تنورسازی شاخهای هنر سفالگری است که با ورود صنعت نان ماشینی از تب و تاب افتاد
تنور خاموش تنورسازان
با حمایت از تعداد انگشتشمار تنورسازان، راه و رسم این هنر کهن زنده میماند
![تنور خاموش تنورسازان](https://payamema.ir/pubfiles/2024/07/تنور-گلی.jpg)
۲۷ تیر ۱۴۰۳، ۲۲:۳۳
تنورسازی با تمام قدمتی که در گوشه و کنار کشور دارد، این روزها یک هنر فراموششده است؛ یک شغل خاکگرفته که هیچ طرفداری ندارد. عطر نان پختهشده در تنورهای گلی هم فقط در حافظۀ موسپیدکردهها مانده. پیش از این در خانههای روستایی، اتاق ویژۀ تنور و پخت نان قرار داشت و معمولاً هفتهای یكبار نان و كلوچه در این تنور پخته میشد.
تنورسازی با گسترش تولید نانهای صنعتی در مسیر فراموشی قرار گرفت و تنورسازان امیدی به زدوده شدن غبار از تنورهای گلی ندارند. بااینحال هنوز هم میشود چند تایی از همین تنورسازان را پیدا کرد که دل در گرو شغل آباواجدادیشان دارند.
مهارت تنورسازی
تاریخچۀ تولید نان سنتی به حدود دَه هزار سال پیش یعنی عصر نوسنگی برمیگردد؛ عصری که در آن بشر به کشاورزی و اهلی کردن دام پرداخته است. برای پیدا کردن خاستگاه تنورسازی، باید به تکتک خانههای قدیمی این سرزمین سرک کشید. همان خانههایی که گوشۀ حیاط یک تنور گلی داشتند و هر روز و شب عطر نان محلی در حیاط خانه میپیچـید. امـا سـه سـال پیش کـه مهارت تنورسـازی فردوس در خـراسان جـنـوبی در فـهرست میراث ناملموس ثـبت شـد، شـهر فـردوس در هنر تنورسازی سنتـی پیشگام شناخـته شد. تنورسازی سنـتی به معنای ساخت تنورهای نانواییهای سنتی و خانگی با گل است. نگاهی به کاوشهـای انجامشده دربارۀ قدمت سفالگری شهر فردوس سبب مـیشـود، نکـاتی هـم دربـارۀ تـنـورسـازی دستگیرمان شود. قدمت سفالگری فردوس به دورۀ سـاسـانی مـیرسد، امـا مـصاحبـه بـا پیشکسوتان تنورسازی فردوس و خاطرات نسلی این افراد و رواج فامیل «خزاف مقدم»، نشان میدهد که قدمت سفالگری در این خطه به سه قرن پیش میرسد.
علاوهبر شهر فردوس در خراسان جنوبی، آوازۀ حرفۀ تنورسازی سنتی شهر بروجرد در استان لرستان هم شنیده میشود. بازار قدیمی بروجرد دو کارگاه تنورسازی دارد که تنها بازماندۀ حرفۀ تنورسازی در این شهر است
«خزاف» به معنای «سفالگر» است. تنورهای گلی شهر فردوس با خاک رس، کـاه، مـاسه و آب بـا نسبتهای بسـیار دقیق و استاندارد که بهصورت تجربی حاصـل شده، ساخته میشود. ایـن مهارت که مجموعـهای از تـشخیـص خــاک مـرغوب، روشهای عملآوری گل و تهیۀ لایههای نواری با عرض حدود ۲۲ سانتیمتر برای ساخت تنور است، حاصل استعداد و تجربۀ تنورساز است که نسل به نسل در این دیار منتقل شد و حالا به جز یکی دو نفر، کسی نه یادی از تنورسازی میکند و نه از آن سراغی میگیرد.
تنورهای شهر فردوس دوام و قوام بالایی هم دارد و گفته میشود از یک تنور تا پنجاه سال استفاده میشده. بدنۀ تنورهای شهر فردوس در کوره پخته میشود و همین دلیلی بر استحکام تنورها و به دنبال آن کیفیت منحصربهفرد نانی است که با این تنور پخته میشود.
تنورسازان قدیمی
علاوهبر شهر فردوس در خراسان جنوبی، آوازۀ حرفۀ تنورسازی سنتی شهر بروجرد در استان لرستان هم شنیده میشود. بازار قدیمی بروجرد دو کارگاه تنورسازی دارد که تنها بازماندۀ حرفۀ تنورسازی در این شهر است. تنورهای گازی کمکم تنورسازی سنتی در این شهر را نیز از رونق انداخت و استفادۀ تنورهای سنتی فقط برای نانواییهای نانقندیپزی و نان شیرمال است. خوب است برای دیدن تنورسازی قدیمی به محلۀ تنورسازان ارومیه یا به زبان محلی «تندیر چیلر محلسی» هم سر بزنیم. بازاری که نتوانست در برابر نانواییهای ماشینی قد علم کند و از رونق افتاد.
حالا محلۀ تنورسازان ارومیه، جولانگاه بسازبفروشها شده و ساختمانهای نوساز جایگزین مغازههای قدیمی تنورسازی. فقط و فقط یک مغازۀ تنورسازی باقی مانده. پخت نانهای سنتی و صنعت تنورسازی ارومیه بیش از ۲ قرن قدمت دارد و روزگاری در این محله اعضای یک خانواده دستهجمعی در خانۀ خود نان سنتی میپختند و دستی هم تنورسازی داشتند. در محلۀ تنورسازان ارومیه بیش از پنجاه خانوار به صنعت تنورسازی مشغول بودند. تنورسازی و سفالگری زنان روستای «گلابر» زنجان هم از دیرباز زبانزد بوده و حالا چند نفری در روستا هنوز مشغول تنورسازی هستند. تنورهای ساخته شده در روستای گلابر به شهرهای تهران، کرج، ارومیه، میانه، تبریز، همدان، قزوین و خوزستان ارسال میشود.
راهورسم تنورسازی
برای ساخت تنور سنتی، خاک را باید خوب الک و خشک کرد تا رطوبت در آینده موجب ترک تـنتور نـشود. تـنورسـازی هـم مـثـل دیـگـر صنایعدستی صبر و حوصله میطلبد. پس از خشک شـدن کامـل خاک و خشک شدن رطوبتاش، به آن آب اضافه میکنند و مخلوط میشود. گل یک هفته تا دَه روز به حال خود رها میشود و بعد آن باید آنقدر ورز داده شود تا هیچ حبابی داخل آن نباشد. اگر حبابها از بین نروند، تنور بهسرعت شروع به ریزش میکند و از بین میرود. این فرمول قدیمی تهیۀ گل تنور است.
بعد از اینکه گل به عمل آمد، با دست به آن موی بز اضافه میشود. موی بز باعث قوام بیشتر گل و دوام بیشتر فرآوردۀ نهایی میشود و جلوی ترک خوردن آن را میگیرد. گل ورز داده شده با مقداری ماسه مخلوط و به قسمتهای مساوی با وزن ۴۰ کیلو تقسیم میکنند و در گوشۀ کارگاه روی هم میچینند. استفاده از ماسه به این دلیل است که از چسبندگی گل در هنگام ورز دادن جلوگیری کند. با گل عملآمده، استوانههای گلی ساخته میشود. استوانههای گلی بهطول مساوی را بهشکل نیمدایره در میآورند و بعد از ترکیب با یکی دیگر، یک دایرۀ کامل درست میکنند.
دایرهها یکی یکی روی هم چیده میشود و بعد از اینکه ارتفاع تنور به اندازۀ مناسب رسید، داخل و خارج آن با کاردک صاف میشود. معمولاً هم وقتی ارتفاع تنور تا ۵۰ سانتیمتر رسید، دیگر توان تحمل لایۀ دیگر گل را ندارد؛ استاد تنورساز کار را متوقف میکند. با کاردک گل نرم را روی کار مالیده و بدنه را لکهگیری و صاف و صیقلی میکند. کار که تمام شد، تنور باید خوب خشک شود تا پنجاه سال برای پختن نان سنتی به کار گرفته شود. اوج هنر تنورسازی، قوسی است که باید روی بدنه ایجاد شود. چون همۀ وزن تنور را این نقطه تحمل میکند. اگر آن را کمتر یا بیشتر از معمول بگیرند، نانوا نمیتواند نان سالم بپزد و بدنۀ تنور هم نمیتواند وزن خود را تحمل کند. در نتیجه تنور ترک میخورد و خیلی زود از بین میرود.
در مرحلۀ بعد ظرفی که تکههای چوب داخل آن است، مشتعل میکنند و برای خشک کردن تنور سفالی داخل تنور قرار میدهند. بعد از چند روز وقتی تنور کاملاً خشک شد، داخل تنور اصطلاحاً سنگ میخورد. یعنی داخل تنور را از بالا تا پایین کاملاً سابیده و صاف میکنند تا در هنگام پخت، نان به بدنۀ تنور نچسبد.
ساخت یک تنور کوچک تقریباً سه روز وقت لازم دارد؛ یک روز فقط برای لگد کردن خاک لازم است. برای دوام و قوام کار باید گل نارس آنقدر پا بخورد تا بهاصطلاح خوب برسد.
برچسب ها:
مطالب مرتبط
![۵ اثر طبیعی استان کرمان ثبت ملی شد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/مزارشاه.jpg)
۵ اثر طبیعی استان کرمان ثبت ملی شد
![تلاش میکنیم کودک ترک تحصیل کرده در استان کرمان نداشته باشیم](https://payamema.ir/pubfiles/2024/01/6-3-jpg.webp)
معاون کمیته امداد کشور:
تلاش میکنیم کودک ترک تحصیل کرده در استان کرمان نداشته باشیم
![مرمت و بازسازی «خانه شهر» کرمان به کجا میرسد؟](https://payamema.ir/pubfiles/2024/04/خانه-شهر-jpg.webp)
مرمت و بازسازی «خانه شهر» کرمان به کجا میرسد؟
![مجرمان در کرمان به جای زندان، درخت میکارند](https://payamema.ir/pubfiles/2024/03/14010824000383_Test_PhotoN-jpg.webp)
مجرمان در کرمان به جای زندان، درخت میکارند
![محیط زیست کرمان: غازهای وحشی تلف شده در رفسنجان نمونهگیری میشود](https://payamema.ir/pubfiles/2024/02/170968815.jpg)
محیط زیست کرمان: غازهای وحشی تلف شده در رفسنجان نمونهگیری میشود
![ترافیک سنگین در قشم و گیلان و کمبود جا در بوشهر](https://payamema.ir/pubfiles/2024/02/سفرهای-جاده-ای-jpg.webp)
آخرین وضعیت سفر در تعطیلات ۲۲ بهمن
ترافیک سنگین در قشم و گیلان و کمبود جا در بوشهر
![تعداد مجروحان بستری در بیمارستان به ۷ نفر رسید](https://payamema.ir/pubfiles/2024/01/1200x675_cmsv2_a803e2a5-ef7a-5ee8-86eb-629159775ffb-8149064.webp)
۲۷ روز پس از حمله تروریستی کرمان
تعداد مجروحان بستری در بیمارستان به ۷ نفر رسید
![شهادت نازنین آچکزهی یکی دیگر از مجروحان حادثه کرمان](https://payamema.ir/pubfiles/2024/01/1200x675_cmsv2_a803e2a5-ef7a-5ee8-86eb-629159775ffb-8149064.webp)
شهادت نازنین آچکزهی یکی دیگر از مجروحان حادثه کرمان
![ترکشهایی که امکان خارج کردن آنها نیست](https://payamema.ir/pubfiles/2024/01/1200x675_cmsv2_a803e2a5-ef7a-5ee8-86eb-629159775ffb-8149064.webp)
۱۷ روز بعد از حادثه تروریستی کرمان
ترکشهایی که امکان خارج کردن آنها نیست
![افزایش ۲۶ درصدی مرگهای منتسب به آلودگی هوا در ۱۴۰۱](https://payamema.ir/pubfiles/2023/12/Air-Pollution-Shuts-Down-Schools-Universities-in-Tehran-5-jpg.webp)
افزایش ۲۶ درصدی مرگهای منتسب به آلودگی هوا در ۱۴۰۱
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- بیماری هاشیموتو چیست؟ علائم و راهکارهای درمان
- نورپردازی کابینت آشپزخانه چه تاثیری بر روحیه افراد دارد؟
- سفر به پوکت بهترین مقصد گرمسیری آسیا با تور تایلند آرزوی سفر
- بورس شمش گلدن ارت ( خانی )
- مقایسه گچبری پیش ساخته پلی یورتان و گچبری پیش ساخته پلی استایرن
- عطر بدون سردرد – 11 عطر مخصوص افراد میگرنی
- گیلکی کناری، پژوهشگر برتر متافیزیک ایرانی بر سکوهای بینالمللی
- چرا رزرو هتلهای 4 ستاره استانبول ارزشمند است؟
- کدام شاخص اقتصادی بیشترین تاثیر را روی پیشبینی قیمت انس طلا دارد؟
- محبوبترین تورهای ترکیه کدامند؟ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
![«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/کتاب-چرا-شما-را-نمیگیرن.jpg)
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
آشکارشدن گورهای ماقبلتاریخ هنگام ساخت بزرگراه
3
«بمو» را تکهتکه کردند
4
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
5
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
دیدگاهتان را بنویسید