در پنج‌شش سال گذشته به‌واسطۀ تعریف و اجرای فعالیت­‌های مختلف پژوهشی، حفاظتی و تحصیلی در پارک ملی گلستان حاضر بودم و این فرصت را داشتم به‌عنوان یک ناظر بیرونی و البته دغدغه‌­مند، اتفاقات و پدیده‌ها و روند ادارۀ پارک ملی گلستان را شاهد باشم. در روند و نحوۀ حفاظت و مدیریت از پارک ملی گلستان که یکی‌از شاخص‌­ترین مناطق تحت‌حفاظت ایران است، مسائل و مصائب مختلفی نظر من را به خود جلب می‌­کرد؛ از نحوۀ پایش‌­ها تا نحوۀ سیاست‌گذاری و مدیریت گرفته، تا نگاه‌­های متفاوت و ناملایماتی که روی داد. شاید اساسی‌ترین اتفاق روی‌داده در این سال‌ها در پارک ملی گلستان، تغییر رویکرد بود. 

پس از جشن شصت‌سالگی حفاظت از پارک ملی گلستان و ارزیابی دلایل ناکامی مدیریت گذشته،‌ تصمیم بر تغییر گرفته شد. اگر برگردیم به عقب‌­تر، این تغییر رویه را می‌­توانیم پاسخ به یک نیاز بدانیم؛ نیازی که توسط متخصصین و کارشناسان فعال در پارک دیده شده و به بهترین نحو به تصمیم‌گیران وقت سازمان حفاظت محیط‌زیست انتقال داده شد. رکن اصلی این تغییر را باید مشارکت مردم در فرآیند حفاظت دانست. مسئله‌­ای که تا قبل‌تر از آن، بیشتر شبیه به یک شعار بود؛ اما در پارک ملی گلستان جامۀ‌عمل پوشید و به اجرا درآمد. ستون ساختار جدید، مشارکت مردم بود؛ مردم حاشیه‌نشینی که تا آن زمان بزرگ‌ترین متعارضان پارک قلمداد می‌شدند. 

با ساختار جدید، ارتباط مردم با افرادی که مستقیماً به‌عنوان نمایندۀ دستگاه دولت بودند، بسیار پررنگ و مؤثر شد. البته که نباید در این میان درایت و نقش حمایتی مدیران ارشد وقت سازمان و صاحب‌نظران کهنه‌کار را هم نادیده گرفت. تصمیم‌گیران، فردی را به‌عنوان مدیر انتخاب کردند که از کیلومترها دورتر با فرهنگ و آداب متفاوت آمده بود؛ اما یک ویژگی داشت، که همگی را دل‌گرم می‌­کرد؛ نه در شعار و نمایش، بلکه در ذهن و باور خود اعتقاد عمیق به نقش‌آفرینی مردم و تغییر ساختار و رویه داشت.

در کشور ما معمولاً مدیران از تغییرات ساختار دوری می­‌کنند. به‌آن‌دلیل‌که، تغییر ساختاری و سرمایه‌گذاری روی آن، هزینه‌­های بسیار زیاد دارد و نتایج آن به‌زودی قابل‌دسترس نیست و عملاً دیربازده هستند. مدیران معمولاً به‌سراغ تصمیمات خلق‌الساعه و زودبازده می‌­روند، زیرا می‌­دانند مدیران بالادستی هم، ساختار ناکارآمد و معیوب با ویترین زیبا را بیشتر می‌پسندند؛ اما خوش‌بختانه در پارک ملی، تصمیم و دستور به تغییر ساختار بود. 

مدیر انتخاب‌شده با اتخاذ شیوه‌ای متکی بر احترام متقابل، باور و تلاش شبانه‌روزی خود و خانواده‌­اش، توانست این تغییر رویه را با همۀ تزلزل‌­ها، بحران­‌ها و چالش­‌هایش در پارک ملی گلستان پیش ببرد. تلاش حافظان پارک ملی گلستان و همراهی مردم بعد از تقریباً دو تا سه سال، جلوه­‌هایی از موفقیت را به نمایش گذاشت. حالا ما شاهد بودیم که  اَبَرموجودی به نام پارک ملی گلستان، بعد از سال‌ها در حال بهبود بود.

– مساحت مناطقی که طعمۀ حریق می‌­شدند کاهش چشم‌گیری پیدا کرده بود؛ چون مردم منطقه و همیارها، زودتر از هرکس دیگری آن را گزارش و اطفا می‌­کردند.

– جمعیت و دامنۀ پراکندگی گونه­‌های مختلف حیات‌وحش، به‌عنوان شاخص عملکرد اکوسیستم در حال افزایش بود.

– مردم در فرآیندهای حفاظتی مانند گاوبانگی، با مشارکت بیش از ۲۵۰ نفر در طول حدود ۴۰ روز  و سرشماری­‌ها با حضور حدود ۱۵۰ نفر حضور چشم‌گیر داشتند.

– محققان و کنشگران با روی گشاده و آغوش باز رئیس سابق،‌ پارک ملی گلستان را به مرکز و مقر خود تبدیل کرده بودند و نتایج و دستاوردهای خود را برای بهبود وضعیت با تیم حفاظت از پارک به اشتراک می‌­گذاشتند.

عمدۀ مردم، پارک را متعلق به دولت نمی‌­دانستند؛ آن‌ها تعلق‌خاطر به آن داشتند و تغییرات و تصمیمات را دنبال می­‌کردند و واکنش نشان می‌­دادند. این روند ادامه داشت تاجایی‌که، اساتید خوش‌نام و متعهد دانشگاه‌­های کشور هم، به صف حافظان اصلی پارک ملی گلستان پیوستند و به‌طور مستقیم به اتفاقات پارک واکنش نشان می‌­دادند. حالا مردم، محیط‌بانان، متخصصان و دانشگاهیان و علاقه‌مندان، همگی به تیم حفاظتی پارک تبدیل شده بودند. آن‌ها از رویکرد حاکم و روند در جریان راضی بودند و بارها حمایت خود را به تصمیم‌گیران و سایت‌گذاران به طرق مختلف اعلام کردند. 

در شرایطی که در بخش‌­های مختلف مدیریت کشور شرایط مطلوب نبود، خرد جمعی ، تلاش و باور گروهی، موفقیت­‌ها و دستاوردهای بزرگی از حفاظت را برجا گذاشته و پارک در بین فعالان حوزۀ محیط‌زیست کشور زبان‌زد شده بود. این رویۀ موفق می‌­تواند چراغ‌راه و راهنمایی برای تلاش در جهت حفاظت پایدار از زیستگاه‌­های مختلف کشور و نجات بسیاری از گونه­‌های درحال‌انقراض ایران عزیز ما باشد.

امیدوارم رویکرد موفق قبلی ادامه پیدا کند و تلاش‌ها برای ایجاد آن پایمال نشود. امیدوارم خواستۀ مردم برای مشارکت در حفاظت از میراث طبیعی‌شان دیده شود و امیدوارم آنانی که به‌دست تقدیر و چرخش روزگار درحال‌حاضر در مسند تصمیم‌گیری مدیریت هستند، قدر خدمت‌گزاران حقیقی این سرزمین را بدانند.