«سعید کریمی»، مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی سازمان حفاظت محیط زیست، در گفت‌وگو با «پیام‌ ما» تأیید می‌کند که کمیتهٔ ارزیابی این سازمان با گزارش ارزیابی توسعهٔ میدان نفتی سهراب موافقت نکرده و هنوز مجوز این طرح صادر نشده است. مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی، اثرات ناشی از احداث و بهره‌برداری طرح‌های مختلف را بر محیط زیست بررسی می‌کند.

کریمی می‌گوید: «کمیته نتوانست طبق گزارش ارائه‌شده در این جلسه به جمع‌بندی برسد و یکسری سوالات و ابهامات همچنان وجود دارد که مجری باید نسبت به اصلاح و پاسخگویی به آنها اقدام کند تا مجدداً در کمیتهٔ ارزیابی مطرح و دربارهٔ آن تصمیم‌گیری شود.»

هورالعظیم، آخرین بازماندهٔ تالاب‌های بین‌النهرین است که در جنوب غربی‌ترین نقطهٔ کشور در خوزستان قرار دارد. یک سوم این تالاب مرزی با وسعت 300 هزار هکتار در ایران و دو سوم آن در عراق است. چالش‌های این تالاب که با جنگ و آبگیری سد کرخه شروع شده بود، با آمدن شرکت‌های نفتی از دههٔ ۱۳۸۰ به اوج رسید. اکنون چهار میدان نفتی «آزادگان شمالی»، «آزادگان جنوبی»، «یاران شمالی» و «یاران جنوبی» در این تالاب فعالیت دارند. «داود میرشکار»، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز در گفت‌وگو با ایسنا از مخالفت این اداره کل با شرایط اجرای طرح توسعهٔ میدان نفتی سهراب خبر داده و گفته است: «در طرح توسعه این میدان تعهداتی وجود دارد که باید اجرایی شوند اما از سوی دیگر در این پروژه، از موارد قانونی تخطی شده است.» 

 

پای شورای عالی امنیت ملی به سهراب باز می‌شود؟

میدان نفتی سهراب حدود 22 هزار هکتار مساحت دارد و قرار است در قلب هورالعظیم، یعنی مخزن شمارهٔ یک که تنها قسمت آب‌دار و زیستگاهی این تالاب است، احداث شود. فعالیت این میدان که میدانی مشترک با عراق است، بدون داشتن مجوز محیط زیستی، با حفر دو حلقه چاه از اواخر دهه ۱۳۸۰ شروع شد. اما مجوز این دو حلقه چاه و خطوط انتقال آنها به طول 40 کیلومتر بالاخره سال گذشته توسط سازمان حفاظت محیط زیست صادر شد. 

کریمی دربارهٔ مصوبات جلسهٔ اخیر کمیتهٔ ارزیابی دربارهٔ توسعهٔ میدان سهراب توضیح می‌دهد: «شورای عالی امنیت ملی مصوبه‌ای کلی دارد مبنی بر صدور مجوز برای میادین نفتی. در این جلسه مقرر شد وزارت نفت برود از شورای عالی امنیت ملی مصوبهٔ ویژه‌ای برای میدان نفتی سهراب اخذ کند.» 

 

سازمان حفاظت محیط زیست در حالی توپ را به زمین «شورای عالی امنیت ملی» می‌اندازد که این شورای عالی پیش از این نیز با صدور مجوز خشکاندن هورالعظیم برای پیمانکاران چینی با هدف استخراج ارزان‌تر نفت، ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به هور وارد کرد. 

کریمی همچنین از پیش‌شرط‌هایی برای تصمیم‌گیری دربارهٔ صدور مجوز توسعهٔ میدان سهراب می‌گوید: «در این جلسه مصوب شد که مجری طرح بررسی‌های فنی و محیط زیستی در زمینهٔ خروج محوطه‌های سرچاهی (پد) از محدودهٔ تالاب انجام دهد که در صورت عملی‌بودن این کار بخش زیادی از نگرانی‌ها دربارهٔ خشک‌کردن مرتفع می‌شود.» او ادامه می‌دهد: «انجام مطالعات ارزشگذاری اقتصادی تالاب و خدمات اکوسیستمی برای هورالعظیم، انجام مطالعات مربوط به میزان توان و تاب‌آوری هورالعظیم، انجام مطالعات ارزیابی اثرات جامع طرح بر روی محیط اجتماعی، مطالعات امکان‌سنجی انجام عملیات فرآورش نفت در پالایشگاه اروندان و نمونه‌برداری و آزمایش‌ها از پارامترهای فیزکوشیمیایی تالاب برای مشخص‌شدن وضع کیفی آن قبل از فعالیت میدان سهراب نیز جزو مصوبات جلسهٔ کمیتهٔ ارزیابی بوده است.»

هنوز واکنشی از سوی شرکت مهندسی و توسعه نفت به‌عنوان مجری طرح توسعهٔ میدان سهراب منتشر نشده است و با وجود پیگیری خبرنگار «پیام‌ ما»، تا زمان نگارش این گزارش، پاسخی از این شرکت دریافت نشده است. با این‌حال توضیحات این شرکت به‌محض وصول، در روزنامه منتشر خواهد شد. 

 

۲۰۰ چاه نفت بدون مجوز در هورالعظیم

کارشناسان هورالعظیم را از مهمترین تالاب‌های خاورمیانه معرفی کرده‌اند. آخرین ایستگاه پرندگان مهاجر عبوری از ایران که بیشترین تنوع و تعداد پرندگان خوزستان در آن ثبت شده است. تالابی که مأمن بیش از ۲۰ هزار رأس گاومیش است و معیشت هزاران نفر از مردم بومی به آن وابسته است. اهمیت تالاب‌ها در کشور، خصوصاً استان خوزستان به‌حدی است که مادهٔ یک قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور هرگونه بهره‌برداری و اقدامی که به تخریب و آلودگی جبران‌ناپذیر تالاب‌ها منجر شود ممنوع کرده است. 

«لیدا آشتیانی»، کارشناس و پژوهشگر محیط زیست می‌گوید: «در حال حاضر ۳۰۰ حلقه چاه نفت در هورالعظیم احداث شده که فقط ۱۰۰ حلقه از آنها دارای مجوز است. طبق بررسی‌ها قرار است در آینده تعداد آنها به ۸۰۰ حلقه چاه افزایش یابد.»

او به یافته‌های پژوهشی با عنوان «ارزیابی خسارت اقتصادی وارده به تالاب هورالعظیم در سال‌های ۱۳۵۳-۱۴۰۱» اشاره می‌کند که با همکاری یکی از دانشگاه‌های کشور در حال انجام است: «این پژوهش نشان می‌دهد که شرکت‌های نفتی در 15 سال اخیر با انسداد آب ورودی به تالاب باعث خشک‌شدن سه تا هفت هزارهکتار از تالاب شده‌اند.»

 

این کارشناس محیط زیست می‌گوید: «طبق بررسی‌ها، شرکت‌های نفتی به‌ازای ساخت هر سکوی نفتی (محوطهٔ سرچاهی) در داخل تالاب، سه تا پنج هکتار خاکریزی داشته‌اند که این امر موجب خشک‌شدن آن نواحی و افزایش املاح در تالاب شده است. ساخت تفکیک‌گرها در داخل تالاب نیز گسست اکولوژیک در آن را به‌دنبال داشته است.»

او دربارهٔ دیگر نتایج این تحقیقات توضیح می‌دهد: «شرکت نفت در ساخت سکوهای نفتی ارتفاع متناسب با شرایط سیلابی را رعایت نکرده، این در حالیست که طبق توافقنامهٔ سازمان آب و برق خوزستان، اداره کل حفاظت محیط زیست استان، استانداری خوزستان و وزارت نفت در اوایل استقرار تأسیسات نفتی، مقرر بود که ارتفاع سکوهای نفتی ۳.۵ متر باشد اما حالا ارتفاع سکوها بیشتر از 1.5 متر نیست.»

او ادامه می‌دهد: «بررسی‌ها نشان می‌دهد احداث ۲۵۰ کیلومتر خط لولهٔ نفت در داخل تالاب از جمله خسارت‌ها و آسیب‌های استقرار تأسیسات و استخراج نفت برای تالاب است که مهمترین مشکل آنها نشت نفت بوده است. برداشت دو هزار هکتار اوراق قرضه به‌همراه 150 هزار مترمکعب تخلیهٔ پسماند و کنده‌های حفاری در داخل تالاب از ابتدای حضور شرکت‌های نفتی و همچنین ۱۵۰ هزار مترمکعب بتن‌ریزی داخل تالاب از دیگر پیامدهای استقرار میادین نفتی تاکنون بوده است.»

 

نفت در گلوگاه هور

بنابر یافته‌های این پژوهش، شرکت‌های نفتی از زمان حضور در تالاب سه میلیون مترمکعب از آب آن را برای مصارف خود برداشت کرده‌اند، زباله‌هایشان را بدون تفکیک در داخل تالاب ریخته‌اند و در فواصل زمانی مختلف فاضلابشان را به تالاب تخلیه کرده‌اند. آشتیانی «ایجاد آلودگی نوری و صوتی و سرعت غیرمجاز خودروهای شرکت‌های نفتی در محدودهٔ تالاب» را نیز باعث ناامنی محیط برای پرندگان و سایر زیستمندان تالابی می‌داند: «۸۰ کیلومتر تعریض و ساخت جاده در حاشیه و داخل تالاب انجام شده است که دو مورد از این جاده‌ها مربوط به زمان جنگ و مابقی مربوط به شرکت‌های نفتی است. تغییر کاربری اراضی از زمان حضور نفت در تالاب مشاهده شده که در افزایش مساحت زمین‌های بایر به‌ویژه در جنوب تالاب، تأثیر بسزایی داشته است.»

 

او تصریح می‌کند: «بعد از پایان جنگ و ساخت سد کرخه، تخریب‌ها در هورالعظیم گسترش یافته و با فعالیت‌های نفتی این پیامدها بیشتر شده است. حالا می‌بینیم که نه‌تنها برای این مخاطرات فکری نشده بلکه میدان نفتی سهراب قرار است اضافه شود. باید به این مسئله توجه شود که میدان سهراب علاوه بر مخاطرات میادین قبلی، قرار است در یکی از دو گلوگاه ورود آب کرخه به هور مستقر شود که توان آبگیری هورالعظیم را به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد. به این معنی که با اجرای این میدان، حتی در صورت تأمین حقابه، امکان آبگیری و یا افزایش ارتفاع آب در تالاب وجود نخواهد داشت. با توجه به اینکه اکثر سرشاخه‌های اصلی به هورالعظیم دیگر توان آبگیری تالاب را ندارند، الان عمدهٔ آبگیری تالاب از حوضچه‌های یک و دو تالاب صورت می‌گیرد که سهراب قرار است آنجا مستقر شود.»

 

از شعار تا عمل

«هرگونه توسعه‌یافتگی را باید فرع بر حفظ محیط‌زیست بدانیم» این جمله‌ای است که پیش از این، «ابراهیم رئیسی»، رئیس‌جمهوری به زبان آورده است. با این‌حال او قرارداد توسعه و بهره‌برداری از میدان نفتی سهراب را ۱۷ بهمن ۱۴۰۰ و پیش از انجام و تأیید مطالعات ارزیابی اثرات محیط زیستی، امضا و تنفیذ کرد. حال سوال اینجاست که آیا توسعهٔ میادین نفتی بخشی از «توسعه‌یافتگی» مورد اشارهٔ رئیس جمهوری نیست؟ و اینکه آیا قرار است این‌بار حفاظت از هورالعظیم به‌عنوان یکی از مهمترین تالاب‌های منطقه، فرع بر توسعهٔ میدان‌های نفتی قرار گیرد؟