شبیه‌سازی، راه نجات یوز ایرانی است؟

قوچ قمیشلو اولین حیوانی بود که در کشورمان شبیه سازی شد. این پروژه بعد از گذشت سه سال موفق بودن خودش را اثبات کرده است. حالا پژوهشگاه رویان می‌خواهد یوز در معرض انقراض را شبیه سازی کند اما رییس این پژوهشگاه معتقد است سازمان محیط زیست از این قضیه حمایت نمی‌کند.

سه سال پیش بود که خبر شبیه سازی قوچ قمیشلو رسانه ای شد. در این زمان اعلام شد ایران چهارمین کشور آسیایی که به این دانش دست یافته است. اما در همان زمان مشاور سازمان محیط زیست گفت به دلیل نوپا بودن این دانش نمی‌توان چندان به آن اعتماد کرد.

اکنون بعد از گذشت سه سال، نصر رییس پژوهشکده زیست فناوری رویان معتقد است این پروژه مثبت بوده اما دولت به این قبیل موضوعات اهمیت نمی‌دهد.محمدحسین نصر اصفهانی رییس پژوهشکده زیست فناوری پژوهشگاه رویان با انتقاد از بی‌توجهی دولت به انجام طرح‌های شبیه سازی علی‌الخصوص یوز در معرض انقراض ایرانی، به خبرنگار پیام ما می‌گوید: ما محققق و پژوهشگر هستیم اما باید ناز بکشیم تا دولت این موضوع را در اولویت قرار دهد و این کار را انجام دهد.

نصر می‌گوید: وقتی کشور نمی‌خواهد به این پروژه پول اختصاص دهد و آخرین کارش اهمیت به یوز در حال انقراض آسیایی است من چقدر می‌توانم اعتراض کنم و بگویم پول نداریم.

او در پاسخ به این سوال که « آیا با این پروژه شبیه سازی می‌توان یوز آسیایی را از خطر انقراض نجات داد » می‌گوید: این موضوع هنوز مشخص نیست و نیاز به تحقیق و پژوهش دارد. اصلا معنای تحقیق یعنی اینکه انجام پروژه‌ای به امید رسیدن به نتیجه مطلوب. اما پروژه‌های مشابه این موضوع یعنی شبیه سازی قوچ جواب داده است و قوچ که جزو گونه‌های در حال انقراض بود را توانستیم با تخمک و رحم گوسفندی شبیه سازی کنیم. 

نصر اصفهانی تاکید می‌کند: اکنون جنین شبیه سازی یوز و  ببر را از پوستشان تولید کرده ایم اما برای انتقال آن به گربه و یا شیر نیاز به بستر و زیرساخت هایی است که نداریم.

شبیه سازی قوچ

نخستین باری که حرفی درباره تکنولوژی شبیه‌سازی شنیده شد، زمانی بود که گوسفندی به نام «دالی» در سال ۱۹۹۶ با استفاده از این تکنولوژی به دنیا آمد.

در کشور ما نیز از سه سال پیش این علم در کشورمان با به دنیا آمدن قوچ قمیشلو عملی شد. نصر کشورمان را در این زمینه پیشرو دانسته و عنوان کرده بود: «تاکنون در آسیا فقط سه کشور کره جنوبی، ژاپن و چین فناوری شبیه سازی گونه های در حال انقراض را در اختیار داشته اند و ایران چهارمین کشور آسیایی که به این دانش دست یافته است.»

بعد از این ماجرا و شبیه سازی قوچ، مهر به نقل از کهرم مشاور سازمان محیط زیست ، نوشت این علم به دلیل نوپا بودن در کشور نمی‌تواند این گونه‌های کمیاب را از خطر انقراض نجات دهد. کهرم به گوسفندی که برای نخستین بار در کشور انگلستان شبیه‌سازی شد و خیلی زود از بین رفت، اشاره کرده و گفته بود: شبیه‌سازی به عنوان یک کار تحقیقاتی در کشور برای حیوانات ارزشمند است اما اگر محققان شبیه‌سازی تصور می‌کنند که با شبیه‌سازی قوچ اصفهان می‌توانند جمعیت این گونه را از خطر انقراض نجات دهند، تصور اشتباهی است، چرا که هنوز خیلی زود است که در مورد نتایج این تحقیقات تصمیم‌گیری شود.

آنطور که کهرم گفته بود رهاسازی گونه‌های شبیه‌سازی شده در طبیعت بر روی ژن‌های طبیعی در نسل‌های بعد تاثیر می‌گذارد و ساختارهای ژنتیکی نسل آینده را کاملا از بین می‌برد، به گونه‌ای که دیگر هرگز نوع اصیل آن گونه را پس از چند سال نخواهیم داشت.

در همین رابطه هومن جوکار مدیرملی پروژه حفاظت از یوز پلنگ آسیایی هم گفته بود: این پروژه‌های شبیه سازی از نظر حفاظت و جلوگیری از انقراض یک گونه ارزشی ندارد چراکه در شبیه سازی دانشمندان از سلول‌های بنیادین استفاده می‌کنند و موجودی را پدید می‌آورند که کاملاً مشخصات مولد خود را دارد و بعد رشد پیدا می‌کند این موجود کپی دقیقی از نمونه دیگری مانند خود می‌شود و این نمونه می‌تواند دوباره و دوباره تکرار شود و در نهایت آن چیزی که خواهیم داشته جمعیت کپی برداری شده از یک الگوی ژنتیکی مشخص است. به گفته جوکار اینکار تنها از نظر علمی و تحقیقات ژنتیک ارزشمند است.

اما اکنون سوال اینجاست که آیا بعد از گذشت حدود سه سال از این ماجرا و مثبت بودن این تحقیق و با توجه به نظر سازمان محیط زیست مبنی بر اینکه این شبیه سازی‌ها نمی‌تواند از خطر انقراض گونه جلوگیری کند، آیا سرمایه گذاری روی این پروژه‌ها ارزش دارد؟