«نگران تامین سوخت نیروگاه‌ها در زمستان هستیم» این جمله بارها در ماه‌های گذشته از سوی مسئولان مختلف عنوان شده است. وزیر نفت دولت سیزدهم تامین سوخت زمستانی نیروگاه‌ها را به‌عنوان نخستین دستور کار وزارت نفت مطرح و تاکید ویژه‌ای بر ارائه راهکار برای پیشگیری از بحران و تکرار مشکلات سال گذشته کرد. زمستانی که گذشت با بروز بحران در تولید و تامین برق در پی کاهش تولید گاز، موضوع سوخت نیروگاه‌ها تبدیل به یکی از چالش‌های جدی در حوزه انرژی شد. راهکار عبور از این بحران، استفاده از نفت کوره (مازوت) در نیروگاه‌ها بود که تبعات بسیاری به ویژه در پایتخت به دنبال داشت. مازوت‌سوزی همچنان در شهرهایی مثل اراک ادامه دارد و هوایی برای تنفس شهروندان این شهر باقی نگذاشته است. در سال جاری هم گویا بنای مدیران حوزه انرژی بر این است که «استفاده حداکثری از نفت‌کوره در نیروگاه‌ها» را در دستور کار قرار دهند. موضوعی که در سومین نشست هماهنگی و برنامه‌ریزی تامین سوخت زمستانی مطرح شده است. هرچند مدیرعامل شرکت پالایش و پخش آن را تکذیب کرده و می‌گوید: «برنامه وزارت نفت برای تامین سوخت زمستانی نیروگاه‌ها، کاهش مصرف سوخت مایع به‌خصوص مازوت است»

سومین نشست هماهنگی و برنامه‌ریزی تامین سوخت زمستانی هفدهم مهرماه با حضور مسئولان وزارت نفت و نیرو برگزار‌شده است. خبر منتشر شده از سوی شرکت ملی گاز نشان می‌دهد «ارسال حداکثری سوخت مایع به نیروگاه‌ها با اولویت منطقه شمال‌شرق، استفاده حداکثری از نفت‌کوره در نیروگاه‌ها و مدیریت تامین گاز برای مهم‌ترین مراکز تولید برق در کشور» از مهم‌ترین محورهای جلسه بوده است. همچنین «افزایش توان ناوگان ریلی به‌منظور انتقال سوخت مایع به نیروگاه‌ها، بررسی شرایط دمایی کشور و برآورد مصارف گاز در ۱۴روز آینده» هم از موضوعاتی بود که مسئولان حاضر در این نشست آن را مورد بررسی قرار داده‌اند. اما مهم‌ترین موضوعی که در این نشست مطرح شده و بازتاب بسیاری هم به دنبال داشت، موضوع استفاده حداکثری از نفت کوره در نیروگاه‌هاست. موضوعی که مدیران حاضر در جلسه آن‌ را رد می‌کنند.
گازوئیل یا نفت کوره مسئله این است
جلیل سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی یکی از حاضران در جلسه بوده که در گفت‌و‌گو با فارس ضمن رد طرح موضوع «استفاده حداکثری از مازوت در نیروگاه‌ها» آن ‌را سوءبرداشت و شیطنت رسانه‌ای عنوان کرد: « استفاده از سوخت مایع در نیروگاه‌ها نیز در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته 4 درصد کاهش یافته است، در نتیجه با مدیریت و برنامه‌ریزی که انجام شد سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته از سوخت مایع به گاز طبیعی تغییر کرد. به موازات این کار پیش‌بینی‌ها و تدابیر لازم برای تامین سوخت نیروگاه‌ها در فصول سرد پیش‌ِ‌رو نیز انجام شده است. با این تدابیر در حال حاضر میزان ذخیره‌سازی سوخت مایع در نیروگاه‌ها بیشتر از مدت مشابه سال گذشته شده است، در حالی که در موعد تحویل گرفتن دولت، این میزان 20 درصد کمتر از مدت مشابه سال گذشته بود»
چندی پیش وزیر نفت از کسری ۲۰۰ میلیون متر‌مکعبی گاز در روز خبر داده و تامین نیاز نیروگاهی کشور را منوط به استفاده از سوخت مایع کرده بود، سالاری در خصوص تامین سوخت مایع می‌گوید: «تمرکز وزارت نفت برای تامین سوخت مایع نیروگاه‌ها در زمستان بر انتقال و استفاده از گازوئیل در نیروگاه‌هاست، زیرا آلودگی این سوخت نسبت به مازوت (نفت کوره) کمتر است. یعنی اولویت اول با گاز طبیعی است ولی به دلیل کسری گاز در فصل زمستان به ترتیب استفاده از گازوئیل و مازوت در اولویت‌های بعدی هستند».
البته موضوع کمبود گاز موضوعی نیست که بتوان آن را انکار کرد، با توجه به کاهش واردات گاز از ترکمنستان و بسیاری عوامل دیگر از جمله کاهش تولید در میدان‌های گازی از جمله پارس جنوبی، کشور بدون شک در زمستان با کمبود گاز روبه‌رو خواهد بود سالاری در این زمینه تاکید می‌کند: «در زمستان پیش‌ِ رو با توجه به اینکه کمبود گاز برای بخش نیروگاهی محتمل است، وزارت نفت تلاش می‌کند از ظرفیت ذخیره‌سازی بیش از 3 میلیارد لیتر گازوئیل در نیروگاه‌ها استفاده کند تا در صورت عدم ارسال گاز کافی به دلیل افت شدید دما در زمستان، نیروگاه از سوخت گازوئیل برای تولید برق مورد نیاز مردم استفاده کنند» اما چالش مهم در حوزه تامین این سوخت برای نیروگاه‌ها موضوع حمل‌ونقل است و نیاز به تقویت زیرساخت‌های ریلی کشور برای تامین آن است. چندی پیش نیز طرحی در خصوص استفاده از میعانات گازی در سبد سوخت نیروگاه‌ها مطرح و به صورت پایلوت در یکی از نیروگاه‌های عسلویه اجرایی شد، اما در زمینه اجرای این طرح در شهرهای دیگر هم ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل به‌عنوان یکی از مهم‌ترین موانع موجود مطرح شد.
نفت کوره محصولی است که علاوه بر بالا‌بودن هزینه مصرف آن تبعات محیط زیستی بسیار جدی برای شهرهای مجاور نیروگاه‌ها نیز به دنبال دارد، با این حال به نظر می‌رسد با توجه به محدودیت‌هایی که در زمینه صادرات و استفاده از این سوخت در سطح بین‌المللی وجود دارد و موانعی که استفاده و انتقال سوخت‌های دیگر دارند را ندارد، توجه به افزایش استفاده از آن در نیروگاه‌ها موجب نگرانی شده است. هر چند از نظر اقتصادی چندان به صرفه نباشد، محسن طرزطلب، مدیرعامل شرکت مادر تخصصی تولید برق حرارتی در خصوص تفاوت هزینه استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها به اقتصاد آنلاین گفته است: «وقتی نیروگاه‌ها به جای گاز سوخت مایع استفاده می‌کنند، هزینه تعمیرات آن یک و نیم برابر افزایش پیدا می‌کند. علاوه‌بر نیروگاه‌ها برای کشور هم چون گاز نسبت به سوخت مایع ارزان‌تر است، به صرفه نیست. البته بستگی دارد که سوخت مایع چه سوختی باشد. اما معمولا نسبت قیمت تمام شده گاز به این نوع سوخت، یک به سه است. یعنی قیمت سوخت مایع نسبت به گاز تا سه برابر بیشتر است. بنابراین استفاده از سوخت مایع به‌جای استفاده از گاز هم برای نیروگاه‌ها و هم برای تامین‌کنندگان سوخت مایع به‌صرفه نیست».
لزوم توافق با ترکمنستان
در این میان موضوعی را که رمضانعلی سنگدوینی عضو کمیسیون انرژی مجلس در اواخر شهریور بر آن تاکید کرد را هم نباید در بروز بحران گاز در کشور بی‌تاثیر دانست. بروز مشکلات در مبادلات گازی با ترکمنستان هم یکی از مواردی است که به بحران کمبود گاز در کشور دامن زده‌است. سنگدوینی چندی پیش با تاکید بر ضرورت حل مشکلات مبادلات تجاری، اقتصادی و به ویژه مبادلات گازی میان ایران و ترکمنستان گفت: «وزیر نفت به‌دنبال برقراری مجدد ارتباط گازی با ترکمنستان است چرا که واردات گاز ترکمنستان می‌تواند بخشی از نیاز ما را در زمستان به ویژه در مصرف خانگی و تجاری تامین کند» مشکلات موجود در تبادلات گازی بین ایران و ترکمنستان که در طول سال‌های گذشته هزینه‌های بسیاری را به کشور تحمیل کرده است. هر‌چند در سفر اخیر رئیس‌جمهور به تاجیکستان و در دیداری که با رئیس‌جمهوری ترکمنستان صورت گرفت ابراهیم رئیسی بر تبادل انرژی و افزایش حجم مبادلات و ترانزیت کالا بین دو کشور تاکید کرد و توافقی در زمینه حل مسئله گاز طبیعی بین دو رئیس جمهور صورت گرفت، اما هنوز این چالش به عنوان یکی از مهم‌ترین موضوعات بین‌المللی در حوزه تامین انرژی کشور مطرح و حل نشده باقی مانده است.
تاکید بر بی‌توجهی به انرژی‌های تجدیدپذیر
تمام این مسائل و چالش‌ها در حالی مطرح است و موجب بروز مشکلات جدی در حوزه محیط زیست و شهری می‌شود، که ایران یکی از کشورهایی است که دارای بالاترین ظرفیت در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر است. اما به رغم تاکیداتی که در قوانین موجود بر بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها شده است، همچنان حوزه انرژی در کشور تاکید ویژه‌ای بر استفاده از سوخت‌های فسیلی برای تامین نیازهای این حوزه دارد. همواره با این استدلال که بهره‌گیری از این انرژی هزینه بالاتری نسبت به سوخت‌های فسیلی دارد، از آن پرهیز می‌شود، در حالی که هاشم اورعی استاد دانشگاه صنعتی‌شریف و رئیس اتحادیه انجمن‌های علمی انرژی ایران می‌گوید: «‌این نظر در یکی دو دهه گذشته حقیقت داشت. اما بنابر بررسی‌های جدید، حدود دو سال قبل هزینه انرژی‌های تجدیدپذیر با هزینه انرژی تولید شده توسط نیروگاه‌های حرارتی برابر شد و اکنون ارزان‌تر شده است. واقعیتی که مسئولان برنامه‌ریزی برق کشور از آن غافلند این است که در دهه اخیر، هزینه تراز شده انرژی خورشیدی، بادی دریایی و بادی مستقر در خشکی به ترتیب ۸۳، ۶۲ و ۵۸ درصد کاهش پیدا کرده است» اما همچنان نگاه مدیران حوزه انرژی به این ظرفیت‌ها همراه با کم لطفی و بی‌توجهی است.