شهر تاریخی ماسوله با قدمت بیش از هزارسال از سال ۵۴ ‌به‌عنوان اولین شهر تاریخی زندهٔ کشور به‌صورت یک مجموعهٔ کامل در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. پس از آن پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله سال ۲۰۰۷ در فهرست موقت یونسکو ثبت شد که ماحصل تلاش‌ و هزینهٔ زیاد از سوی مردم، مسئولان محلی و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بود. البته حواشی ثبت جهانی ماسوله اتفاق تازه‌ای نیست، سال ۱۳۹۴ هم «مصطفی پورعلی»، ‌مدیر وقت پایگاه ملی شهرک تاریخی ماسوله از حاشیه‌سازی و تعویق در ثبت این پرونده به «ایسنا» خبر داده بود. درنهایت اما ارزیاب یونسکو پس از گذشت ۱۱ سال از آغاز فرایند ثبت جهانی ماسوله مهر ۱۴۰۱ وارد این شهر تاریخی شد و فرآیند اولیهٔ ثبت جهانی ماسوله را آغاز کرد و قرار شد منظر فرهنگی ماسوله در اجلاس شهریور ۱۴۰۲ یونسکو در عربستان به رأی گذاشته شوند. اما حالا درحالی‌که تا همین یک ماه پیش رسانه‌ها تیتر «یک گام تا جهانی شدن ماسوله» را منتشر می‌کردند، خبرها به «از دست رفتن شانس ثبت جهانی منظر فرهنگی ماسوله» تغییر کرده است. در این باره عنوان می‌شود ایکوموس به‌عنوان بازوی مشورتی یونسکو در پرونده‌های ثبت جهانی میراث‌ فرهنگی و طبیعی جهان با ارسال گزارشی به کارشناسان یونسکو، دبیرخانهٔ ثبت جهانی یونسکو، کشورهای عضو و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران، مخالفت قطعی خود با ثبت جهانی پروندهٔ «منظر فرهنگی ماسوله» را به‌دلیل ایرادهای زیاد در نوشتن پرونده و مغایرت پرونده با شاخص‌های ثبت جهانی یونسکو اعلام کرده است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان: هنوز از دفتر ثبت آثار تاریخی در تهران به ما چیزی اعلام نشده است و باید پیگیری کنیم. ضمن اینکه این پرونده باید در اجلاس عربستان بررسی و نتیجه آن مشخص شود

این شورا در گزارش خود تأکید کرده است ماسوله ظرفیت ثبت جهانی دارد، اما پروندهٔ تدوین‌شدهٔ آن که سال ۲۰۲۱ تحویل یونسکو شد، حاوی ایرادات اساسی است. این شورای جهانی، متن پرونده و مدارک ارائه‌شده در آن را به کارشناسان متعدد خود ارسال کرده و با اعزام ارزیاب به ایران ارزیابی پرونده را انجام داده است. همچنین، نظر سازمان جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) را نیز گرفته و درنهایت پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله را با توجه به کارشناسی‌های صورت گرفته و دریافت نظر اتحادیهٔ جهانی حفاظت از طبیعت مردود دانسته و درخواست رد پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله را دارد.
چرا پروندهٔ جهانی ماسوله را رد کردند؟
وب‌سایت «صدای میراث» در گزارشی با موضوع «پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله چگونه سوخت؟» دربارهٔ دلایل رد این پرونده نوشته است که سال ۲۰۲۲ ارزیاب یونسکو برای بررسی و ارزیابی پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله به ایران سفر کرد و سال ۲۰۲۳ تا چند هفتهٔ دیگر قرار بر به رأی گذاشتن این پرونده برای ثبت جهانی در یونسکو بود. اما حالا گزارش ایکوموس جهانی مشخص کرده است که پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله پس از این‌همه سال تلاش و هزینه بر باد رفته است و امکان طرح در اجلاس میراث جهانی یونسکو را ندارد.
براساس ادعای این سایت به‌دلیل تدوین پراشتباه و غلط این پرونده، شانس ایران برای ثبت جهانی ماسوله در اجلاس این ماه یونسکو که قرار است در شهر ریاض عربستان برگزار شود، سوخته است. ماجرای این تدوین پراشتباه هم به زمانی برمی‌گردد که «مصطفی‌ پورعلی»، مدیرکل وقت دفتر ثبت آثار تاریخی در وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، دفتر ثبت جهانی آثار ایران در یونسکو را منحل اعلام کرد و خود تدوین پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله را برعهده گرفت. پورعلی چون مدتی مدیریت پایگاه میراث‌فرهنگی ماسوله را در اختیار داشت، تصمیم به تدوین صفر تا صد پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله گرفت و همین اشتباه مدیریتی منجر شد پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله با ایرادهای اساسی و مملو از اشتباه تدوین و به یونسکو ارسال شود. حالا ایکوموس اعلام کرده است پروندهٔ ثبت جهانی منظر فرهنگی ماسوله نه‌تنها قابلیت رفع ایراد (ریفر) با قابلیت بررسی بدون نوبت را ندارد که حتی قابلیت رفع نواقص (دیفر) و تکمیل شدن هم برای ارائه در اجلاس بعدی یونسکو را ندارد و باید پروندهٔ ثبت جهانی ماسوله از نو تدوین و نوشته و به یونسکو ارسال شود. این اعلام به‌معنای آن است که سال‌ها تلاش برای ثبت جهانی ماسوله از دست رفته است و حالا باید پرونده‌ای دیگر نوشته و مسیر ثبت جهانی ماسوله از نو طی شود.

یک فعال فرهنگی ماسوله: ۱۲ کیلومتر از شمال به جنوب و ۱۶ کیلومتر از شرق به غرب قرار است ثبت شود؛ درنتیجه جنگل‌ها و روستاهای اطراف هم مطرح هستند. با توجه به این، منظر فرهنگی ماسوله قرار است ثبت جهانی شود، از این نظر شانس برای ما همچنان وجود دارد.

شانسی که می‌توان در نظر گرفت
«شرفی»، یکی از اهالی و یکی از حامیان ثبت جهانی ماسوله، در این باره به «پیام ما» می‌گوید: «روند بررسی این پرونده ۱۳ ماه طول می‌کشد و به نظر نمی‌رسد زمان این بررسی رسیده باشد. به همین دلیل نمی‌توان به اخباری که دربارهٔ رد این پرونده اعلام می‌شود، چندان مطمئن بود. ضمن اینکه باید اعلام رسمی آن هم صورت بگیرد و بعد اعلام شود. یونسکو مرکز تخصصی ندارد و ایکوموس به‌عنوان مرکز تخصصی چنین پرونده‌هایی را بررسی می‌کند. آنطور که من می‌دانم هنوز نظری در این باره به‌صورت رسمی اعلام نشده است.» این فعال فرهنگی با بیان اینکه در حال حاضر پروندهٔ ماسوله با عنوان منظر فرهنگی قرار است ثبت شود، بیان می‌کند: «۱۲ کیلومتر از شمال به جنوب و ۱۶ کیلومتر از شرق به غرب قرار است ثبت شود. درنتیجه جنگل‌ها و روستاهای اطراف هم مطرح هستند. این اتفاق مشابه آن چیزی است که برای میمند و اورامانات وجود داشت. اگر قرار بود شهر را به‌تنهایی ثبت کنند، داخل بافت شهری یکسری اشکالات وجود داشت، چندسال پیش فرانسوی‌ها و سوئیسی‌ها به ماسوله سفر کردند و برخی ایرادات -نه برای ثبت جهانی- را به‌عنوان پیشنهاد مطرح کردند، اما با توجه به اینکه منظر فرهنگی ماسوله قرار است ثبت جهانی شود، از این نظر شانس برای ما همچنان وجود دارد.» او تأکید می‌کند: «ماسوله طبیعت و روستاهای بکر و دست‌نخورده دارد و این مسئله شانس ثبت جهانی را بیشتر می‌کند.»‌
«هنوز هیچ خبری نیست»
«ولی جهانی»، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان هم در پاسخ به پیگیری‌های «پیام ما» دربارهٔ رد این پرونده از سوی شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی می‌گوید: «هنوز از دفتر ثبت آثار تاریخی در تهران به ما چیزی اعلام نشده است و باید پیگیری کنیم. ضمن اینکه این پرونده باید در اجلاس عربستان بررسی و نتیجه آن مشخص شود.»
او دو روز پیش هم در اظهارنظری که «باشگاه خبرنگاران جوان» منتشر کرده بود، گفته بود که منتظر اعلام نتیجهٔ سفر مهر سال گذشته ارزیابان یونسکو به استان، برای ثبت جهانی ماسوله هستیم.

جهانی با تأکید بر اینکه مرمت بنا‌های تاریخی ماسوله با آغاز روند رسمی ثبت جهانی آن متوقف نشده و ۱۲میلیارد ریال در زمان حاضر برای آن در نظر گرفته شده است، تأکید کرده بود که این اعتبار برای مطالعات مرمتی، بازسازی و مرمت پنج بنای تاریخی ماسوله شامل چهار بنا و مسجد قنبرآباد این شهر تاریخی در نظر گرفته شده است و مرمت و بازسازی این بنا‌ها به‌صورت مشارکتی با مالکان آنها انجام می‌شود.
***
پیگیری «پیام ما» برای دریافت یک نتیجهٔ روشن دربارهٔ ثبت جهانی ماسوله بی‌نتیجه ماند؛ اما با وجود اینکه به نظر می‌رسد براساس روایت‌های غیررسمی شانس ثبت جهانی منظر فرهنگی ماسوله از دست رفته باشد، اما همچنان پروندهٔ ثبت جهانی کاروانسراهای ایرانی قرار است در اجلاس شهریور یونسکو در عربستان به رأی گذاشته شوند و با وجود از دست رفتن امید ثبت ماسوله، اما شانس ثبت جهانی کاروانسراها که پروندهٔ آن پیش از انحلال دفتر میراث جهانی، تدوین و به یونسکو ارسال شده است، همچنان وجود دارد.