بهمن ماه سال گذشته بود که ایوان کالسکه در موزهٔ خودروهای تاریخی افتتاح شد. دو کالسکه از دو دورهٔ تاریخی قاجار و پهلوی که هرکدام قصهٔ خودشان را روایت می‌کنند. وجود این کالسکه‌ها و خودروهای تاریخی در کنار هم، ۱۸ هزار گردشگر را در تعطیلات نوروز به موزهٔ خودروهای تاریخی کشاند.

ایوان کالسکه در کنار خودروهای تاریخی با توجه به مفهوم «چرخ» گشایش یافته است و «غلامی»، مدیر موزه‌های تاریخی در این‌باره توضیح می‌دهد: «بخشی از مفهوم این تالار به چرخ برمی‌گردد. می‌دانید که یکی از مهمترین اختراعات بشر چرخ بوده است. ما با راه‌اندازی ایوان کالسکه، روندی را که بشر طی کرده است تا به تولید ماشین برسد، نشان می‌دهیم. این تالار، هم جنبهٔ آموزشی دارد و هم فانتزی.»

 

کالسکهٔ ضدگلوله

مجلل‌ترین کالسکهٔ موجود در ایران، کالسکهٔ اشرافی تاج‌گذاری محمدرضا پهلوی است که به سفارش دربار برای مراسم تاج‌گذاری پهلوی دوم و به نمایندگی «محمد مهدی سمیعی»، رئیس بانک مرکزی وقت به شرکت «واگن بورگ» اتریش سفارش داده شد. این شرکت در سال‌های پیش از جنگ جهانی اول کالسکه‌های اشرافی شاهان و سلاطین کشورهای اروپایی را تولید می‌کرد. این کالسکه هنر دست «جوزف کلیسمن» از برجسته‌ترین استادکاران اتریشی است، البته بخش‌هایی از این کالسکهٔ منحصر به‌فرد توسط استادکاران کشورهای دیگری از جمله آلمان، انگلیس و هلند انجام شده است.

 

بدنهٔ کالسکه ضدگلوله است و داخل کابین با روکش پارچه‌ای زربفت از بهترین پارچه‌ها به‌رنگ طلایی و نقره‌ای انتخاب شده است. چوب‌های به‌کار رفته در تزئینات بیرونی کالسکه از درخت زبان گنجشک و با کنده‌کاری‌هایی به‌شکل گل‌وبته اسلیمی به رنگ طلایی ساخته شده است.

زمانی که این اثر هنری در حال ساخت بوده، نمایندهٔ ایران از روند کار بازدید می‌کند و می‌خواهد تا چرخ‌های فلزی ساخته‌شده با چرخ‌های روکش پلاستیکی جایگزین شود چرا که این چرخ‌ها باید وزن کالسکه را که در حقیقت یک واگن زرهی بود تحمل می‌کرد و دولت تهران نگران این بود که با وجود چنین کالسکه‌ٔ سنگینی با چرخ‌های فلزی، آسفالت کف خیابان از هم نپاشد. چرا که قطعاً چنین اتفاقی در مراسم تاج‌گذاری مطلوب نبوده است. در نهایت بعد از اتمام کار، این کالسکه در چهار جعبه بسته‌بندی  و با اسکورت تحویل هواپیمایی ترابری نیروی هوایی حکومت وقت ایران می‌شود.

 

نخستین کالسکهٔ سلطنتی تولید اروپا

کالسکهٔ شاخص دیگر ایوان، کالسکهٔ متعلق به ناصرالدین شاه قاجار بوده است. ناصرالدین شاه شش سال بعد از به‌تخت‌نشستن، زمانی که ۲۳ سال داشت، «حسینعلی‌خان معیرالممالک»، رئیس ضرابخانه و خزانه‌داری را مأمور خرید کالسکهٔ سلطنتی می‌کند. حسینعلی‌خان با توجه به روابطی که برای تأسیس دارلفنون با اتریش داشت، سفارش ساخت کالسکه را به کارخانه‌ای اتریشی می‌دهد که در آن زمان یعنی سال ۱۲۳۳ شمسی، پنج‌هزار تومان قاجاری آب می‌خورد.

 

کالسکه‌سازی در ایران

زمانی که ناصرالدین شاه از سفرش به فرنگ برمی‌گردد، دستور ساخت نخستین کارخانهٔ کالسکه‌سازی را می‌دهد که امتیاز آن به «میرزا جواد خان سعدالدوله» می‌رسد. اما چون او در مدت‌زمان کوتاهی توانایی ساخت کالسکه را نداشته، دستور می‌دهد ۳۰ دستگاه کالسکه از روسیه وارد ایران شود. به‌همین دلیل این کارخانه تا زمان مظفرالدین شاه کالسکه‌ای نمی‌سازد.

قوانین درشکه‌سازی نیز در دورهٔ قاجار نوشته می‌شود. مستشاران سوئدی وارد ایران می‌شوند و یک‌سری قوانین راهنمایی‌ورانندگی را در ایران به‌تصویب می‌رسانند. یکی از مشاغلی که به‌واسطهٔ استفاده این چهارچرخ‌ها در ایران مرسوم می‌شود، درشکه‌چی بوده است. به‌همین دلیل در آن زمان درشکه‌باشی‌هایی وجود داشته‌اند که برخی از آنان افراد عادی و برخی دیگر صاحب‌منصب بودند. 

 

برای مثال «امیر ارسلان مجدالدوله»، دایی مظفرالدین شاه درشکه‌چی بود که از امتیاز بالایی هم برخوردار بوده است. همچنین «مهدی‌قلی‌خان مجدالدوله» یکی از کالسکه‌چی‌باشی‌های درباری بوده است. «کالسکه‌خانهٔ مبارک» نیز محل نگهداری کالسکه‌های شاهی بوده که ریاست آن را «لطف‌اله‌خان شعاع‌الملک»، پیشخدمت خاصهٔ شاهی به‌عهده داشته و مسئولیت کالسکه‌چی‌ها و نگهداری از کالسکه‌ها نیز به‌عهدهٔ او بوده است. 

 

قوانین درشکه‌رانی

درشکه‌چی‌ها باید از قانون پیروی و گواهی‌نامه دریافت می‌کردند. نمونه‌ای از گواهی‌نامه‌های درشکه مربوط به همان سال‌ها در موزهٔ خودروهای تاریخی به نمایش گذاشته شده است. همچنین سن درشکه‌ران‌ها باید بالای ۲۳ سال بود و کلاه به سر می‌گذاشتند تا با برداشتن آن هنگام سوار یا پیاده شدن به مسافر احترام بگذارند. درشکه‌ران‌ها نباید سر شلاق خود را گره می‌زدند یا به آن فلز می‌بستند. استفاده از اسب مبتلا به امراض مسری هم ممنوع بوده است. درشکه‌خانه‌هایی هم در سطح شهر و در نقاط پرتردد شهر تعبیه شده بود که به نام مالکان آنان معروف بود که در واقع کاربرد ایستگاه‌های تاکسی امروزی را داشتند. در زمان ناصری حدود ۳۰ دستگاه کالسکه در تهران وجود داشته که این تعداد در دورهٔ پهلوی اول به ۴۰۰ دستگاه می‌رسد.

 

کالسکه‌های دو پادشاه ایران که یکی متعلق به ۱۷۰ سال پیش و دیگری متعلق به ۵۷ سال پیش است بعد از چرخ‌زدن‌های بسیار، در ایوان کالسکهٔ موزهٔ خودروهای تاریخی آرام گرفته‌ و در معرض دید عموم قرار دارند. علاقه‌مندان برای بازدید از این موزه می‌توانند به جاده مخصوص کرج، خیابان بیست و پنجم مراجعه کنند.