سرعت پایین اینترنت، اختلال در اتصال کاربران، محدودیت در استفاده از خدمات سایت‌های خارجی و فیلترینگ گستردۀ سایت‌ها، موضوع گلایه‌های کاربران ایرانی از وضعیت اینترنت در چند ماه اخیر است. چیزی که همواره وزیر ارتباطات، مسئولیت آن را به گردن نهادهای دیگر می‌اندازد و البته گاهی نیز چنین اختلالاتی را رد می‌کند. حالا «انجمن تجارت الکترونیک تهران» گزارشی ۶۸ صفحه‌ای از وضعیت اینترنت در ایران را منتشر کرده است که نشان می‌دهد گلایه‌های کاربران بیراه نیست. گزارش این انجمن، اینترنت ایران را «قهرمان بی‌کیفیتی در جهان» معرفی می‌کند. براساس همین گزارش، کاربران ایرانی با وجود هزینه‌های فراوانی که برای اتصال به شبکۀ جهانی می‌پردازند، یکی از پنج اینترنت کُند جهان را تجربه می‌کنند و تقریباً برای اتصال به همۀ آدرس‌های اینترنتی با اختلال وصل می‌شوند. تنها اینترنت کشور «میانمار» بیشتر از اینترنت ایران با اختلال روبه‌روست و فقط کاربران چینی اینترنت فیلترشده‌تری از اینترنت ایران دارند.

انجمن تجارت الکترونیک را جمعی از شرکت‌های بزرگ حوزۀ تجارت الکترونیک راه‌اندازی کرده‌اند و هدف آن ایجاد بستری مناسب برای تعامل سازندۀ نهادهای حاکمیتی و دولتی، تصمیم‌سازان و قانونگذاران،‌ سرمایه‌گذاران و کسب‌وکارهای اینترنتی در راستای بهبود فضای کسب‌وکار و گره‌گشایی در چالش‌های مرتبط اعلام شده است. نام کسب‌وکارهای مشهوری در بین اعضای این انجمن به چشم می‌خورد؛ از تاکسی‌های اینترنتی تا سکوهای نمایش خانگی و پرداخت اینترنتی و خدمات دیگر در این انجمن عضویت دارند. روز گذشته این انجمن گزارشی ۶۸ صفحه‌ای منتشر کرد که به بررسی وضعیت فعلی، چالش‌های فعلی و موانع کیفیت خوب برای اینترنت ایران می‌پردازد؛ گزارشی که وضعیت اینترنت در ایران را «بحرانی» توصیف می‌کند.

اختلال در همه‌چیز به غیر از «لیست سفید»
این گزارش اینترنت ایران را با سه عبارت «پراختلال»، «محدود» و «کند» توصیف کرده و نوشته است: «اینترنت ایران پس از میانمار، به‌عنوان دومین اینترنت پراختلال و پس از جمهوری خلق چین به‌عنوان دومین اینترنت محدود جهان و همچنین، از پنج اینترنت کند جهان به شمار می‌رود.»

بخشی از گزارش: تجهیزات حاکمیتی با ایجاد اختلال عمدی باعث می‌شوند تا ۵۰ درصد داده‌های ارسالی به این مقاصد با مشکل مواجه شوند. این موضوع دلیل اصلی محسوس و مورد اعتراض شدید این روزهای کاربران در استفاده از اینترنت است

در این گزارش منظور از «اختلال»، از دست رفتن بخشی از اطلاعات در یک ارتباط اینترنتی تعریف شده است. «محدودیت» به‌معنای فیلتر بودن دامنه‌ها و آی‌پی‌ها به کار رفته و «سرعت اینترنت» هم به پهنای باند و تأخیر پایین در دسترسی به اطلاعات تعبیر شده است.
براساس این گزارش، در اینترنت ایران سایت‌ها به سه دسته تقسیم شده‌اند. نخست دسته‌ای که در «لیست سیاه» قرار گرفته و فیلتر شده‌اند. دستۀ دوم در «لیست سفید» قرار دارند و دسترسی به آنها مجاز است. اما دستۀ سوم «لیست خاکستری» است که سایر سایت‌های اینترنتی را شامل می‌شود: «بررسی‌های ما بر روی دامنه‌ها و آی‌پی‌های لیست خاکستری که اکثریت اینترنت را شامل می‌شود، نشان می‌دهد تجهیزات حاکمیتی با ایجاد اختلال عمدی باعث می‌شوند تا ۵۰ درصد داده‌های ارسالی به این مقاصد با مشکل مواجه شوند. این موضوع دلیل اصلی محسوس و مورد اعتراض شدید این روزهای کاربران در استفاده از اینترنت است.»
بررسی وضعیت اختلال اینترنت ایران با استفاده از اطلاعات «رصدخانۀ آزاد دخالت در شبکه» با نام اختصاری (OONI) که یک سازمان غیردولتی است، انجام شده است. انجمن تجارت الکترونیک، اختلالات صد دامنۀ منتخب در صد کشور مختلف جهان را مورد بررسی قرار داده است و به این نتیجه رسیده که ایران پس از میانمار بیشترین اختلالات اینترنتی را دارد.
به بیان دیگر این گزارش مدعی شده است تمامی سایت‌ها و آی‌پی‌های جهان برای کاربر ایرانی دچار اختلالند، مگر آنکه وارد لیست سفیدی شده باشند که از سوی نهادهای متولی مجاز شمرده شده‌اند. در غیر این صورت به شکل خودکار دچار اختلال می‌شوند.

تمام شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار فیلترند

اما این گزارش در موضوع فیلترینگ نیز اینترنت کشور را در جایگاهی بسیار نامناسب می‌داند و آن را «دچار فیلترینگ افسارگسیخته و بی‌دلیل» و حتی «فیلترینگ بی‌شمار وب‌سایت‌هایی که بدون پشتوانۀ قانونی مسدود شده‌اند» اعلام می‌کند.
در این گزارش به فیلترینگ عمومی سایت‌های هرزه‌نگاری در کره‌جنوبی، ‌ترکیه و مالزی هم اشاره شده است، اما ایران،‌ چین و ترکمنستان را به‌عنوان تنها کشورهایی در میان صد کشور برتر جهان معرفی می‌کند که هر شش شبکۀ اجتماعی پراستفادۀ جهان در آنها مسدود است و برای استناد این سخن، به گزارش «ماهنامۀ پیوست» اشاره می‌کند که ۹۶ درصد از کاربران ایرانی به‌صورت روزانه از فیلترشکن استفاده می‌کنند.
چه‌کسانی مقصرند؟
در بخش بررسی تفصیلی موضوع سرعت اینترنت در ایران به گزارش رادار کلادفلر ارجاع شده است که نشان می‌دهد میانگین سرعت اینترنت در ایران حدود ۴ مگابیت بر ثانیه است. انجمن همچنین در بررسی‌های بیشتر به این نتیجه رسیده که ایران در بین ۲۳۷ کشور بررسی‌شده در داده‌های کلادفلر، از نظر تأخیر یا همان Latency رتبۀ ۲۰۳ را دارد. این انجمن راستی‌آزمایی نتایج به‌دست‌آمده توسط کارشناسان خود را با وب‌سایت‌هایی نظیر Meter.net انجام داده و شرح آن را در گزارش خود منتشر کرده است.
انجمن تجارت الکترونیک تهران مقصران دیگری برای وضعیت موجود در اینترنت کشور را معرفی کرده است. به‌عنوان مثال شرکت مخابرات ایران که به گفتۀ وزارت ارتباطات، بیشترین شکایات را در بین شکایات سامانۀ ۱۹۵ در اختیار دارد، از نظر این انجمن نیز یکی از مقصران وضع موجود است. انجمن اعلام کرده است رفتار ضدرقابتی و کیفیت فوق‌العاده پایین شرکت مخابرات ایران در ارتباطات Last Mile باعث شده تا فناوری منسوخ‌شدۀ ADSL در ایران با کیفیت بسیار پایینی گره بخورد.
همچنین، عقب‌افتادگی در توسعۀ فیبر نوری و شبکۀ پنجم اینترنت سیار از دیگر مسببان وضعیت حاکم اعلام شده و درنهایت شرکت ارتباطات زیرساخت نیز جزو مقصرین وضعیت حاکم در اینترنت معرفی شده است. به گفتۀ انجمن، انحصار شرکت زیرساخت در تأمین و توزیع اینترنت در کشور در کنار ناکارآمدی و پایین بودن بهره‌وری در آن باعث شده است علاوه‌بر موضوعات کیفی، قیمت اینترنت نیز در کشور بالا باشد.
حذف انحصار و شفافیت؛ کلید برون‌رفت
این گزارش چند پیشنهاد نیز دارد. پیشنهاد شده است در یک سال پیش‌ رو، می‌توان به رفع فیلتر سایت‌های عمومی و بهبود شاخص آزادی اینترنت در ایران از این طریق، افزایش پهنای باند بین‌الملل و شفاف‌سازی گزارش‌های آن به مردم و همچنین ایجاد سامانه‌هایی شفاف در ارتباط با سیاست‌های فیلترینگ با امکان استعلام، شکایت و پیگیری رفع فیلتر آی‌پی‌ها و دامنه‌ها پرداخت.
اما در بازۀ ۱ تا ۳ سال، به باور نویسندگان این گزارش، باید به‌سمت رفع انحصار شرکت ارتباطات زیرساخت و ایجاد مجوز واردات اینترنت توسط بخش خصوصی حرکت کرد. به موازات آن سرمایه‌گذاری در زمینۀ گسترش فیبر نوری و توسعۀ ارتباطات ثابت را افزایش داد و درنهایت سرمایه‌گذاری در گسترش ارتباطات نسل پنجم را تشویق کرد و منابع مشترک بین‌المللی و روابط پایدار با شرکت‌های بین‌المللی حوزۀ فناوری با حضور حداکثری شرکت‌های خصوصی را ایجاد کرد.