مدرک روانشناسی را با وجود معلولیت شنوایی گرفت تا به همه نشان دهد توانمندی‌هایش از افراد دیگر جامعه کمتر نیست. بعد از پایان تحصیل در یکی از مراکز خدمات مشاوره هم مشغول به کار شد تا به افراد مشابه خودش مشاوره بدهد، اما همان معلولیت باعث شد اقبال چندانی در جذب مراجعان نداشته باشد و درنهایت هم عطای این کار را به لقایش بخشید. حالا اما کیف درست می‌کند و حالش با کاری که انجام می‌دهد، خوب است. البته اگر به گفتۀ خودش بازار فروشش بهتر شود و نگاه مسئولان و مردم به فعالیت معلولان در حوزۀ صنایع‌دستی بیشتر و مثبت‌تر شود.

حمایت از توانخواهان از مؤلفه‌های مهم توسعۀ پایدار در جوامع محسوب می‌شود و برای رسیدن به آینده‌ای مطلوب و بهتر، لازم است بسترهای زندگی با کیفیت برای توانخواهان ایجاد شود. با همین رویکرد، بیش از دو دهه است موضوع استفاده از ظرفیت‌ افراد توانخواه در حوزه‌های صنایع‌دستی مطرح می‌شود. در این شرایط علاوه‌بر اینکه فرصت‌ بروز توانمندی، استعداد هنری و شغلی و رشد فردی به افراد توانخواه داده می‌شود تا منافع اقتصادی خود را تأمین کنند، میراث کشور هم حفظ خواهد شد. بسیاری از کارشناسان تأکید می‌کنند حوزۀ هنری و صنایع‌دستی از غنی‌ترین فرصت‌ها در ایجاد انگیزه و امکان ارتباط دائمی توانخواهان با بازار کار است، اما با وجود تأکید بر ظرفیت‌های مغفول‌ماندۀ این حوزه‏ و ضروررت‌های فراگیری صنایع‌دستی و اشتغال در این بخش، همچنان توانخواهان در طرح‌های اشتغال‌زای حوزۀ میراث‌فرهنگی جایگاه چندانی ندارند.
برگزاری نمایشگاه و فروشگاه‌های عرضۀ تولیدات هنری و صنایع‌دستی یکی از بهترین فرصت‌ها برای ایجاد انگیزه و امکان ارتباط دائمی توانخواهان با بازار کار محسوب می‌شود، اما معمولاً این نمایشگاه‌ها در هفتۀ منتهی به پایان اولین ماه تابستان و به مناسبت هفتۀ بهزیستی است و در ماه‌های دیگر اخبار چندانی از برپایی این نمایشگاه‌ها به گوش نمی‌رسد. درحالی‌که ایجاد این بازارچه‌ها یا پرداخت تسهیلات چندان هزینه‌بر نیست، به‌ویژه آنکه می‌تواند منجر به توانمندی و بی‌نیازی این افراد از سیستم‌های حمایتی دولتی، حفظ میراث و صنایع‌دستی و… شود.

اشتغال‌زایی در حوزۀ صنایع‌دستی با سرمایه‌گذاری ۳۰۰ میلیون تومانی هم قابل تحقق است و دولت می‌تواند این ظرفیت را با حرفه‌آموزی در حوزه‌های صنایع‌دستی برای توانخواهان محقق کند

دلیل اهمیت اشتغال صنایع‌دستی برای توانخواهان
اشتغال‌زایی در حوزۀ صنایع‌دستی با سرمایه‌گذاری ۳۰۰ میلیون تومانی هم قابل تحقق است و دولت می‌تواند این ظرفیت را با حرفه‌آموزی در حوزه‌های صنایع‌دستی برای توانخواهان محقق کند.
«محمدحسین عسگرپور»، مدیرکل حمایت از صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی و گردشگری چند روز پیش در گفت‌وگو با «میزان» در این باره گفته است که «هیچ صنعتی را نمی‌توانید پیدا کنید که با هزینۀ اندک بتوان آن را راه‌اندازی کرد. هزینۀ سرانه به‌ازای هر شغل مرتبط با صنایع‌دستی سال گذشته ۱۵۰ میلیون تومان بود که این رقم امسال در بیشترین حالت به ۳۰۰ میلیون تومان به‌ازای هر اشتغال می‌رسد. این مسئله به ما می‌گوید اشتغال‌زایی با استفاده از ظرفیت‌های صنایع‌دستی برای دولت کار آسانی است و باید به آن توجه شود.»
استفاده از این ظرفیت برای افراد توانخواه از سوی «مریم جلالی»، معاون صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، مورد توجه قرار گرفته است که در توضیح گفته‌های عسگرپور تأکید کرده است: «اشتغال در زمینۀ صنایع‌دستی خانواده‌محور است و ظرفیت بسیار بالایی برای اشتغال دارد و به همین دلیل همۀ اعضای خانواده می‌توانند در تولید صنایع‌دستی اشتغال داشته باشند، محدودیت سنی برای فعالیت هم وجود ندارد و حتی توانخواهان هم می‌توانند کاملاً در این حوزه فعال باشند.»

یک کارشناس: باید شرایطی رقم بخورد که تولیدات صنایع‌دستی از سوی توانخواهان یک توضیح به‌عنوان کار دست افراد دارای معلولیت نداشته باشد و فعالیت آنها مانند بقیه در نظر گرفته شود

این مسئله را کارشناس مددکاری مرکز «مثبت زندگی» که از زیرمجموعه‌های سازمان بهزیستی است، نیز تأیید می‌کند و در توضیح بیشتر به «پیام ما» می‌گوید: «در حوزۀ توانبخشی و فعالیت در حوزه‌های هنری آنچه اهمیت بیشتری دارد، این است که آموزش منجر به کارآفرینی یا ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای این افراد شود. در غیر این‌صورت استقبال چندانی از آن نخواهند کرد. همۀ مردم گرفتار مشکلات معیشتی هستند، اما این گرفتاری برای افراد توانخواه بیشتر است، زیرا هزینه‌های درمانی و وسایل توانبخشی به هزینه‌هایشان اضافه می‌شود. به همین دلیل این افراد از آموزشی که از نظر اقتصادی برایشان صرفه نداشته باشد، صرف‌نظر می‌کنند.»
«مریم عزیزی» معتقد است با وجود ظرفیت‌ها و توانمندی‌هایی که در توانخواهان وجود دارد، تسهیل ورود و ایجاد فرصت‌های درآمدزا در حوزۀ صنایع‌دستی برایشان مناسب‌‌تر است:‌ «چندی پیش یک مددجوی ناشنوا داشتیم که مدرک کارشناسی روانشناسی داشت و خدمات مشاوره می‌داد، اما موفقیت چندانی در این حوزه برایش به وجود نیامد؛ چون به‌دلیل برخوردهایی که با او صورت می‌گرفت، سلامتش هم به خطر افتاده بود. درنهایت هم به‌طور کلی از کار کنار رفت و حالا بیکار است، اما در نظر بگیرید که این افراد در صنایع‌دستی مشغول به کار شوند و فرصت عرضۀ تولیداتشان را داشته باشند. قطعاً موفقیت برای آنها در این حوزه دست یافتنی‌تر خواهد بود.»
این کارشناس مددکاری ادامه می‌دهد: «برای این افراد باید بازارچه‌های فصلی و غرفه‌های پایدار ایجاد شود تا محصولاتشان را ارائه کنند، اما در حال حاضر برپایی این غرفه‌ها و نمایشگاه‌ها به چند هفته و مناسبت خاص محدود می‌شود. آنها توانمند هستند، اما بازار فروش ندارند و این اتفاق برایشان بسیار بهتر از فعالیت در مشاغلی است که به‌دلیل معلولیت از آنها طرد می‌شوند.»
معلولیت نباید شاخص شود
«استفاده از ظرفیت توانخواهان در حوزه‌های هنری ضرورت دارد، اما نباید به‌عنوان یک شاخص مهم در نظر گرفته شود.» این نکته‌ای است که رئیس انجمن هنرهای تجسمی معلولان بر آن تأکید می‌کند و در پاسخ به پرسش «پیام ما» مبنی‌بر اینکه تاکنون بهره‌گیری از این ظرفیت به‌صورت مناسب صورت گرفته است یا خیر؟‏ بیان می‌کند:‌ «پاسخ این سؤال را باید متولیان حوزۀ بهزیستی بدهند؛ چون مسئول برگزاری این نمایشگاه‌های منسجم سازمان بهزیستی است. البته که طی چند سال اخیر هم شیوع پاندمی کرونا برگزاری این نمایشگاه‌ها را مختل کرد.»
«حسین مفیدی» دربارۀ فعالیت‌های این انجمن که می‌تواند منجر به اشتغال‌زایی برای افراد توانخواه شود، توضیح می‌دهد: «من سال‌ها در حوزۀ آموزش‌های هنری به این گروه از افراد جامعه تجربه دارم. این انجمن نوپاست و موضوع فعالیت ما هم متفاوت. قرار است از طریق شناسایی و کشف استعدادهای ویژه در این حوزه کارهای ویژه‌تری را انجام دهیم که البته در این باره با کمک بهزیستی تمامی اقدامات انجام خواهد شد. یکی از هدفگذاری‌های اصلی در حوزۀ معلولان باید ایجاد فرصت‌های برابر با دیگر افراد جامعه باشد. این رویکرد باعث شد که حتی در دو نمایشگاه اخیری که از سوی انجمن برپا شد، در ابتدا بازدیدکنندگان از ماهیت خلق‌کنندگان این آثار آگاهی نداشتند و در پایان که متوجه آن می‌شدند، برایشان شگفت‌انگیز بود.»
در حوزۀ ورزش، افراد توانخواه جایگاه ویژۀ خود را ایجاد کرده‌اند و حتی پایشان به رقابت‌های جهانی هم باز شده است، اما به نظر نمی‌رسد در حوزۀ میراث‌فرهنگی و صنایع‌دستی با وجود تمام ظرفیت‌های مطرح‌شده، توانخواهان به جایگاه واقعی خود رسیده باشند.
مفیدی در این باره هم توضیح می‌دهد: «ما زمانی که دربارۀ معلولیت صحبت می‌کنیم، اولین تصور مردم، افراد کم‌توان ذهنی یا طیف اوتیسم است؛ درحالی‌که دامنۀ معلولیت بسیار وسیع‌تر است و اگر این طیف را به‌عنوان افراد دارای نیازهای ویژه نگاه کنیم، شامل سالمندان، افراد با مشکلات حسی (نابینایان و ناشنوایان)، افراد با مشکلات حرکتی یا دارای مشکلات اعصاب و روان و … هم خواهند بود. این افراد از نظر ذهنی مشکلات ساختاری ندارند و ظرفیت قابل‌توجهی را می‌توانند در این حوزه ایجاد کنند.»
مفیدی در پاسخ به این سؤال که آیا تمام توانخواهان شامل توانمندی فعالیت در حوزۀ صنایع‌دستی را دارند، یا آموزش به آنها باید از سنین پایین‌تر صورت بگیرد، بیان می‌کند: «همان اتفاقی که برای تمام افراد می‌افتد، برای توانخواهان هم باید رخ دهد. برخی مشاغل نیاز به آموزش از کودکی ندارد و اگر افراد دارای نیاز ویژۀ خودشان علاقه‌مند باشند و ظرفیت‌های آموزشی برایشان فراهم شود، می‌توانند به ‌وبی در این حوزه فعالیت کنند. این افراد به‌جز برخی مشکلات مثل جسمی و حرکتی با افراد دیگر جامعه در برخورداری از فرصت‌های اجتماعی و اشتغال تفاوتی ندارند.»
این فعال حوزۀ معلولان معتقد است استفاده از این ظرفیت یک مزیت دوطرفه برای صنعت هنر و افراد دارای معلولیت است و ادامه می‌دهد: «این فرصت‌ها می‌تواند از سوی خود افراد و خانواده‌هایشان فراهم شود و جامعه هم بخشی از آن را با تأمین زیرساخت‌ها فراهم می‌کند. به هر دلیلی اگر این شرایط فراهم شود، مزایای آن از نظر ایجاد اشتغال و بروز توانمندی‌های افراد قابل‌توجه است. من افرادی را می‌شناسم که با وجود معلولیت جسمی، چرم‌دوزی می‌کنند و با فروشگاه‌های فعال در این حوزه هم قرارداد دارند. در این باره نیاز به اطلاع‌رسانی بیشتری داریم تا با باور توانایی این گروه، ایجاد فرصت‌های برابر برای آنها رقم بخورد. باید شرایطی رقم بخورد که تولیدات صنایع‌دستی از سوی این افراد یک توضیح به‌عنوان کار دست افراد دارای معلولیت نداشته باشد و فعالیت آنها جزئی از ظرفیت‌های اشتغال و مانند همه در نظر گرفته شود. به‌عنوان مثال، در همدان که تولید سفال رونق دارد، بخشی از این تولیدات را افراد دارای معلولیت برعهده دارند، اما آیا شما به این مسئله به‌عنوان یک شاخص ویژه نگاه می‌کنید؟ در نمایشگاه‌هایی هم که از سوی انجمن برگزار می‌شود هم این نگاه را داریم، شاخص هنری در اولویت قرار دارد. اما درنهایت اعلام می‌شود این آثار کار دست کودکان اوتیسم یا دارای اختلال ذهنی است و ارزش‌افزوده پیدا می‌کنند.»
×××
بررسی‌های «پیام ما» نشان می‌دهد همین حالا توانخواهان در حوزۀ صنایع‌دستی و هنری فعالیت‌های زیادی دارند، اما به‌جز انجمن‌های مردم‌نهاد، چندان مورد حمایت نهاد و سازمان‌های دولتی نیستند. فقدان بازارچه‌های مستمر و منظم برای عرضۀ محصولات تولیدشده از سوی آنها بزرگترین مشکل را برایشان رقم زده که اگر رفع شود، هم میل به حضورشان در این عرصه بیشتر می‌شود و هم با دغدغۀ کمتری فعالیت خواهند کرد. این درحالی‌است که به تۀکید کارشناسان، برپایی نمایشگاه‌های مقطعی برای نشان دادن ظرفیت‌های هنری جامعه توانخواهان مؤثر است، اما سیاستگذاری در این مسیر باید به‌گونه‌ای رقم بخورد که منجر به حرفه‌آموزی و اشتغال پایدار شود.