به ثبت جهانی «هگمتانه» امیدواریم

درحالی‌که «ایکوموس» پیشنهاد دیفر شدن پروندۀ «هگمتانه‌» را داده، اما مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان تأکید می‌کند، این پرونده در چهل‌وششمین اجلاس کمیتۀ «یونسکو» بررسی می‌شود

۲۹ تیر ۱۴۰۳، ۲۲:۳۲

دو روز تا برگزاری چهل‌وششمین کمیتۀ میراث جهانی یونسکو در هندوستان باقی مانده؛ نشستی که قرار است از ۲۱ تا ۳۱ جولای ۲۰۲۴ (۳۱ تیر تا ۱۰ مرداد ۱۴۰۳) در دهلی نو (هند) برگزار شود و طی آن، ۲۷ مکان پیشنهادشده برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو و وضعیت حفاظت از ۱۲۴ مکان که قبلاً در فهرست میراث جهانی و همچنین در فهرست میراث جهانی در خطر ثبت شده‌اند، بررسی شود. ایران نیز در این نشست پروندۀ «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» را پیشنهاد کرده که شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس) به آن ایرادهایی وارد کرده و خواستار تعلیق‌اش شده است. با وجود این، مسئولان استانی به برگزاری این اجلاس و ثبت جهانی هگمتانه امیدوارند.

بهمن سال ۱۴۰۱ بود که پروندۀ ثبت‌جهانی «هگمتانه و مرکز تاریخی همـدان» برای درج در فـهرست میراث‌ جـهانی تحویل یونسکو شد. پرونده‌ای که در همۀ سال‌های گذشته دربارۀ آمـاده‌سـازی و ارسال آن به یونسکو صحبت مـی‌شد، اما به‌دلیل وجود موانعی که می‌توانسـت بـه رد شدن پرونده بیانجامد، این کـار به تعـویق افتاده بود. سرانجام پروندۀ «ثـبت جـهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» شـامل ۷۵ هکتار (۳۲ هکتار پهناورترین مـحوطۀ باستانی ایران، ۴۳ هکتار شامل ۱۴۰ اثـر متشکل از بازار سنتی، میدان مرکزی شـهر، بافت تاریخی و پیاده‌راه‌های اکبـاتان و بوعلی) برای یونسکو ارسال شـد و در نهایت یک سـال بـعد یعـنی شـهریور ۱۴۰۲، ارزیاب یونسکو برای بررسی این پرونده به همدان آمـد. حضور ارزیاب، همدانی‌ها را برای ثبت جـهانی امیدوار کرد. گروه تحقیق و بررسی شـامل یک ارزیاب و هفت متخصـص و باستان‌شـناس مسـتندهای پـروندۀ ثبـت جهانـی در محدودۀ مشخص‌شده، بافت تاریـخی، تابلـوها، آرامـگاه بوعلـی و موزۀ هگمتانه را بررسی و همچنین با بازاریان و اصناف و سـاکنـان در حـریم هـگمتـانه گفت‌وگو کردند. نتیجۀ ارزیابی‌ها مـسئولان را به ثبت جهانی هگمتانه خوش‌بین کرده بود.

پروندۀ هگمتانه دیفر شد؟

حالا که فقط یـک روز به زمـان بـرگزاری چهل‌وششمین کمیتۀ میراث جهانی یونسکو در هندوستان باقی مانده، از گوشه و کنار خـبر دیـفر شـدن این پرونده به گوش می‌رسـد؛ خبری کـه البته مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان آن را رد می‌کند. در آسـتانۀ برگزاری کمیته، سایت یونسکو مدارک و مستندات مربوط به پرونده‌های امسال را در دسترس عموم قرار داده است. بررسی ایـن پـرونده‌ها نشان می‌دهد شورای جهانی محوطه‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) به کمیتۀ میراث جهانی یونسکو پیشنهاد کرده که پروندۀ هگمتانه و مرکز تاریخی شهر همدان «دیفر» شود.

دیفر شـدن پـرونده به ایرن معناست که پرونده باید برای بازنویسی یا تغییرات اساسی برگشت بخورد؛ هرچند سهمیۀ آن حفظ خواهد شد. در ایـن صورت پرونده پس از اصلاحات و با سهمـیۀ خود می‌تواند دوباره به کمیتۀ میراث جـهانی یونسکو برگردد. کمیتۀ میراث جهانی یونسکو از سال گذشته تصمیم گرفته که سهـمیۀ پرونده‌های دیفر شده را حفظ کند.

ایکوموس به‌عنوان نهاد همکار با کمیتۀ میراث جهانی یونسکو، سال گذشته با پروندۀ ثبت جهانی ماسوله مخالفت کرد و منجر به «دیفر» شدن آن شد، اما نظر ایکوموس نظر نهایی نیست

به نظر می‌رسد یکی از ایرادات ایکوموس به پروندۀ ثبت جهانی هگمتانه و مرکز تاریخی همدان، انسجام موضوع دو بخش هگمتانه و بافت شهری و همچـنین وضعیت فعلی بافت تاریخی همدان بـوده است. همچنین ‌مانند بیشتر پرونده‌های ثبـت جهانی ایران، موضـوع مـدیریت و حفـاظت این محوطه یکی دیگر از نگرانی‌های ایکوموس دربارۀ این پرونده است.

نظرات کارشناسی ایکوموس به‌عنوان یک مرجع تخصصی است و در کمیتۀ میراث جهانی پـیرامون این نظرات بحث و گفت‌وگو می‌شـود. ۲۱ عضو کمیتۀ میراث جهانی در نهایـت به‌طور مستقل تصمیم‌گیری خواهند کرد.

اصلاح پرونده

وزارت مـیراث فرهنـگی، گردشـگری و صنایع‌دستی در واکنش به پیشنهاد «دیفر» شدن پرونده برای اصلاح آن، از بازیابی و اصلاح پرونده خبر داده است. همچنین این وزارتخانه «مرکز تاریخی همدان» را که قرار بود به‌همراه هگمتانه ثبت جهانی شود، از این پرونده حذف کرده تا بخشی از ایرادات آن رفع شود.

مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی دراین‌باره گفته است که پروندۀ اولیۀ ثبت جهـانی «هگمتانه و مرکز تاریخی همدان» که در گذشـته تهیه شده بوده، در فرآیند بررسی کمیتۀ میراث جهانی با ملاحظات محتوایی روبه‌رو شد. پس از آن در معـاونت میراث فرهنگی با کمیته‌ای برای بـررسی و اتخاذ راهکار با مشارکت متخصصان مرتبط و تهیه‌کنندگان پروندۀ اولیه تشـکیل شـد. در این کمیته پرونده با تغییراتی روبه‌رو شد و پروندۀ جدید در دستور کار اجلاس آتی ثبت‌جهانی قرار گرفته است.

«علـیرضا ایزدی» تأکید کرده است که در نهـایت با تدبـیر صورت‌گرفته و باتوجه‌به گستردگی موضوع اولیـۀ پرونده که هم محوطۀ هگمتانه و هـم محدودۀ تاریخی شهر همدان را در بر می‌گرفت، با درنظرگرفتن ملاحظاتی که مـرکز میراث جهانی دربارۀ پیوند محتوایی مـوضوعات مندرج در پرونده داشت، خوش‌بخـتانه با اعمـال تغییرات کارشناسی با تحدید موضوع ثبـت جهانی به هگمتانه، تغییرات پرونده در معاونت میراث فرهنگی انجـام شـد و موضـوع دوباره در دستور کار مرکز میراث جهانی برای بررسی ثبت در سال‌جاری قرار گرفت. باتوجه‌به این اظهارات، حالا بافت تاریخی مرکزی شهر همدان که اهمیت بسیاری هم دارد، شانس جهانی شدن را از دست خواهد داد.

امیدواریم!

حالا مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی همدان در گفت‌وگو با «پیام‌ ما» می‌گوید: «درحـال‌حاضر موضوع دیفر شدن اصلا مطرح نیست و پروندۀ هگمتانه که جزو نامزدهای بررسی در صحن اجلاس است،‌ در این اجلاس بررسی می‌شود.»

«محسن معصوم‌ علیزاده» دربارۀ نگرانی‌های ایکوموس دربارۀ پرونده نیز توضیح می‌دهد: «تمام سؤالات و نگرانی‌ها پاسخ داده شده و اقدامات صورت‌گرفته موجب شده است که پرونـده پذیرش شود. همۀ ایرادهای محتوایی رفـع شده و با کاوش‌های صورت گرفته بخـشی از ایرادهای موجود هم رفع شده اسـت. مـدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احـیاء میراث معنوی و طبیعی هم برای دفاع از پرونده عازم اجلاس هستند و امیدواریم که در پایان اجلاس با خبر خوش ثبت،‌ بتوانیم جشن جهانی شدن هگمتانه را برگزار کنیم.»

او تأکید می‌کند: «ثبت جهانی دو مرحله دارد؛ اول اینکه پرونده وجاهت و قابلیت عرضه در اجلاس را دارد یا خیر و دیگر مرحله بررسی در صحن اجلاس است و هگمتانه درحال‌حاضر در مرحلۀ دوم قرار دارد.»

تجربۀ دیفر

ایکوموس به‌عنوان نهـاد هـمکار با کمیتۀ میراث جـهانی یونـسکو، تنها پیشنهادهای خود را به‌عنوان ارزیاب ارائه می‌دهد. هرچند این پیشنهادها و نظرات تخصصی برای کمیته ارزش زیادی دارد و سال گذشته نیز مخالفت ایکوموس با پروندۀ ثبت جهانی ماسوله منجر به «دیفر» شدن آن شد، اما این نظر نهایی نیست و ممکن است کمیته نظر متفاوتی داشته باشد.

حالا دربارۀ هگمتانه باید منتظر اجلاسی ماند که روز یکشنبه آغاز می‌شود؛ اجلاسی که بورکینافاسو، چین، آلمان، هند، ایتالیا، ایران، ژاپن، اردن، کنیا، مالزی، پاناما، پرتغال، رومانی، روسیه، عربستان، آفریقای جنوبی، تایلند، بوـسنی‌وهرزگوین، برزیل، بریتانیا، اتیوپی و فرانـسه، ۲۷ مکان را برای ثبت جهانی به آن پیشـنهاد کرده‌اند. در این بین، برخی کشورها از جـمله چین، رومانی و آفریقای جنوبی، دو پروندۀ پیشنهادی دارند. از ایران نیز پروندۀ «هگمتانه و مرکز تاریخی هـمدان» برای بـررسی در کمیـتۀ میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده است.

«هگمتانه» نام پیشین همدان است؛ شهری که سال ۷۰۸ پیش از میلاد مسیح به٬دستور «دیاکو» رهبر مادها ساخته شد و مجتمعی عظیم از قصر، اقامتگاه نظامی و خزانه‌داری بود. این شهر در سال ۵۵۰ پیش از میلاد مسیح از «کوروش هخامنشی» شکست خورد و به تسخیر هخامنشیان درآمد. «هگمتانه» به‌دلیل قرار گرفتن در مسیر «راه شاهی» که «تخت‌جمشید» را به «سارد» متصل می‌کرد، به‌عنوان پایتخت تابستانی هخاـمنشیان انتـخاب شـد و به دستور «داریوش سوم» در مـرکز شـهر، کوشکی بزرگ برای مـخفی کـردن گـنجینه‌ها و دارایی‌های شاه ساختند. این کوشک شامل ۳۰۰ مخفیگاه با ۸ در آهنین بود که تمامی آن‌ها دولَختی بودند. پس از کشته‌شدن داریوش سوم در سال ۳۳۰ پیش از میلاد، حکم‌رانی هخامنشیان بر این شهر به پایان رسید. اغلب باستان‌شناسان معتقدند محل اصلی شهر باستانی هگمتانه بر روی تپه‌ای است که امـروزه به هـمین نام در همدان شناخته مـی‌شود. در سـال‌های اخیر طی حفاری‌های باستان‌شناسی در تپه، مشخص شد محل کاخ و بناهای ذکر شده در کتاب‌های تاریخی در همین تپه واقع شده است.

از ویژگی‌های این شهر باستانی، معماری و طرح و نقشۀ منظم این شهر بوده که در بین آثار باستانی بـه‌دست‌آمده کم‌سابقه است. آثار کشف شـده حاکی از وجود یک شبکۀ منظم و پیشرفتۀ آب‌رسانی در شهر حکومتی مادها و پارت‌هاست.

پیشینۀ حفاری‌های علمی این تپه به سال ۱۹۱۳ میلادی برمی‌گردد و به‌طور کلی در طی ۱۰ فـصل حـاری انجام شده از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۸ که حـدود ۱۴ هزار مترمربع از بقایای این شـهر کـاویده شد، یکی از کهن‌ترین دوره‌هـای تـمدن بشری نمایان شده‌ است.

حالا این شهر در قالب پرونده‌ای با عنوان منظر تاریخی هگمتانه در انتظار ثبت است.

به اشتراک بگذارید:

برچسب ها:

گردشگری، میراث جهانی یونسکو، میراث فرهنگی