در روزهای اخیر خبر ثبت جهانی باغستان‌­های سنتی قزوین در GIAHS (جیاس) در خبرگزاری‌­های رسمی به چشم خورد. این ششمین اثر از ایران است که در GIAHS یا نظام­‌های میراث مهم کشاورزی به ثبت رسیده است. خبر مسرت‌بخشی که دستیابی به آن غیرممکن به‌نظر می‌­رسید مگر با تلاش‌‌های بی‌وقفه و امیدوارانهٔ دوستانمان در سازمان مردم‌نهاد «‌توسعهٔ حیات شهر».

سال‌­ها پیش‌ازاین باغستان­‌های سنتی قزوین در فهرست آثار ملی ثبت شد. امروز بسیاری از فعالان محیط زیست و میراث فرهنگی شهر قزوین معتقدند فایده‌­­ای در آن نبود و روند تخریب باغستان بیش از گذشته تسریع یافت.

 

روزگاری دورتادور شهر قزوین را باغات چاله‌مانند دربرمی‌­گرفت و براساس گفتهٔ قدیمی­‌ترین متون تاریخی و سفرنامه‌نویسانی چون ناصرخسرو قبادیانی(قرن سوم ه.ق) نه‌تنها حصاری نداشتند که شهر محصور در میان باغات و در تعامل با آن بود. شگفتا ­که با وجود مسئلهٔ کم‌­آبی شهر قزوین از دیرباز تاکنون این باغات فقط یک یا دو بار در سال آبیاری می‌­شوند، اما از همان قدیمی­‌ترین زمان تا امروز انگور، پسته، بادام و گردوی خوبی به باغداران و مردم شهر ارمغان می‌­دهند.

 

باغستان همچون سپر‌ طبیعی در برابر ریزگرد­هایی‌ست که از دشت قزوین به‌سوی شهر هجوم می‌­آورند و پناه شهر و ساکنان آن در برابر سیلاب‌­های فصلی است که در رودخانه­‌های «دیزج» و «ارنجک» جاری می­‌شوند و شهر را از آسیب آن در امان می‌­دارند.‌ در فرآیند توسعه و عمران که از دورهٔ محمدرضاشاه آغاز شد و تا کنون با سرعتی سرسام‌آور و ظالمانه ادامه دارد، همه‌ٔ باغ‌های شمال شهر از میان رفت و امروزه حدود سه  هزار هکتار در جنوب، شرق و غرب باقی مانده است و آن هم بعید به‌نظر می‌­رسد از تیغ جفای شهرداری و شورای شهر قزوین جان سالم به‌در ببرد. اواخر مهرماه کمربندی شرق قزوین با نام کمربندی پیامبراعظم، آیت‌الله باریک‌بین به بهره‌برداری رسید که درست در بستر باغستان بود و با این توجیه که به کاهش ترافیک می‌­انجامد بسیاری از درختان پسته که مثمر نیز بودند، با غیرمثمر خوانده شدن از سوی یکی از اعضای شورای شهر، شبانه قطع شدند.

 

آسیبی که به باغات قزوین رسیده است، دلیلی فراتر از توسعهٔ شهری دارد که با وجود آگاهی از آن، هرگز راه‌حلی برایش پیدا نشد و آن‌طور که باید از سوی مسئولان و حتی باغداران به آن پرداخته نشده است. در گزارش‌های دیگرم مکرر به این معضلات اشاره کرده‌­ام که مهم‌ترین‌شان، بی‌­آبی و ندادن حقابهٔ باغستان، دستبرد اغیار به محصولات باغستان است و حتی وجود سنجاب زاگرسی که گونه‌­ای غیربومی در منطقه است و به محصولات باغستان آسیب جدی وارد می‌­کند، سبب شده باغداران از پیشهٔ خود ناامید شوند.

بااین‌حال، امید بر این است تا با ثبت جهانی باغات سنتی قزوین و حمایت جهانی از آن، خونی تازه در رگ‌­های باغ‌های باقیمانده جریان یابد. با استناد به گفتهٔ «سلیم ذکری»، نمایندهٔ فائو،که ۲۷ شهریور امسال از باغ‌های قزوین بازدید کرد و فیلمی از آن در صفحهٔ اینستاگرام انجمن توسعهٔ حیات شهر وجود دارد، ثبت جهانی باغستان قزوین می‌­تواند به حفاظت و رونق آن بینجامد. باغداران می‌­توانند افزون‌بر برندینگ محصول با استفاده از برچسب GIAHS و فروش آن در سطح بین‌المللی، با جذب گردشگر و ورود آن از طریق گردشگری نیز به درآمد بیشتری برسند.

 

سخن پایانی آنکه براساس آمارهایی که فائو ارائه می‌­­دهد، ۸۰ درصد مواد‌غذایی مصرفی ما به تلاش کشاورزان و خانواده‌­هایشان بستگی دارد. آن­ها با تکیه بر نبوغ خود و تبدیل تهدیدها به فرصتی برای زیست بهتر، حافظان خوب کرهٔ زمین به‌شمار می‌­آیند؛ همچون باغداران قزوینی که با تهیهٔ محصولات سالم، شهر را از خطر ریزگرد و سیلاب در امان نگه می‌­دارند.