در بخش‌های مختلف به ارائه گزارش بخشی از نتایج بررسی‌های خود پرداختند.

| فرید جواهرزاده |

| رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران |

70 درصد بازار طبیعت‌گردی در اختیار غیرمجازهاست

تمرکز دولت بر مقوله گردشگری خانواده محور و گردشگری داخلی، از جهات مختلف قابل بررسی و حائز اهمیت است. توسعه و ترویج گردشگری داخلی باید مورد ارزیابی دقیق‌تری قرار گرفته و به صورت جدی مطالعه و برای آن برنامه‌ریزی شود.
پژوهش‌های صورت گرفته در قالب پیمایش ملی گردشگری ایران نشان می‌دهد اغلب گردشگران داخلی از واحدهای اقامتی غیر رسمی استفاده کرده و با توجه به استفاده حداکثری از وسیله نقلیه شخصی در سفرهای داخلی، عمده هزینه حمل و نقل سفر مربوط به بنزین و استهلاک خودرو است. قریب به سه چهارم گردشگران در سفر خود هیچ پولی برای دیدار از جاذبه‌های گردشگری پرداخت نمی‌کنند. 77 درصد آنها در طول سفر خود هیچ وعده غذایی را از رستوران‌ها یا مراکز تهیه و توزیع غذا دریافت نکرده‌اند. از بین 5 نفر گردشگر داخلی 4 نفر در طول سفر خود هیچ کالایی را به عنوان سوغات خریداری نکرده‌اند. بر این اساس لازم است در حوزه توسعه و ترویج گردشگری داخلی به عنوان یکی از راهبردهای اساسی معاونت گردشگری وزارت میراث فرهنگی در دوره جدید تجدید نظر اساسی صورت پذیرد.
مرکز آمار ایران در بخشی از گزارشی که اخیرا درباره نحوه گذران اوقات فراغت و وضعیت گردشگری خانواده‌ها منتشر کرده آورده است سهم طبیعت‌گردی در ایران 2.6 است در حالی که این آمار در جهان میانگین 10 تا 15 درصدی دارد. مقایسه این دو نرخ به سوال درباره علت ریز نقش بودن طبیعت‌گردی در ایران می‌رسد. با فرض احتساب تورهای مجاز و غیررسمی، باز هم آمار طبیعت‌گردی در ایران پایین است. داده‌های آماری مرکز آمار کشور هم از عدد دو میلیون طبیعت‌گرد حکایت دارد. اما بخشی از آمار پایین طبیعت‌گردی را باید به وضعیت نابسامان تورهای طبیعت‌گردی مرتبط دانست. در حال حاضر 70 درصد بازار طبیعت‌گردی در اختیار غیرمجازها است. این تورها طرفداران خاص خود را دارند و انگیزه شرکت‌کنندگان از حضور در آنها رفتن به فضایی برای رهایی از محدودیت‌های شهری است. تصور عمومی نسبت به طبیعت‌گردی با این تورهای غیرمجاز که بخش بزرگتری از بازار را دارند، شکل گرفته است. عرصه طبیعت‌گردی نشان می‌دهد فقدان آموزش و حضور مدیریت شده بخش خصوصی در کنار نبود نظارت بر تورهای غیرمجاز، طبیعت‌گردی را ذیل سایر اقسام گردشگری در ایران قرار داده و تحرک در این بخش تنها زمانی مقدور خواهد بود که چالش‌های ذکر شده مرتفع شود. در دوره گذشته بازنگری سیاست‌های اجرایی طبیعت‌گردی کشور تا اندازه زیادی مورد توجه قرار گرفت. با دعوت از متخصصان و ذی‌نفعان، لزوم توجه به بخش طبیعت‌گردی با همکاری و همفکری مجامع علمی و دانشگاهی و فعالان بخش خصوصی و با فراهم کردن زمینه‌های لازم برای بازنگری قوانین و مقررات موجود، در قالب سند ملی توسعه طبیعت‌گردی در جریان بود. اما به رغم این اقدامات، این تلاش‌ها هیچ‌گاه به ثمر ننشست. یکی از مهم‌ترین اهدافی که در این سند مورد توجه و اهتمام اعضا قرار داشت، یکپارچه کردن ساختارهای موجود در زمینه طبیعت‌گردی و جلوگیری از پراکندگی و موازی‌کاری در این حوزه‌ها و ساماندهی بخش خصوصی و حل موضوعات و مشکلات بخش خصوصی است. بر این اساس سند ملی توسعه و مدیریت طبیعت‌گردی کشور در سال 1395 تنظیم و بازنگری شد، اما همچنان در انتظار مطرح شدن در هیئت دولت است.

| عزت‌الله ضرغامی |

| وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری |

استبداد و دوقطبی‌سازی بلای جان گردشگری است

حال گردشگری ایران اجمالاً خوب نیست. کرونا نیز به مشکلات موجود اضافه شده است. این در حالی است که کشور ما به دلیل مزیت‌های رقابتی، می‌تواند در رده‌های نخستین دنیا قرار گیرد. به‌طور مثال ارزش پول ملی ما در سال‌های اخیر پایین آمده و این امر برای گردشگری ما مزیت مهمی است. اما این مزیت هم نتوانست اقتصاد گردشگری ما را متحول کند. اینها فرصت‌هایی است که در اختیار داریم اما وضعیت فعلی گردشگری ایران مطلوب نیست. باید علل عقب‌ماندگی این بخش را روشن کنیم تا موانع رفع شود. امروز این بیمار احتیاج به احیا دارد. ابتدا باید بیمار را احیا کنیم بعد به دنبال کارهای دیگر برویم. در حال حاضر اقداماتی با این هدف انجام شده است. صدور ویزای گردشگری که به بهانه‌هایی و بدون دلیل حدود 20 ماه متوقف شده بود از اول آبان دوباره از سر گرفته می‌شود. اینها بخش‌هایی از فرایند کار گردشگری است که باید حل شود. ما در شرایطی قرار داریم که باید مشکلات موجود در گردشگری را مسئله محور ببینیم. باید ببینیم موانع کار گردشگری چیست و بعد از اینکه به این سوال پاسخ دادیم، راه‌حل‌ها را پیدا کنیم.
پیش از ورود به وزارتخانه تصورم بر این بود که باید تلاش بسیاری داشته باشیم تا سرمایه‌گذار جذب کنیم.
اما بعد از چند ماه با پروژه‌هایی مواجه شده‌ام که افراد مراجعه و برای سرمایه‌گذاری اعلام آمادگی می‌کنند. بعضی از این سرمایه‌گذاران با مبالغ هزار میلیاردی آماده هستند برای سرمایه‌گذاری و فقط می‌گویند شما به ما فرصت این کار را بدهید. به دولت پیشنهاد کردم هیئتی برای حمایت از سرمایه‌گذاران پروژه‌های بالای هزار میلیارد تشکیل شود. این افراد با این سرمایه‌گذاری‌ها بخشی از مشکلات ما را رفع می‌کنند. استبداد بین خودمان را کمی کنار بگذاریم، نگذاریم دیکتاتوری صورت بگیرد، از ناحیه هر کسی که می‌خواهد باشد. با همفکری و همیاری مشکلات حل می‌شود. استبداد و دو قطبی‌سازی بلای جان گردشگری است. باید آزاداندیشی در حوزه گردشگری حاکم شود.

| محمد بهرام زاده |

| معاون پژوهشی بنیاد ایران‌شناسی |

مدیران باید ابتدا هویت ملی خود را احراز کنند

بسیاری از دردمندی‌های حوزه گردشگری، دردهای مشترکی است که به تمام مفاهیم و ارکان توسعه کشور مربوط است. همه آنچه در طول سالیان به عنوان اسناد فرادستی مورد توجه و نقشه راه ما بوده تا کشور را به توسعه پایدار در همه حوزه‌ها از جمله گردشگری رهنمون شود، به دلایل متعدد تا امروز محقق نشده است. بخشی از این امر نتیجه عوامل خارجی و بخش مهمتری منتج از عوامل داخلی هستند. عواملی که بازدارنده توسعه فراگیر و پایدار کشور در بخش‌های مختلف از جمله گردشگری شده‌اند.
چرا معیار و مقیاسی برای سنجش عوامل توقف و عدم توسعه در بخش گردشگری نداریم. چرا نمی‌توانیم عوامل داخلی را از عوامل دیگر که خارجی هستند تفکیک کنیم. شاید یکی از دستاوردهای مهم این سمپوزیوم این است که این فرصت را به ما می‌دهد که بخشی از عوامل داخلی که بازدارنده هستند و دلایلی که تا امروز باعث شده نتوانیم به اسناد بالادستی به عنوان ابزار دستیابی به توسعه نگاه کنیم، را بررسی کنیم. این یک حقیقت است که برنامه‌ها و اسناد ما در مقابل متغیرهای دیگری بر آنها اثر می‌گذارند، تاب‌آوری ندارند.
اگر باور داریم که کشور باید به توسعه برسد، ابتدا باید با هویت ملی خود آشتی کنیم. باید به ایرانی بودن خود باور داشته باشیم. آقای ضرغامی به عنوان وزیر میراث فرهنگی، باید تلاش کنند به سیاست گذاران و تصمیم‌گیران در حوزه مدیریت فرادستی تفهیم کنند که هویت ملی و ایرانی ما باید احصا شود. باید مولفه‌های اصلی قدرت ما -که هویت ملی ماست- شناخته شود. یک مدیر ارشد که مدیر تصمیم‌ساز در کشور باید اول به ایرانی بودن خود ببالد تا بتواند به مفاهیمی که منجر به توسعه ایران می‌شود، توجه کند. هر مدیر باورمند ملی باید ابتدا هویت ملی خود را احراز کند. مدیر عالِم به ملیت خود و کسی که به ایران باور دارد، دزد هم نخواهد بود. به کشور و مردم خود خیانت نخواهد کرد. اما وقتی این خودآگاهی تاریخی در او نباشد، مدیری در خور شخصیت ملت بزرگ ایران هم نخواهد بود. این موضوع بحث گردشگری ما را هم در بر می‌گیرد.

| محمدحسین ایمانی خوشخو |

| دبیرکل سمپوزیوم یکصد سال گردشگری ایران |

90 درصد فعالیت‌های گردشگری دنیا به عهده بخش خصوصی است

فلسفه این سمپوزیوم این است که معتقدیم برای ترسیم آینده گردشگری، حتما باید گذشته آن را مدنظر قرار دهیم. یکصد سال گذشته می‌تواند زمینه تحقیق خوبی برای این امر باشد. برای اینکه بدانیم چه بر ما گذشته، چه ظرفیت‌هایی در این سال‌ها مغفول مانده، چه کارهایی صورت نگرفته و چه اقداماتی انجام شده است.
همواره عنوان می‌شود گردشگری فرابخشی است. اما این سخن که به درستی هم عنوان می‌شود به چه معناست؟ می‌دانیم که مالزی منابع نفتی ندارد. اما در خاطرات ماهاتیر محمد که بنیان‌گذار وزارت گردشگری در این کشور بودند آمده است که ایشان مسئولیتی در حد معاون اول به وزیر گردشگری واگذار کردند. تاکید بر این بود که هر جلسه‌ای که وزیر گردشگری برگزار می‌کند و هر کدام از وزرا را دعوت ‌کرد، آنها موظفند حضور پیدا کنند. با این دیدگاه و زیربنا است که امروز گردشگری مبنای اصلی اقتصاد مالزی شده است. در کشور ما توجهاتی به موضوع گردشگری بوده، نمی‌توانیم بگوییم کاملا بی‌توجهی نسبت به این حوزه شده است. قبل از انقلاب تا حدی، و بعد هم به یک شکلی، اما هر چه تلاش می‌کنیم بگوییم گردشگری می‌تواند محور توسعه باشد، می‌بینیم که کمتر به آن توجه می‌شود. تا کنون نگاه کل‌نگر به گردشگری نداشته‌ایم، نگاه‌های ما اغلب جزئی و بخشی بوده است. جامعیتی که در این نگاه انتظار می‌رود را نداشتیم. به عنوان یک محقق می‌گویم که در دنیا 90 درصد فعالیت‌های گردشگری به عهده بخش خصوصی است. سیاست‌گذاری‌های کلان و تا اندازه‌ای نظارت، با بخش عمومی یا دولت‌هاست. اما فعالیت‌های اصلی را بخش خصوصی انجام می‌دهد. اینکه چرا در ایران اینطور نبوده، شاید بتوان گفت بخشی از دلایل متوجه بخش خصوصی است. در این بخش همنوایی کمتری می‌بینیم. از طرفی بخش‌های مختلف گردشگری پیوستگی لازم را ندارند. گردشگری مذهبی به عهده سازمان اوقاف است. یعنی یکی از گونه‌های شناخته‌شده گردشگری در کشور، عمدتا از حوزه اختیارات وزارت گردشگری خارج است.یا در بخش گردشگری سلامت، می‌گویند در این بخش گردشگر ورودی داریم. ما در حال حاضر اصلا گردشگر پزشکی (سلامت) نداریم، بلکه بیماران بین‌المللی داریم. در گردشگری سلامت 50 درصد از هدف فرد، گردشگری است و 50 درصد درمان، ما در حال حاضر فقط بیماران خارجی داریم.

| سیداحمد محیط طباطبایی |

| رئیس ایکوم ایران |

گردشگری داخلی یعنی وفاق ملی و گردشگری بین‌المللی یعنی همزیستی ملت‌ها

جهانگردی و سفر مفاهیمی بسیار قدیمی هستند. اما صنعت گردشگری، بحث نوینی است که بعد از جنگ جهانی دوم شکل گرفته است. ممالک اروپایی و کشورهای درگیر این جنگ به این نتیجه رسیدند که برای جلوگیری از این ابراز خشونت باید شناخت ایجاد کرد و برای ایجاد این شناخت امری به نام گردشگری شکل گرفت. هدف اصلی گردشگری در ابتدا ایجاد درآمد نبود. بلکه رسیدن به صلح و همزیستی بین ملت‌ها بر اساس شناخت از یکدیگر بود. وقتی صلح برقرار شود، تجارت هم برقرار می‌شود. رفاه اقتصادی به وجود می‌آید. برای اینکه رفاه اقتصادی باشد و اعتلای صنعت و تجارت به وجود بیاید، باید به صلح و همزیستی برسیم و چه چیزی این را به وجود می‌آورد؟ گردشگری. صنعت گردشگری. که دست بر قضا در ابتدا باید دولت‌ها پشتیبان آن باشند. به این دلیل که مروج صلح است. نه به این دلیل که دولت‌ها هتل بسازند و فضایی را که بخش خصوصی باید ایجاد کند را به دست بگیرند. ما باید بدانیم اولویت در گردشگری چیست؟ به خصوص در منطقه‌ای که کشور ما قرار دارد. چقدر ایرانی‌ها از افغان‌ها درک دارند و فرهنگ آنها را می‌شناسند؟ چقدر مردم در داخل کشور بلوچ را به عنوان عنصر شکوفای فرهنگی می‌شناسند؟ چقدر می‌دانیم صابئین مندایی که از زمان اشکانیان در ایران سکونت داشتند، کیستند؟ گردشگری داخلی یعنی وفاق ملی و گردشگری بین‌المللی یعنی همزیستی ملتها یکی از کمبودهای مهم، نبود استراتژی ملی یا سیاست واحد گردشگری برای کشور است. ایران بنا به خاصیت‌های اقلیمی، فرهنگی، تاریخی، اخلاقی و دینی، کشوری است که مبنای آن گردشگری فرهنگی قرار دارد.
این تصور اشتباه است که این موضوع تنها محدود به بعد از انقلاب است. قبل از انقلاب هم گردشگری ایران فرهنگی بود. کسی که به دنبال گردشگری تفریحی بود ایران را مقصد خود قرار نمی‌داد. ما امروز به جای گندم، به کاه نگاه می‌کنیم. در حالی که گندم وقتی باشد کاه هم خواهد بود. شما اگر گندم بکارید کاه هم خواهید داشت. قطعا اگر سیاست‌های واحد گردشگری بر مبنای آنچه در جهان بوده، برقرار شود، کاهِ آن -که درآمد و پول و توسعه است- به وجود خواهد آمد. اما کسی هرگز از کاه به گندم نمی‌رسد.

| سید سعید هاشمی |

| رئیس دانشگاه علم و فرهنگ |

در بخش گردشگری سیاست ملی یکپارچه و مورد تایید نظام، نداریم

در صد سال اخیر مشکلات متعددی صنعت گردشگری را در ایران تهدید می‌کرد. یکی از بحث‌ها هماهنگی و همکاری بین نهاد دانشگاه و بخش خصوصی و به طور عام‌تر جامعه و نهادهای سیاست‌گذار بوده است. ما در طول این سال‌ها نتوانسته‌ایم این نهادها را به خوبی به هم متصل کنیم و بهره لازم را از این هم‌افزایی ببریم. ما یک سیاست ملی یکپارچه و مورد تایید نظام را هنوز در حوزه گردشگری نداریم. به قوانینی که به نفع بخش خصوصی و مجموعه فعالیت‌های گردشگری باشد، نیاز داریم. در این حوزه به این موضوع هم کمتر توجه شده است. هر چند سال گذشته مجموعه مرکز بین‌المللی تجارت و کارشناسان وزارت میراث فرهنگی یک سند ملی صادرات گردشگری ارائه دادند که جزو سندهای بسیار خوب و قابل قبول است. اما یکی از چالش‌ها در کشور ما این است که اسناد گوناگونی از این دست داریم، اما اینکه با این سندها چه کار می‌کنیم را نمی‌دانیم. فکر می‌کنم بعضی از این سندها فقط به درد کتابخانه می‌خورد. در اجرا مورد استفاده نیستند.