انتقال آب دریا یکی از گزینه‌های وزارت نیرو برای تأمین آب استان‌های همجوار دریا و صنایع بزرگ در فلات مرکزی است که این موضوع موافقان و مخالفانی دارد. کمتر بحث و مناظره‌ای در مورد این طرح شکل می‌گیرد که با اتفاق‌نظر میان حامیان و منتقدان به پایان برسد. صدا‌وسیما نیز به این موضوع پرداخت و در برنامه‌ای با عنوان «بالاتر» موافقان و مخالفان انتقال آب را گرد هم آورد. محسن موسوی خوانساری، کارشناس انرژی مخالف انتقال آب دریا به فلات مرکزی و شرق ایران، گفت: «اطلاعات ما در زمینهٔ انتقال آب شرب و صنعت، دقیق و جامع نیست و هنوز نمی‌دانیم این خطوط چقدر آب را کجا می‌برند.»

 

 دولت‌های دنباله‌رو

خوانساری با ذکر مثالی می‌گوید: «هر شهری امکان دارد برای خودش خط لوله بخواهد. حدود ۱۵ آبان‌ماه ۱۳۹۹ دولت دوازدهم برای آنکه میلیون‌ها مترمکعب معدن و صنعت را به کنار دریا نبرد، تصمیم گرفت آب را کنار معادن بیاورد. دولت سیزدهم هم درواقع ادامه‌دهندهٔ همان راه است. اصل اول یونسکو می‌گوید که آیا شما در مقصدتان برای جبران کمبود، همهٔ راه‌ها را رفتید؟ پاسخ این است که نه، ما نرفتیم. به‌عنوان مثال نمودارها نشان می‌دهد در خطوط شبکه‌های شهری در آذرماه ۱۴۰۲، ۲۷ درصد هدررفت آب داریم. در مشهد اگر الان ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب شرب مصرف می‌کنیم، اگر این کسری را درست کنیم، راحت صد میلیون، ۷۰ میلیون آب در دستمان است؛ احتیاج نداشتیم اینقدر خرج کنیم. با آگاهی‌رسانی عمومی با نصب لوازم و تجهیزات کاهندهٔ مصرف، با بازچرخانی می‌توانستیم کار‌هایی را در مشهد یا در اصفهان انجام دهیم که بگوییم این راه‌ها را رفتیم، ولی ما آن راه‌ها را نرفتیم. چقدر از تصفیه‌خانه‌هایمان در مشهد استفاده می‌کنیم؟ 

  

به‌هر‌حال نقص داریم و باید آن را برطرف کنیم.» به‌گفتهٔ این کارشناس آب،  طبق آیین‌نامهٔ اجرایی ماده ۲ و ۳ قانون توسعه و بهینه‌سازی آب شرب شهری، استاندارد تمام تجهیزات کاهنده تعیین‌‌شده است: «به‌عنوان مثال آیا در پادگان‌ها، مراکز دولتی، مساجد، مدارس و غیره همه سرشیر کاهندهٔ مصرف گذاشته‌اند؟ یا قانون ملزم کرده که برج‌ها، پادگان‌ها، شهرک‌ها، ورزشگاه‌ها و همهٔ این موارد باید سیستم بازچرخانی داشته باشند؟ آیا سیستم بازچرخانی وجود دارد؟ همهٔ معادن موجود در فلات مرکزی ۱۸۸ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد. دعوایمان سر چیست سر اینکه ۱۰۰ میلیون، ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب ببریم برای آنکه در مجموع ۱۶ میلیون مترمکعب آب می‌خواهیم. ما نمی‌گوییم میلیون‌ها مترمکعب حمل کنید، ما می‌گوییم شما کار‌های اولیهٔ معدنتان را در معدن انجام دهید، بقیه را حمل کنید؛ به‌جای اینکه خط لوله بکشی، ریل بکش، ریلت را دو برابر کن، همه را ببرید کنار دریا. در مجموع طرح انتقال آب دریا به فلات مرکزی به جایی نمی‌رسد؛ چراکه این سیستم بعد از ۲۰ سال-۵۰ سال جمع می‌شود، چون ما حریف گرمایش هوا در فلات مرکزی نمی‌شویم.»

 

خوانساری با نقلی از رهبری در مورد توسعهٔ سواحل مکران توضیح داد: «مقام معظم رهبری فرمودند: در سواحل مکران رشد اقتصادی شما باید دو برابر مناطق مرکزی ایران باشد. حالا شما ببینید طبق اعلام سازمان برنامه‌وبودجه رشد اقتصادی ما در سال هشت درصد است، یعنی  ما در سواحل مکران باید ۱۶ درصد رشد داشته باشیم. یعنی چه؟ یعنی اینکه فقط همین یک پتروشیمی الآن مثلاً در کنار چابهار فعال است و دو دانه میگو زدند، این شد رشد اقتصادی؟ نه این نیست. ما در سواحل مکران ۷۰ هزار کیلومترمربع زمین و مساحت داریم، ما کنار دریا هستیم.»

  

این کارشناس آب در مورد شهر مشهد نیز گفت: «مشهد حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب در افق ۱۴۲۰ آب می‌خواهد. مشهد متأسفانه گرفتار یک کشاورزی بی‌رویه شده است؛ دو میلیارد مترمکعب دارد از کشاورزی از دست می‌رود. شوری آب مرتب دارد بالا می‌رود، یعنی اینکه به‌دلیل برداشت آب خیلی زیاد، ما چاه‌هایمان به یک وضعی می‌افتد که کشاورزی هم صرفهٔ اقتصادی ندارد. چندسال دیگر که این طرح راه افتاد، سال ۱۴۰۶، اگر من هم چاه داشته باشم، می‌آیم به شما پیشنهاد می‌کنم بیا پنج میلیون بده، من این چاه را به تو می‌دهم؛ چون دیگر ارزشی ندارد. مشهد با تبدیل چند چاه کشاورزی به چاه شرب، مشکلاتش حل می‌شود. مشکل مشهد تأمین نیست؛ بحث تقاضاست، باید روی تقاضا کار کنیم. ما الآن همهٔ فکرمان روی تأمین است. آب از دریا بیاید، آب از هزار مسجد بیاید، آب از این طرف بیاور، آب از آن طرف بیاور، نه روی تقاضا. ما می‌گوییم روی تقاضا کار کن.»

 

 کمبود فراگیر آب

به‌گفتهٔ اسدی، خط پنجم که موسوم به خط فارس است، از منطقهٔ پارسیان خلیج فارس شیرین‌سازی به طول ۹۰۰ کیلومتر انجام می‌شود که فاز نهایی این طرح ۲۰۰ میلیون مترمکعب و فاز اول ۹۵ میلیون مترمکعب با برآورد هزینهٔ ۴۰ همت در حال اجراست که بیش از ۱۹ درصد پیشرفت فیزیکی دارد. «براساس مطالعات وزارت نیرو تا سال ۱۴۵۰، دو میلیارد مترمکعب کمبود آب شرب و صنعت داریم، تأکید می‌کنم کمبود آب شرب و صنعت، نه نیاز آب شرب و صنعت. اکنون طرح‌هایی که در حال اجراست براساس همین خطوطی که تعریف شده برای فاز‌های اول در مجموع ۷۷۵ میلیون مترمکعب و فاز نهایی دو میلیارد مترمکعب آب را منتقل می‌کند. در اواخر دولت قبل به این نتیجه رسیدند که طرح انتقال آب دریا، طرح خوبی است. خط اول، در حالی اجرا شد که با مخالفت شدید وزارت نیرو و شخص وزیر همراه بود؛ صنایع در خفا و بدون کمترین حمایتی از طرف دولت این خط را اجرا کردند. شروع این طرح‌ها از دولت دهم آغاز شد، دولت یازدهم و دوازدهم ادامه‌دهندهٔ آن بود. به‌هرحال، کمبود آب وجود دارد، شما نمی‌توانید کمبود آب را نفی کنید. در بحث‌های صرفه‌جویی فکر می‌کنم با انتقال آب دریا به این نواحی اقتصاد طرح و ارزش‌افزوده آب ایجاد می‌شود و صرفه‌جویی رقم می‌خورد؛ اکنون واقعاً در همهٔ حوزه‌ها مصرف بی‌رویه داریم.»

 

به‌گفتهٔ او، این طرح‌ها با برنامه است. قطعاً جایی که آب ندارد، باید آب منتقل کنیم؛ یعنی نظام بایستی این کار را انجام دهد. حق مردم است که آب منتقل شود. «فلات مرکزی و شرق کشور به‌سمت خشکی می‌رود، یعنی هر چقدر هم صرفه‌جویی داشته باشیم، از آن‌طرف خشکسالی‌ها آنقدر فشار می‌آورد که منابع آب‌های زیرزمینی مورد تهدید قرار می‌گیرد.  فقط سنگانی که در سال ۵۰ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد یا سایر صنایعی که فعال هستند و می‌خواهند این آب را استفاده کنند، هدفمان نیست. نه! با انتقال این آب، اقتصاد ما باید از سمت نفت به‌سمت معدن گرایش پیدا کند. ما می‌توانیم با انتقال آب، این معادن را فعال کنیم و به‌جای اینکه جمعیت را به‌سمت دریا بکشانیم، جمعیت را به‌ویژه برای شرق کشور تثبیت کنیم. بسیاری از پروانه‌های اکتشاف و بهره‌برداری حوزه‌های معدنی به‌دلیل نبود آب متوقف است. خراسان‌رضوی، خراسان‌جنوبی، سیستان‌وبلوچستان، کرمان و یزد با مشکل کم‌آبی مواجه هستند، آبی وجود ندارد که صرفه‌جویی کنند. آب اگر هم هست، ناچیز است و باید به فکر چاره باشیم. تجربه‌ای که اکنون کشور‌های عربی حاشیهٔ خلیج فارس دارند، روزانه ۲۶ میلیون مترمکعب آب شیرین می‌کنند، تا ۳۸ میلیون مترمکعب آب در روز برنامه‌ریزی دارد و سرمایه‌گذاری می‌کنند و توانستند کشورهایشان را آباد کنند. تأکید حضرت آقا بود که این طرح‌ها متوقف نشود و در نیمهٔ دوم سال ۱۴۰۰ عملیات اجرایی آن کلید خورد.»

 

 پراکندگی منابع آب

او همچنین با نگاهی به وضعیت کشاورزی کشور گفت: «در مورد کشاورزی همه می‌گویند ۹۰ میلیارد مترمکعب آب کشور صرف کشاورزی داریم، همه هم می‌گویند اگر ۱۰ درصد صرفه‌جویی کنیم، کل مشکل مملکت حل می‌شود. پراکندگی آب مثل پراکندگی جمعیت که در کشور یکسان نیست. کشاورزی در سیستان‌وبلوچستان که یک زمانی انبار غلهٔ ایران بوده، الان صفر شده است. بله این حرف درست است که فرهنگ استفاده از آب باید اصلاح شود. فرهنگ با این روش‌هایی که بنشینیم مردم از تشنگی بمیرند و صنایعی را زیر سؤال ببریم، اتفاق نمی‌افتد. همه‌چیز باید با عرضه و تقاضا اتفاق بیفتد، یعنی کشاورز اگر بداند که قیمت آبی که استفاده می‌کند، ارزش آن بیشتر از این حرف‌هاست، می‌رود به‌سمت صرفه‌جویی. وگرنه اگر بگویید صرفه‌جویی کنیم در کشاورزی، هیچ کشاورزی حاضر نیست آب را به‌جای دیگر بدهد؛ به صنعت بدهد. ما این کار را کردیم. در سنگان آمدیم گفتیم شما صرفه‌جویی کنید، از محل صرفه‌جویی، آب را می‌بریم برای صنایع خودمان. کشاورز آمد موافقت کرد. بعد گفت نه، من سطح زیرکشتم را می‌خواهم افزایش دهم. یعنی شما نمی‌توانی با مردم درگیر شوی. این حقابه مال خودش است، چاه مال خودش است و درنهایت خودش باید تصمیم بگیرد. آن چیزی که می‌تواند رقابت ایجاد کند برای آب، قیمت واقعی آب است؛ مثل همهٔ چیز‌های دیگر، قیمت سوخت است.»

این مناظره نیز مانند بسیاری گفت‌وگوهای دیگر در این زمینه به اتفاق آرا نرسید. وزارت نیرو اما جدیت دارد تا طرح‌هایی را که منتقدان جدی دارند، باسرعت اجرا کند.