نیم قرن پس از آن‌که 14 بهمن ماه به عنوان روز جهانی تالاب‌ها در کنوانسیون رامسر مطرح شد، ایران 25 تالابش را در این سال‌ها و در این کنوانسیون به ثبت رسانده است. تالاب‌هایی که وجودشان ارتباط مستقیمی با میزان بارش و آورد رودخانه‌ها دارد و به گفته احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست‌ دریایی سازمان حفاظت محیط زیست با فقر بارش و آورد رودخانه‌ها روبه‌رو بوده است. آنطور که آمارها می‌گویند از ابتدای مهر ماه تا چهار بهمن امسال در کشور ۸۵.۵ میلی‌متر بارش داشته‌ایم و این میزان نسبت به میانگین بلند مدت ۱۷ درصد و نسبت به مدت مشابه در سال گذشته ۴۰ درصد کمتر شده است. این در حالی است که ظرفیت سدهای کشور هم ۵۹.۵ میلیارد متر‌مکعب است که اوایل بهمن ماه ۵۹.۵ درصد از ظرفیت مخازن سدها آبگیری شده است.

لاهیجان‌زاده که روز گذشته در مراسم گرامیداشت روز جهانی تالاب‌ها صحبت می‌کرد، با اشاره به آن‌که در کشور حدود ۳ میلیون هکتار تالاب داریم گفت سایر تالاب‌های کشور نیز پتانسیل این را دارد که در کنوانسیون رامسر ثبت شود و همچنین از ۴۹ نوع تالابی که در دنیا وجود دارد، ۴۱ نوع آن در ایران شناسایی شده است. تالاب‌هایی که دلایل مختلفی باعث خشکیدن آن‌ها شده و به گفته لاهیجان‌زاده بر اساس قانون حفاظت از تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط زیست باید حق‌آبه تالاب‌ها را مشخص و وزارت نیرو آن را تامین کند. پس از تصویب این قانون لازم است که وارد بحث‌های اجرایی و تامین اعتبارات شوند و این موضوع در بخش اعتبارات سازمان محیط زیست‌ و اعتبارات سایر دستگاه‌ها برای اقداماتی از جمله اصلاح الگوی کشت و روش‌های آبیاری، احداث تصفیه‌خانه، پروژه آبخیزداری و آبخوان‌داری و… قابل تعریف است.

حذف گونه مهاجم در انزلی، جلوگیری از هدررفت آب در هور و شادگان

چند تالاب در سال‌های گذشته درگیری‌های فراوانی داشتند. از جمله تالاب انزلی که عملیات حذف گونه‌های مهاجم در این تالاب در دستورکار قرار گرفت و برای جمع‌آوری گیاه سنبل آبی ۱۲ میلیارد تومان از طریق سازمان برنامه و بودجه اختصاص داده شد. اگرچه به گفته بعضی کارشناسان منتقد آلودگی زیاد این تالاب سبب از بین رفتن آزولا شده است اما لاهیجان‌زاده می‌گوید با توجه به حجم زیاد کار ساخت یک دستگاه جمع‌کننده گیاهان مهاجم در دستور کار قرار گرفت و بر این اساس تفاهم‌نامه‌ای با وزارت دفاع امضا شد تا این دستگاه تهیه و گیاهان از بستر تالاب جمع‌آوری شود. همچنین برای جمع‌آوری لاشه‌های پرندگان تلف‌شده هم از آن استفاده کردند. معاون محیط زیست دریایی می‌گوید برای تالاب شادگان و هور هم کارهایی انجام گرفته و پروژه‌هایی برای جلوگیری از هدر رفت آب در این دو تالاب انجام شده که با اقدامات صورت گرفته در تالاب شادگان عرصه‌هایی که ۲۰ تا ۲۵ سال گذشته زیر آب نمی‌رفت اکنون به زیر آب رفته‌اند و بیش از ۹۵ درصد تالاب آبگیری شده است. همچنین انتقال ۱۵۰ میلیون متر مکعب آب از کارون به شادگان هم انجام شده و این انتقال در کنار رفع انسداد آب راه‌های منتهی به تالاب‌ها به گفته لاهیجان‌زاده از دیگر اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست بوده است. «در این راستا ده‌ها کیلومتر لایروبی انجام و باعث شد آب راحت‌تر به تالاب‌ها برسد. در هورالعظیم ۲۳۰ زیرگذر و ۴۰ دهنده پل احداث شد تا آب بدون مانع وارد تالاب شود این کار در تالاب‌های آلاگل آلماگل و آجی‌گل در استان گلستان نیز اجرا شد و اثربخشی بسیار خوبی داشت.»
آنطور که معاون محیط زیست‌ دریایی می‌گوید برای اجرای پروژه احیای تالاب‌ها تصمیم گرفتند برای همه تالاب‌های کشور برنامه مدیریت زیست‌بومی تهیه شود و تاکنون برای ۱۹ تالاب تهیه شده و ۱۵ تالاب دیگر هم در دست تهیه است که با به اتمام رسیدن آن‌ها ۳۴ تالاب کشور دارای برنامه مدیریت زیست بومی می‌شوند، این فعالیت در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با گستردگی بیشتری اجرا می‌شود. به‌طوری که در ۱۵۰ روستا کار انجام شده و نتایج کاهش ۳۵ درصدی مصرف آب و افزایش ۳۹ درصدی بهره‌وری را نشان می‌دهد.

معیشت جایگزین در هور، ترسیم نقشه راه برای گاوخونی

تالاب هامون هم که در این سال‌ها بی‌آبی و حالا آب‌گیری‌اش توجه بسیاری را به خود جلب کرده ۱۰ میلیون یورو اعتبار برای احیا دارد تا با تمرکز بر معیشت وارد عمل شود و به این ترتیب میزان بیشتری آب وارد تالاب می‌شود. این کار مانع تبدیل شدن تالاب هامون به کانون گرد‌و‌غبار می‌شود.
لاهیجان‌زاده درباره وضعیت تالاب گاوخونی و زاینده‌رود هم گفت که برای احیای تالاب گاوخونی با همکاری دستگاه‌های مرتبط نقشه راهی تهیه شده که قرار بود هفته گذشته در جلسه شورای عالی آب تصویب شود اما چون استانداران اصفهان و چهارمحال و بختیاری در جلسه حضور نداشتند تصویب آن به جلسه بعدی موکول شد. در این طرح پیش‌بینی شده برداشت از آب زاینده‌رود طوری باشد که گاوخونی بتواند به حیات خود برگردد، یعنی تکلیف صنعت و کشاورزی مشخص شده و میزان آبی این دو بخش نیز مشخص شده است. «در سال آبی ۹۷ – ۹۸ در کوهرنگ بیش از دو هزار میلی‌متر بارندگی داشتیم اما با این وجود باز هم اجازه ندادند آبی به تالاب گاوخونی برسد با این هدف که کشت بیشتری داشته باشند و در آن سال در کمال ناباوری کشت تابستانه هم انجام شد در حالی که در آن منطقه فقط دو کشت پاییزه و بهاره انجام می‌شود اما آن سال سه کشت انجام شد، در حالی که میانگین بارندگی در آن منطقه ۱۲۰ میلی‌متر است و معمولا بیشتر از ۷۰ میلیمتر هم نمی بارد.»
به گفته معاون محیط زیست دریایی، مدیریت آب در زاینده‌رود به صورت یکپارچه انجام نمی‌شود. اصفهان جدا و چهارمحال و بختیاری جدا عمل می‌کند و این مدیریت مستقل بدعت غلطی است که از سال ۸۴ رقم خورده و یک اشتباه تاریخی است. او همچنین گفت: «یکی از پروژه‌های احیای دریاچه ارومیه ساخت تصفیه‌خانه شهر تبریز است که اکنون ۷۰ درصد پیشرفت دارد. امیدواریم تا خرداد ماه ۱۴۰۰ این تصفیه‌خانه در مدار قرار گیرد. همچنین تصفیه‌خانه شهر ارومیه نیز ۹۵ درصد پیشرفت دارد و تا اسفند ماه امسال به بهره‌برداری می‌رسد. در مجموع با راه‌اندازی این دو تصفیه‌خانه ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب وارد دریاچه می‌شود.»

تالاب میانکاله، تالاب بدون اکسیژن

وضعیت تالاب میانکاله هم از جمله مواردی بود که لاهیجان‌زاده به آن اشاره کرده و با اشاره به مرگ‌و‌میر پرندگان مهاجر در این تالاب گفت: «اگر دبی آب در داخل تالاب کم شود، تالاب دچار فعالیت‌های شیمیایی می‌شود که تولید سم و مرگ و میر پرندگان را به‌دنبال دارد و یکی از عوامل تلفات پرندگان در میانکاله این است که تبادل آب کافی وجود ندارد و این مساله موجب کاهش اکسیژن آب می‌شود.» اشاره به این مسئله در حالی است که مرگ غیرعادی پرندگان از چهار روز پیش آغاز شده و تاکنون ۳۳۱ پرنده مهاجر در میانکاله و خلیج گرگان تلف شده‌اند. سازمان محیط زیست دو روز پیش تایید کرد که احتمال می‌رود مرگ این پرندگان نیز بر اثر سم بوتولیسم باشد و مرگ گسترده پرندگان که سال پیش رخ داد و بیش از 40 هزار پرنده را کشت، بار دیگر تکرار شود.
به گفته لاهیجان‌‌زاده در تالاب میانکاله با کمک تصویربرداری هوایی و تطبیق آن با اطلاعات ماهواره‌ای و نصب سیستم لیزر و عمق سنجیده تلاش شده میزان آب موجود در تالاب با دقت محاسبه شود. چرا که بررسی‌ها نشان می‌دهد اگر دبی آب در تالابی کمتر از نیاز آن باشد موجب فعالیت میکروارگانیسم‌های مضر می شود که در نهایت تلف شدن آبزیان آن محدوده را به همراه دارد.
او همچنین به تصویب برنامه جامع پروژه‌ها و تالاب‌ها نیز اشاره کرد و گفت که یکی از اقدامات از این طریق لایروبی و تسهیل ارتباط خلیج گرگان و دریای خزر بود که محل مناقشه مراجع علمی قرار داشت و به زودی از سوی معاونت اقیانوس‌شناسی ارائه می‌شود. این در حالی است که عملیات لایروبی خلیج گرگان کمکی به افزایش آب نمی‌کند و موجب تبادل جریان می‌شود و یکی از عوامل تلفات پرندگان در میانکاله این است که تبادل آب کافی وجود ندارد و این مساله موجب کاهش اکسیژن آب می‌شود.