بافت تاریخی زباله‌دان نیست 

تخریب بناهای تاریخی در خدمت توسعه شهری شاهرود 

تصویر ماشین‌آلات شهرداری یک لحظه هم از جلوی چشم شهروندان شاهرودی کنار نمی‌رفت. صدای بلند مته که نشان از سوراخ کردن و قطعه قطعه کردن باغ زندان داشت، مانند موسیقی فالش گوش اهالی را خراش می‌داد. صداها و تصاویر داشتند، تپه قدیمی که پیشتر به بافت شهری شاهرود متصل نشده بود، را تخریب می‌کردند. باغزندان که در سال‌های اخیر به یکی از محله‌های شاهرود تبدیل شده است، کوچه باغ‌ها و دیوارهای کاهگلیش تخریب شده و به جای آن‌ها ساختمان با نمای سنگی و آجری نشسته است. اهالی شهریور امسال نگران تپه‌ای بودند که در جوار آرامستان باغ زندان قرار داشت و آثار اندک برج و باروهای قلعه در آن مشاهده می‌شد. شهرداری تصمیم گرفته بود تا با ایجاد تغییرات در بافت شهری، این تپه را به تفرجگاه شهری تبدیل کند. شهرداری قصد کرده با تا ماشین آلاتش منطقه را به تفرجگاه شهری تبدیل کند.

 پیام ما / این اولین بار نیست که بناهای تاریخی شاهرود مقابل طرح‌های شهری زانو می‌زنند، تخریب می‌شوند و با خودشان تاریخ شفاهی بنا را هم خاک می‌کنند. تخریب تکیه تاریخی شریعت از جمله این بناها بود که هنوز هم مردم شهر شاهرود از آن به عنوان یکی از تلخ‌ترین اتفاقات در حافظه جمعی‌شان یاد می‌کنند. حالا احداث دو رمپ دسترسی ماشین آلات ایمنی برای دیوارکشی‌ها و دسترسی‌های حداقلی، حمل مصالح ساختمانی و دسترسی اضطراری به بالای کوه باغ زندان شاهرود، اهالی منطقه را نگران کرده . نگرانند که به جای کلید واژه احیا، تنها تخریب در بافت قدیمی شهر بنشیند.

 تاریخ در دل توسعه از بین می‌رود

مهر در گزارشی با عنوان، «بافت قدیمی شهر شاهرود در معرض تخریب» با شهردار شاهرود درباره تخریب تپه باغ زندان گفت‌وگو کرده است. شهردار که این‌بار توپ را در زمین اهالی منطقه انداخته است بدون توجه به نگرانی شهروندان درباره سرنوشت این بنا که به نوشتن نامه به مدیرکل میراث فرهنگی شاهرود منجر شد بود، می‌گوید: «این مکان با عنایت به شکایت اهالی محلی مبنی بر عدم ایمنی ساختمان مذکور و خطر ریزش به سمت شارع و تبدیل شدن به پاتوق افراد بزهکار مورد تخریب قرار گرفته است.» علیرضا حاجی محمد‌علی با بیان اینکه تخریب این بنا با طی تمام مراحل قانونی و با رضایت مالک بوده است، تاکید کرده است: «تأمین استحکام بناهای فرسوده بر عهده مالکان است و نه شهرداری؛ شهرداری در مقام نظارت بر ایمنی بنا و رعایت حقوق شهروندان اقدام به صدور اخطار به مالکان و انجام اقدامات قانونی بعدی می‌کند.»

به گواه گزارش مهر، شهردار شاهرود مدتی پیش از آنکه درباره باغ زندان صحبت کند، در صحن علنی شورای این شهر به احیای بافت خیابان شهید صدوقی شاهرود اشاره کرده بود و اعلام کرده بود که تکمیل پروژه‌های احیای بافت تاریخی در راستای منفعت عمومی شهر است و تاثیر به‌سزایی در توسعه شهری دارد: «بازار قلب شهر است و استفاده از مصالح مرغوب و با کیفیت در سنگ‌فرش و انجام جداره سازی و کف سازی‌های لازم با توجه به آسیب پذیری بافت ضروری است.» اقدامات و صحبت‌های شهردار شاهرود با هم متناقض به نظر می‌رسند. هرچند که شهردار از طرح توسعه شهری می‌گوید، اما شواهد خبر از تخریب بناهای تاریخی دارند که آن‌ها را محل تجمع بزه می‌داند. مهر در ادامه نوشته است: «بماند که بافت تاریخی ارزشمند شهری همیشه در شهر شاهرود به دلیل عدم توسعه انسان محور، به مثابه زباله دان و یا محل تجمع معتادان نامیده می‌شود مانند آنچه در روبروی پارک شهدای محراب و در ابتدای محله موسوم به بید آباد اتفاق افتاد که سه سال پیش تخریب شد.»

 تخریبی در کار نبوده

مسعود عشقوی، سرپرست سیما ‌و منظر شهرداری شاهرود اما درباره تبدیل باغ زندان به تفرجگاه شهری مانند شهردار شاهرود فکر نمی‌کند و اساسا تخریب بافت تاریخی را درست نمی‌داند. او چندی پیش به ایرنا گفته بود: «تنها، مسیرهای مارپیچ معنای ارگانیک نداشته، بلکه استفاده از طراحی مارپیچ دچار تخریب‌های بیشتری می‌شود، در همین راستا تصمیمات لازم برای اجرای کوتاه‌ترین مسیر برای عبور و مرور سنین مختلف اتخاذ شده است. این تصمیم کمترین دخالت مصنوعی در محیط طبیعی را به همراه دارد، لذا ایجاد راهروهای مناسب در قسمت یال کوه جهت عبور و مرور افراد به منظور دسترسی به چند محل استراحت و نشیمنگاه را در این پروژه در دستور کار خود قرار داده‌ایم.»

 توسعه تنها به احداث سازه نیست 

تخریب بناهای تاریخی و تبدیل خرابه‌های آن‌ها به محلی که بتواند به عنوان یک تفرجگاه شهری و توسعه شهری مبتنی بر ماشین‌ها عموما در شهرها اتفاقی طبیعی است، اینقدر طبیعی که گاهی متولیان امر شهری برای آن توجیهی ندارند. بسیاری از کارشناسان معماری و شهرسازی علت اصلی این مساله را توسعه شهرها بر مبنای ماشین می‌دانند و تصور می‌کنند داشتن سازه مختلف در شهرها نشان از توسعه یافتگی است.

 محمدرضا مجاهدی، استاد دانشگاه در همین رابطه به مهر می‌گوید: «تاریخ و طبیعت یک شهر میراثی ارزشمند هستند که نباید آن‌ها را در مقابل توسعه قرار داد، تجربیات ارزشمندی در سطح جهان وجود دارد که نشان می‌دهد می‌توان با اصلاح نگرش، طرح‌های توسعه شهری و اقتصادی را با نگاهی پایدار دنبال کرد.» مجاهدی معتقد است که غرب در نیمه اول قرن بیستم توسعه مهندسی محور و مبتنی بر ساخت‌وساز صرف را تجربه کرد: «هیجان‌زدگی تکنولوژی محوری را پشت سر گذاشته است اما در بسیاری از شهرهای ایران شهرداران که عمدتاً تحصیلات رشته عمران دارند و نه معماری و شهرسازی با تکیه بر پیش زمینه‌های تحصیلی شأن به دنبال ساختن هر چه بیشتر سازه‌ها در شهرها هستند و هنوز مانند مهندسان ترافیک دهه ۶۰ میلادی اصرار دارند تا حمل و نقل شهری را با تکیه بر زیرساخت‌های خودروی شخصی، توسعه دهند. در حالی که بیش از نیم قرن است که آسیب‌های جدی این نوع نگرش به کیفیت زندگی شهری اثبات شده است و شهرهای دنیا یکی پس از دیگری به دنبال کاهش نقش و سهم خودروهای شخصی در جابه‌جایی شهری هستند.»

این صحبت‌ها اما در حالی مطرح می‌شوند که منوچهر فخری معاون عمرانی استاندار سمنان می‌گوید که ستاد بازآفرینی شهری برای احیای بناهای تاریخی در استان فعال است و توجیهی برای تخریب بناهای تاریخی و تبدیل‌شان به سازه وجود ندارد: کوتاهی در جذب اعتبار به ویژه در بحث ستاد بازآفرینی شهری قابل قبول نبوده و با افراد خاطی به طور جدی و قاطع برخورد خواهد شد.

باوجود تمام این صحبت‌های ضد و نقیض اما بیشتر شهروندان شاهرودی هنوز هم نمی‌توانند صدای لودرها و تیغ کشی آن را بر بناهای تاریخی از یاد ببرند، صدایی که هربار خبر از تخریب می‌دهد نه احیا. صدا و تصویری که هربار شهروندان را نگران‌ و نگران‌تر می‌کند.