اظهارات ضد و نقیض درباره ممنوعیت دو ساله صید ترال در آبهای دریای عمان 

فرشچی در گفت‌وگو با «پیام ما»: میزان خسارت صید ترال چنان بزرگ است که حتی دو سال ممنوعیت نمی‌تواند ضرر وارد‌ شده به اکوسیستم دریایی را جبران کند.

خبر به گوش صیادان محلی هم رسیده است. از یک ماه دیگر کشتی‌های ترال از دریای جنوب خواهند رفت؛ رفتنی موقتی. در روزهای پیش رئیس فراکسیون محیط زیست از تصمیم این فراکسیون برای تعطیلی موقت صید ترال خبر داده بود و دیروز این ممنوعیت دو ساله تایید شد. صیادان خوشحالند که بعد از سال‌ها کشتی‌های کف‌روب می‌روند و سهم آنها از دریا به تورهای کوچکشان برمی‌گردد اما دریا که از دهه 70 تورهای ترال بر شانه‌هایش سنگینی می‌کند، دیگر همان دریای سابق نیست؛ مرجان‌ها از بین رفته‌اند و اکوسیستم دچار آسیبی شده که دو سال برای احیای آن کافی نیست.

سه‌شنبه شب سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس از ممنوعیت مدت‌دار صید ترال ماهی در ایران خبر داد. او در حساب شخصی توییترش نوشت:‌ «پس از پیگیری‌های بی‌وقفه فراکسیون محیط زیست و حمایت‌های بی‌دریغ رئیس مجلس، صید ترال که ضررهای شدیدی به محیط زیست دریا و اقتصاد بومیان زده بود، از اول آذرماه به مدت 2 سال ممنوع شد. معین‌الدین سعیدی، عضو فراکسیون محیط زیست مجلس که پیگیر این موضوع بوده دیروز به «مهر» گفت: «صید ترال ریشه آبزیان را از بین می‌برد. به همین دلیل موافقت شد که این روش از ابتدای آذر ماه به مدت دو سال ممنوع شود و در این مدت کار تحقیقاتی لازم و بازسازی ذخایر اتفاق بیفتد.»

به دنبال این خبر عصر دیروز سازمان شیلات ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد که مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی برنامه مطالعات پایش ذخایر و آسیب‌شناسی روش صید فانوس‌ماهیان را تا آذرماه امسال ارائه خواهد کرد. در این بیانیه آمده است: «مؤسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور پس از رفع موانع دریاروی و تجهیز کشتی تحقیقاتی خود، برنامه مطالعات پایش ذخایر و آسیب‌شناسی روش صید فانوس‌ماهیان را تا آذرماه ۹۹ ارائه خواهد کرد، به‌طوری‌ که پس از دو ماه، با رفع موانع دریاروی کشتی تحقیقاتی فردوس یک و نیز تأمین منابع مورد نیاز جهت انجام گشت‌های ارزیابی ذخایر آبزیان جنوب کشور، عملیات پژوهشی مطالعات آغاز و نتایج آن به فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی و کمیته مدیریت صید سازمان شیلات کشور ارائه خواهد گردید، تا فعالیت این ناوگان با اطلاعات به‌روز شده، بازنگری شود و همزمان و به موازات انجام مطالعات فوق، فعالیت تجاری این ناوگان، متوقف خواهد شد.» از سوی دیگر اگرچه این ممنوعیت باعث خوشحالی صیادان سنتی و فعالان محیط زیست شده، رئیس سازمان شیلات در روایتی دیگر اعلام کرد که صرفا ناوگان صید فانوس ماهیان آن هم تا وصول طرح مطالعاتی موسسه تحقیقاتی متوقف می‌شود و از ادامه صید ترال در برخی استان‌ها نامی نبرد. 

دو سال برای احیای دریا کافی نیست

دو سال آرامش برای دریا؛ آیا این زمان کافی است؟  پروین فرشچی، معاون پیشین محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست و متخصص ماهیان دریایی می‌گوید:‌ «نه.»

او به «پیام ما» توضیح می‌دهد که اگرچه ممنوعیت صید ترال مفید است اما بهبود احوال زیستگاه، زمان می‌برد: «صید ترال به مدت طولاتی، بسیاری از آبزیان را از بین برده است، فرصت زاد‌آوری و تخم‌گذاری و تولید را از آنها گرفته است، بنابراین زمانی بیشتر از دو سال نیاز است تا دوباره به اول برگردیم. این شیوه صید بسیاری از مرجان‌ها را از بین برده است؛ مرجان‌هایی که خود جایگاهی امن برای تخم‌ریزی آبزیان ایجاد می‌کند و زیستگاه گونه‌های مختلف است. مرجان‌های زیادی را از دست داده‌ایم که جایگزین کردن آن زمان زیادی می‌طلبد و جبران خسارت بزرگ طول خواهد کشید. سال‌ها طول می‌کشد تا صخره‌های مرجانی رشد کنند و شکل بگیرند و ما اصلا نمی‌دانیم که آنها چطور از بین رفته‌اند؛ آیا به نحوی کنده شده‌اند که دوباره رشد کنند یا نه؟ هیچ نمی‌دانیم.»

به گفته او حتی برای آزمایش مربوط به کاشت مصنوعی مرجان‌ها هم زمان لازم است: «اگر این کاشت در بسترهای آماده جواب می‌داد، دست‌کم پنج تا هفت سال طول می‌کشید.» فرشچی می‌پرسد: «چرا از مجموعه متخلف طلب خسارت نمی‌کنند؟» و خود به گله جواب می‌دهد: «می‌گویند ما قرارداد بسته‌ایم اما این قرارداد از ابتدا اشتباه بود و آنها مقررات را زیر پا گذاشتند و از قراردادشان تخطی کردند؛ قرار نبود که روش آنها صید ترال کف باشد و قرار نبود به ساحل نزدیک شوند. به علاوه قرار نبود که حجم صیدشان این همه باشد. بنا بر این بود که تعدادی از خدمه بومی باشند اما نبودند. برای همه این موارد باید ادعای خسارت کرد.» از نگاه این متخصص ماهیان دریایی، پیش از همه باید ارزش‌گذاری اقتصادی زیست محیطی انجام بگیرد و معلوم شود که خسارت چه میزان است، تا اگر قرار است کاشت مصنوعی مرجان انجام دهند، میزان آن معلوم شود. مشکل اساسی اما این است: «میزان دقیق خسارت ترال به دریا تخمین‌زده نشده و فقط می‌توان گفت چنان بوده که دو سال برای جبران ضرر کافی نیست.»

زیستگاه عصای موسی نیست

صیادی شغل اول مردمی محلی چابهار بود اما ترال بسیاری را واداشت که به شغل دوم و سوم روی بیاورند. محمد بارانی یکی از صیادان روستای تیس در چابهار است. او به «پیام ما»می گوید: «ترال زیستگاه ماهی را کاملا تخریب کرده است، اوضاع صید افتضاح است. قبلا شناوری  که به دریا می‌رفت حداقل 60 تا 70 کیلو ماهی به ساحل می‌آورد اما حالا روزها و روزها دست خالی به ساحل برمی‌گردیم. این رفتن و آمدن‌ها تنها برای ما هزینه سوخت داشته و حتی ماهی برای خوردن هم نداشتیم.» از نگاه او بین 3 تا 5 سال طول میکشد تا زیستگاه به حالت اولیه برگردد و این ممنوعیت دو ساله فایده چندانی نخواهد داشت. «زیستگاه مثل عصای موسی نیست که چند ماهه به حالت اول برگردد و حداقل این ممنوعیت باید سه سال طول بکشد.»

صیادان خوشحالند

خلیل‌الله درخشان، صیاد و نماینده خانه کشاورز سیستان و بلوچستان با خنده می‌گوید: «صیادان خوشحالند.» او لنجی در چابهار دارد و صید ترال برای او و همه صیادانی که می‌شناسد بدیمن بوده است: «کشتی‌های ترالر از دهه 70 به دریا آمدند و در این چند ساله که اعتراض به آنها بالا گرفت و تخلف کردند، شیلات مجوز خیلی‌شان را باطل کرد و روششان را تغییر دادند اما هنوز هفت، هشت‌تایی کشتی بزرگ مانده که کف دریا را می‌روبد.»

درخشان درباره تخلف کشتی‌های ترال می‌گوید: « بعضی کشتی‌های ترالر مخصوص صید فانوس‌ماهی‌ها هستند که باید در عمق 200 متری صید کند؛ ماهی‌های بسیاری ریزی که از چابهار تا جاسک گسترده است و برای تولید روغن و پودر ماهی استفاده می‌شود اما خلاف می‌کنند و می‌آیند نزدیک ساحل.» شیلات مجوزی به نام صید ضمنی به آنها داده و می‌توانند علاوه بر فانوس‌ماهیان، درصدی هم ماهی خوراکی صید کنند؛ ماهیانی که نزدیک سواحل یافت می‌شوند.

همین مجوز بهانه آمدن ترالرها به ساحل شده: «می‌آیند به مسیر صیادای محلی. تورهای سنگینشان را می‌اندازند به آب و همه‌چیز را می‌برند.

ما هزاران صیاد قایقی داریم از بندرعباس تا چابهار که شب‌ها تور‌ می‌اندازند و صبح جمع می‌کنند. اما ترالرها هم سهم آنها را از ساحل می‌گیرند، هم بچه میگوها را می‌کشند، هم ماهی‌ها و مرجان‌ها را از بین می‌برند. مگر چیزی هم می‌ماند؟ هیچ.

تورهای سنگین آنها حتی خاک را هم جابه‌جا می‌کند. تورهایشان پر از لاکپشت‌ها و آبزیان غیرخوراکی دورریز است اما همه اینها را هم برمی‌دارند می‌برند.» از زمان آمدن کشتی‌های ترال، صید صیادان سال‌به‌سال کمتر شده است و اندازه ماهیان کوچکتر اما خبر تازه صیادان را خوشحال کرده است؛ صیادان زخمی از حضور کشتی‌های بزرگ و سنگین.