«مسجد جامع عباسی» یا «مسجد جامع امام اصفهان»، یکی از شاهکارهای معماری هنر اسلامی ایران است؛ هم شهرت جهانی دارد و هم در فهرست میراث جهانی است. اما مدت‌هاست که فرونشست اصفهان، زخمی هم به دل این بنای تاریخی زده و در آخرین بررسی‌ها، کارشناسان ژئوتکنیک اعلام کرده‌اند، آثار فرونشست در مسجد جامع عباسی بیشتر شده و ستون‌های شبستان این مسجد، پنج سانتی‌متر به شرق و هشت‌ سانتی‌متر به‌سمت جنوب کج شده‌ است؛ وضعیتی که می‌تواند شرایط گنبد این مسجد را متزلزل‌تر کند و یکپارچگی ساختاری و بقای آن را به خطر بیندازد.

  بودجه برای ارزیابی داده‌ها نیست

بروز آسیب به زیربنای این مسجد به‌دلیل رطوبت و فرسودگی‌های فاضلاب، در حالی مطرح می‌شود که پیش‌تر هم انتقادات زیادی از عدم نصب جی‌پی‌اس در این مسجد برای بررسی دقیق‌تر داده‌های فرونشست مطرح شده بود. گفته می‌شد نصب‌نشدن این دستگاه، به‌دلیل هزینه‌هایی است که پیش‌تر میراث فرهنگی اعلام کرده بود از عهدۀ تأمین آن برنمی‌آید. دراین‌باره پاییز سال گذشته سخنگوی ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان، اعلام کرد: «تجهیزات و دستگاه‌های GPS قرار بوده دو سال پیش در بناهای تاریخی اصفهان نصب شود، اما هنوز تحویل نشده است. این درحالی‌است که برخی، چرخش ستون‌های مسجد جامع عباسی بر اثر فرونشست را حدس و گمان عنوان می‌کند و ما برای تأیید این مسئله، به پژوهش‌های جدی‌تر و کارآمدتری نیاز داریم. به‌همین‌دلیل، منتظر تخصیص بودجه هستیم تا عملیات پژوهش در مسجد جامع آغاز شود.» اما بهمن ۱۴۰۲، «علی دارابی» قائم‌مقام وزیر میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، دربارۀ تأمین‌نشدن بودجۀ لازم از سوی این نهاد برای نصب دستگاه‌های جی‌پی‌اس و دستیابی به داده‌های دقیق گفته بود: «میراث‌فرهنگی ایران و اصفهان بسیار بزرگ است و نباید برای هزینه‌های این‌چنینی کارش متوقف بماند. برای نگرانی‌هایی هم که دربارۀ مسجد جامع عباسی وجود داشت، یک شورای‌عالی نظارت بر مرمت آثار تاریخی در اصفهان تعیین کردیم که چهار نفر از سرآمدان در این شورا عضو هستند. طبق آخرین گزارشی که سال گذشته این شورا ارائه کرد، برآوردی برای طرح مطالعاتی کل این مجموعه به میزان ۱۴ میلیارد تومان انجام شده بود که این بودجه تأمین شده است. اعتبار تعیین‌شده برای این است که شرایط گنبد و سازۀ مسجد جامع عباسی بیشتر بررسی شود، چون ممکن است میراث‌ فرهنگی مرمت مجددی انجام دهد، اما به‌دلیل اشکالات جدی در سازه، دوباره در کاشی‌های گنبد اعوجاج دیده شود.»

البته آخرین خبرها از عملیات مرمتی در این مسجد، اردیبهشت امسال منتشر و اعلام شد: «با اتمام عملیات مرمت تزئینات و رفع اعوجاج در ترک شانزدهم گنبد مسجد امام، داربست‌های نصب‌شده نیز برچیده شد. البته باتوجه‌به ادامۀ فعالیت کمیتۀ نظارت بر گنبد، بخش محدودی از داربست‌ها برای پایش شالودۀ گنبد، همچنان باقی است و پس از آن عملیات مرمت کمربند گنبد نیز به‌زودی آغاز می‌شود.» اما دربارۀ نصب تجهیزات اندازه‌گیری کج‌شدن این بنا یا آسیب‌های ناشی از فرونشست، خبری نیست. انتقاد جدیدی هم که اکنون مطرح است، اینکه انجام طرح‌های مرمتی گنبد بدون رفع مشکلاتی که پایه‌های این بنا را تهدید می‌کند، قطعاً فایده‌ای نخواهد داشت.