سی‌ویکم تیرماه بود که خبرگزاری «تسنیم» در خبری با عنوان «رونمایی از لباس بانوان ایران برای حضور در افتتاحیۀ المپیک»، عکسی از لباس زنان در این رویداد بین‌المللی را منتشر کرد. عکسی که فقط مانتوی سفید سادۀ آویزان‌شده‌ای روی چوب‌لباسی را نشان می‌داد و کاربران فضای مجازی نیز در موج انتقادهای خود این پرسش را مطرح کردند: «مگر قرار است تیم پزشکی به المپیک اعزام کنیم؟»

البته در نهایت هیچ رونمایی رسمی‌ای اتفاق نیفتاد و در نهایت کاروان ایران در مراسم افتتاحیۀ بازی‌های المپیک ۲۰۲۴ پاریس با همین لباس‌ها رژه رفت. خبرگزاری «ایسنا» نوشته است که در طراحی لباس ورزشکاران برای المپیک پاریس برخلاف المپیک توکیو، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کارگروه ساماندهی مد و لباس، نقشی نداشته‌اند و هر اقدامی که تاکنون در این زمینه صورت گرفته، مربوط به کمیتۀ ملی المپیک و وزارت ورزش و جوانان است.

تکرارِ یک تکرار

المپیک سال ۲۰۱۶ هم با چنین حاشیه‌هایی روبه‌رو بود. لباس‌هایی با ترکیب رنگ سورمه‌ای، آبی و نارنجی و با دوختی که حتی در عکس‌ها هم مشخص بود قرار است ورزشکاران ایرانی چه چیزی را به تن کنند؛ اما انتقادهای کارشناسان و طراحان مانع از این اتفاق شد. تابستان سال ۱۳۹۵ «کامران بختیاری» به‌عنوان طراح جدید لباس‌های المپیک انتخاب شد و او در صفحۀ اینستاگرامش از تأیید لباس‌ها از سوی «کیومرث هاشـمی» رئیس وقت کمیتۀ ملی المپیک، خبر داده بود. در نهایت کاروان ایران با لبـاس‌هایی بـا تـرکیب رنگ‌های سـفید، سـبز و قرمز، به‌عنوان نمادی از پرچم ایران اعزام شد.

بااین‌حال، تصاویر ورزشکاران در رژۀ امسال نتشان مـی‌دهـد که کـه حتی برای زنان، پوشش سادۀ مقنعه مشکی انتخاب شده است. انتخاب چنین طراحی‌هایی نشان می‌دهد که در هر دوره، این رویکرد بدون توجه به نظرات کارشناسان حوزۀ مد و لباس باز هم تکرار می‌شود.

نشان‌دادن فرهنگ ملی در لباس سایر کشورها

بیـشتر گـلایۀ کـاربران فـضای مجازی کارشناسان به این برمی‌گردد که چرا از انبوه المان‌های ایرانی در طراحی این لباس‌ها استفاده نشده و بیشترین تصویری که منتشر می‌کنند، لباس ورزشکاران کشور مغولستان است. لباس این کشور با طراحی نقوشی منحصربه‌فرد تلاش برای نشان‌دادن تاریخ این کشور دارد. سریلانکا هم یکی دیگر از کشورهایی است که از نمادهای سنتی در طراحی خود استفاده کرده. برخی دیگر از کشورها هم مثل اسپانیا و ایتالیا، بیشتـر بـه‌دنـبال طراحی‌هـای کـاربردی‌تر بوده‌اند.

نقش یوز لباس تیم ملی فوتبال به‌عنوان یک نماد

یـادآوری پیـراهـن تیـم ‌مـلی فوتـبال در جام‌جهانی ۲۰۱۴ ، یکی از معدود مواردی است که علاوه‌بر زیبایی، گویای یک هدف محیط‌زیستی بود. «آرش نورآقایی» فعال حوزۀ گردشگری که ایده‌پرداز این طرح بوده است، دربارۀ ایدۀ چاپ عکس یوز به «پیام ما» می‌گوید: «منشأ این اتفاق یک بحران محیط‌زیستی در ایران بود که اثر خود را در ایران گذاشت؛ هرچند که چیزی که ما طراحی کرده بودیم، می‌توانست در صحنۀ جهانی هم نمود پیدا کند. بعد از آن هم طرح «درنای سیبری» را برای والیبال زدیم، اما به دلایل مختلف اتفاق نیفتاد.»

به‌گفتۀ او، طرح یوز حاصل تلاش دو سالۀ یک تیم بود: «یک خواست از بالا به پایین نبود و از پایین به بالا اتفاق افتاد؛ به این معنا که یک گروهی از مردم می‌خواستند که این اتفاق بیفتد و در واقع یک کمپین بین‌المللی بود. ما می‌خواستیم نشان دهیم که یوز به‌عنوان رأس هرم گوشت‌خواران محیط‌زیست کشور ما در خطر است. اگر او در خطر باشد، طعمۀ او هم در خطر است. وقتی آن‌ها در خطر باشند، یعنی گونه‌های گیاهی در خطر هستند و با درخطر‌بودن گونه‌های گیاهی، خاک ایران نیز به خطر و بیابان‌زایی اتفـاق می‌افتد؛ بنابراین یک منطق پشت این ماجرا بود.»

نورآقایی معـتقد اـست که در واقع این مباحث باید در متن جامعه نمود پیدا کند و مردم در جریان قرار بگیرند: «این موضوع به یـک مسـئلۀ فرهـنگی بازمی‌گردد. فدراسیون متولی حاضر نـیست که با هنرمندان و صاحب‌نظران صحبت کند و نظر آنان را جویا شود. در واقع در اینجا موضوع خوب یا بدبودن لبـاس نیـست و مسئلۀ اصـلی به تصـمـیم‌گیری‌های فرهنگی بازمی‌گردد که جایگاهی ندارد. به‌همین دلیل هـم کـه جـامعه و صاحب‌نظران هیچ جایگاهی در این تصمیم‌گیری‌ها ندارند، حتی اگر اتفاق خوبی هم بیفتد، باز هم با نقد مواجه است.»

او دربارۀ حاشیه‌های طرح یوز نیز توضیح می‌دهد: «با وجود اینکه تبدیل به یک نمونه موفق بین‌المللی شد، اما باز هم وقتی به دولت رسید، با حاشیه روبه‌رو شد؛ چرا که طرح ما روی پیراهن تیم ملی چاپ نشد. بعد از چاپ طـرحی کـه طـرح مـا نبود، حواشی‌ای ایجاد شد که این یوز آفریقایی است، تصویر از اینترنت گرفته شده و غیره. بااین‌حال کـار خـوبی انجام شد، اما این نمونه‌ها نـشان مـی‌دهـد کـه در کشور ما حاشیه‌ها هسـتند که حرف می‌زنند و خود متن اهمـیت نـدارد؛ بـه ایــن دلیـل که آموزش‌های لازم داده نمـی‌شود و سراغ صاحب‌نظران نمی‌روند.»

به اعتقاد او، اگر وزارت ورزش هم پـیش از این قضیه از لباس رونمایی کـرده و به رسانه‌ها پاسخ داده بود، شـاید چنین مسائلی هم به وجود نمی‌آمد.

 انتخاب‌های شخصی

«خاتون شهبازی» طراح لباس و مدیرعامل «چیا مد»، دربارۀ چرایی حاشیه‌سازشدن طراحی لباس‌های ورزشکاران المپیک در هر دوره به «پیام ما» توضیح می‌دهد: «زمانی که یک رویداد، ملی است، افراد تصمیم‌گیر نباید شـخصی تصمیم بگیرند. به‌جای این تصمـیمات، یک اعلان و اطلاع‌رسانی عمومی انجام شود تا همۀ طراح‌های ایران کار خود را ارائه دهند؛ اعلام کنند که چه المان‌ها و کیفیتی لازم است و برای این کار چهار سال وقت دارند.»

او دربارۀ طرح این دوره توضیح می‌دهد: «نام برندهای خوبی پای لباس این دوره از ورزشکاران المپیک دیده می‌شود؛ پس مشخص است که دستور کار خوب نبوده. ظاهراً وقتی به المپیک می‌رسیم، سلیقه‌ها اهمیت دارد. بنابراین اصلاً فکر نکنید که برندهایی که این لباس را طراحی کرده‌اند، نام‌آشنا نیستند؛ بلکه زیرساخت خوب دارند و باکیفیت هستند. در واقع مسئله این نیست که طراح و تـولیدکننده مسئول هستند، موضوع اصلی این است که چه کسی و با چه تخصصی این لباس را تأیید کرده است. ضمن اینکه امثال این افراد، هیچ‌گاه پاسخگوی آبروی ملی نیستند. آیا یک استان ما به اندازۀ کشور مغولستان نبود که المان‌های آن در طراحی استفاده شود؟»

به اعتقاد او، حداقل کاری که می‌توانستند انجام دهند این بود که لباس اقوام ایرانی را انتخاب می‌کردند: «فکر می‌کنم برای چنین کاری که نماد آبروی یک ملت است، باید فراخوان ملی منتشر شود تا از انحصار خارج شود. بنابراین الان مسئله طراحی نیست، بلکه افراد تصمیم‌گیرنده هستند که براساس چه شاخص‌هایی چنین طرحی را انتخاب کرده؟ حتی این لباس‌ها دوخت خوبی نداشتند؛ یعنی در ایران یک خیاط خوب هم وجود ندارد؟»

واکنش‌ها و انتقادها به طراحی‌های لباس کاروان ایران درحالی‌ست‌ که هنوز پاسخ رسمی‌ای از سوی کمیتۀ ملی المپیک ایران داده نشـده کـه چـرا هـر دوره اقتدامات سلیقه‌ای انجام می‌شود و صاحب‌نظران و کارشناسان خبره در این تصمیم‌گیری‌ها نقشی ندارند.