«محمدجواد سیاح‌پور»، دبیر انجمن میراث پریشان است. انجمنی که دو سال پیش توانست عنوان نخست جایزۀ ملی محیط‌زیست را در بخش سازمان‌های مردم نهاد، از آن خود کند. «کازرون جزو پنج شهرستان پهناور استان فارس و از شمال شهرستان تا نقطۀ جنوبی، دو ساعت مسافت جاده‌ای دارد. در این شهرستان، هم ذخیره‌گاه زیست‌کره داریم و هم منطقۀ حفاظت‌شده، منطقۀ شکار ممنوع، تالاب و جنگل! گرچه امکانات سازمان محیط‌زیست و منابع‌طبیعی در هیچ‌جای ایران به‌اندازۀ وسعتش نیست، اما در چنین شهرستانی با این وسعت، واقعاً شرایط اسفناک است.»

به‌گفتۀ سیاح‌پور، تعداد اسلحۀ مجاز و غیرمجاز در کازرون، به‌اندازۀ انتظار از محیط‌زیست بالاست. در هر شهرستانی اگر از یک جامعۀ آماری صد نفری بپرسید چند نفر شمارۀ محیط‌زیست را دارند، شاید دَه نفر جواب درست بدهند؛ اما در کازرون بین سی تا چهل نفر شمارۀ یگان حفاظت محیط‌زیست را دارند. این موضوع هم به واسطۀ فعالیت‌های زیادی است که چند رئیس محیط‌زیست، محیط‌بانان و انجمن‌های فعال داشته‌اند و ارتباط آن‌ها با هم شکل گرفته است. «انتظار مردمی باعث شده در چندین دوره، ادارۀ کازرون با سرپرست اداره شود و کسی حاضر نباشد ریاست آن را قبول کند. این انتظار گرچه منطقی است، اما با تجهیزات و نفرات انسانی محیط‌زیست سخت است.»

به‌گفتۀ سیاح‌پور، در کازرون چهار نیرو در سایت گوزن زرد مشغول کارند که نمی‌توانند در مناطق مأموریت دهند. بخش دیگری از محیطبان‌ها هم در این سایت گاهی درگیر کار می‌شوند و عملاً سه پاسگاه محیط‌بانی با مشکل جدی کمبود نیرو مواجه است که گاهی دو نفر هم نمی‌توانند در پاسگاه باشند. «در این شرایط، ادارۀ محیط‌زیست کازرون، یک خودرو و چند موتور سالم دارد. دو خودرو پاژن اسقاط بوده که با همت محیط‌بانان و کمک خیرین وارد چرخه شدند؛ ولی خودروهای خوبی نیستند و چندین‌بار در دل کوه خراب شده‌اند و محیط‌بانان ترجیح می‌دهند سوار آن‌ها نشوند، زیرا ایمنی ندارد. آمیکو هم که سالم‌ترین است، بارها خراب شده است. تازه این خودرو می‌تواند در خدمت سایت گوزن باشد یا منطقۀ شمالی شهرستان و شرق که ارژن و پریشان است یا غرب که شکارممنوع کوه سرخ است؟ شهرستان کوه‌چنار که کوه‌سرخ در آن قرار دارد، گرچه از کازرون جدا شده، ولی گشت و پایش هنوز با کازرون است و دو شهرستان با یک خودرو پایش می‌‌شود.»

چرا حسینی با ماشین شخصی رفت؟ دلیل آن ازنظر سیاح‌پور، فقدان امکانات در منطقه است. «محیط‌بان روی منطقه‌اش غیرت دارد. به او اعلام می‌کنند که متخلف وارد شده است. او به‌شکل قانونی هماهنگی‌ها را با نیروی انتظامی انجام می‌د‌هد؛ ولی چون ماشین نیست، با ماشین شخصی آن‌‌هم به‌تنهایی به واسطۀ کمبود نیرو می‌رود.»

مشکل سیاح‌پور و سایر فعالان محیط‌زیست در این شهر، این است که خودروی محیط‌زیست کازرون در ادارۀ کل حفاظت محیط‌زیست فارس حبس شده است. « چهار یا پنج تالاب فارس مانند پریشان، بختگان، مهارلو و کافتر، ردیف اعتباری مستقل دارند و دو خودرو فوتون از اعتبار ۱۴۰۰ خریداری شده است. رئیس وقت کازرون از مدیرکل درخواست کرد، ماشین را تحویل اداره دهد؛ نمایندۀ مجلس و فرماندار هم همین درخواست را داشتند، ولی مدیرکل امتناع کرد. او یک ماشین پیکاپ اوراق که بعد از یک تا دو ماه کارکرد خراب و جزو اسقاطی‌ها به انبار بمو منتقل شد را تحویل داد. این خودرو پیکاپ رنگ نفتی در حد اسقاط بود که باعث شد رئیس شهرستان به‌خاطر بی‌احترامی استعفا دهد. به‌این‌ترتیب، نه‌تنها به کازرون خودرو نرسید، بلکه رئیس خوب آن هم استعفا داد و از ۱۴۰۱ تاکنون، این اداره با سرپرست که یک محیط‌بان است اداره می‌‌شود.»

 وضع کازرون خوب است

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان فارس، این گفته‌ها دربارۀ خودرو فوتون را قبول ندارد. او از طریق روابط‌عمومی خود اعلام کرد که این ماشین مربوط به ادارۀ کل بوده و وضعیت شهرستان کازرون نسبت‌به سایر شهرستان‌ها از نظر نیرو و تجهیزات بهتر است. «درخصوص مأموریت همکارمان هم، چون هدف بازرسی و شناسایی متخلف بوده، بنابراین محرمانه بوده و متأسفانه همکار نازنین ما برای اینکه پلاک شخصی قابل شناسایی نیست، تصمیم گرفته با خودرو شخصی برود.»

متن استعفای رئیس محیط‌زیست استان فارس، داده‌های دیگری را ارائه می‌د‌هد: در بند دوم این استعفا که مربوط به ۲۳ فروردین ۱۴۰۲ می‌‌شود، آمده است: «خودروهای این اداره کلاً فرسوده است. در سال قبل یک دستگاه خودرو که از بودجۀ تالاب پریشان خریداری شده و متعلق‌به تالاب پریشان بود، متأسفانه با تصمیم شما علاوه‌بر این خودرو، یک خودرو دیگر خریداری شده نیز به ادارۀ کل اختصاص داده شد و یک دستگاه خودرو فرسوده به‌جای خودرو نو تحویل این اداره گردید. آیا واقعاً حق محیط‌بانان زحمت‌کش است که در مناطق صعب‌العبور به‌دوراز دسترسی به‌هیچ امکاناتی، خودرو فرسوده سوار شوند و حضرت‌عالی دستور دهید سه دستگاه فوتون که از محل تالاب پریشان و بختگان خریداری شده، در ادارۀ کل استفاده گردد؟»

در بند شش استعفانامه هم ذکر شده: «مقرر گردید به‌منظور رفع مشکل منطقۀ حفاظت شده و تنها ذخیره‌گاه زیست‌کرۀ ارژن پریشان، تعداد چهار نفر قرقبان به سه قرقبان فعلی این منطقه اضافه گردد که مشکل کمبود نیرو کمی مرتفع گردد. هم‌اکنون دستور داده‌اید، چهار قرقبان اضافه شده اخراج گردند! با درنظرگرفتن این موضوع که حتی حقوق سه قرقبان قبلی نیز به‌صورت کامل پرداخت نمی گردد و نیاز به افزایش حقوق و مزایا به نسبت حقوق محیط‌بانان است.»

 نظر مدیرکل چیز دیگری بود

«محمدعلی بخرد» فرماندار کازرون هم، مناقشه بر سر این ماشین را خیلی خوب به خاطر دارد. «این خودرو از محل اعتبارات احیای تالاب‌ها توسط سازمان محیط‌زیست خریداری و به ادارۀ کل برای شهرستان‌هایی که احیای تالاب دارند، واگذار شده بود؛ اما با نظر مدیرکل استان فارس، خودرو ارسال نشد.»

 مدیران سیاسی، بلای جان محیط‌زیست

«بهمن ایزدی» پیشکسوت محیط‌زیست، معتقد است با مرگ سید حسین حسینی آن‌هم در روز محیط‌بان، این سؤال و نگرانی برای بسیاری ایجاد شده که چرا او با وسیلۀ نقلیپۀ شخصی برای جلوگیری از تعرض متخلفان عازم منطقه شده است؟ «کمی واقعی‌تر نگاه کنیم و ببینیم آیا در کشور ما تجهیزات و منابع انسانی حفاظت از مناطق چهارگانه متناسب با وضعیت موجود است؟ محیط‌بان‌ها از یازده درصد خاک ایران حفاظت می‌کنند. بنابر استانداردهای جهانی برای هر هزار هکتار، یک محیط‌بان لازم است؛ اما در کشور ما هر محیط‌بان از یازده هزار هکتار از عرصه‌های باارزش اکولوژیکی حفاظت می‌کند و همین روند بیان‌گر اختلاف فاحش حفاظتی بین امکانات موجود و .. است.»

این اختلاف به‌گفتۀ ایزدی باعث شده در همین استان فارس، بخش قابل‌توجهی از تنوع‌زیستی ایران ازبین‌رفته و در برخی مناطق مثل بمو، زیستگاه‌های پراهمیت تخریب و تصاحب شوند. در بقیۀ مناطق هم شرایط بهتر نیست و هرساله از بخشی از مناطق چهارگانه کسر می‌‌شود؛ در کنار این آسیب به تنوع‌زیستی، ۱۵۰ محیط‌بانان عزیز را هم از دست داده‌ایم. «در کنار این چالش‌ها، شاهد مدیران سیاسی ناکارآمد وغیرمتخصص هستیم که کارایی لازم را در چینش نیروی انسانی و توزیع منابع و تجهیزات حفاظتی  ندارند. این موضوع شرایط حفاظت را سخت‌تر کرده و به محیط‌بانان فشار وارد کرده است.»

به‌گفتۀ ایزدی در نگاه سیاست‌گذاران کلان کشور هم، سازمان محیط‌زیست جایی ندارد و بودجۀ سالانه‌ای که به این سازمان می‌دهند، قطره‌چکانی است. در بودجۀ سال‌جاری سازمان از میزان کل بودجۀ کشور کم‌تر از نیم درصد اختصاص یافته است که نشان می‌د‌هد بار تمام این مشکلات را باید محیط‌بانان با جان و مال و وقت خودشان متحمل شوند. همین امر فشار مضاعفی به آن‌ها وارد می‌کند. «بارها شاهد بودم در مناطق چهارگانه، محیط‌بانان از بودجۀ شخصی خود برای تأمین سوخت وسایل نقلیه هزینه می‌کنند؛ برخی تجهیزات مثل دوربین و کفش هم از بودجۀ خودشان تأمین می‌‌شود. سازمان حفاظت محیط‌زیست با چنین کمبودی از نظر منابع مالی و انسانی، شعارهایی دربارۀ مشارکت مردم و خیرین برای حفاظت می‌د‌هد. اما این گفته‌ها باتوجه‌به عملکرد آن سازمان، تنها در حد حرف باقی می‌ماند و در عمل نمی‌خواهد مشارکتی از سوی مردم جلب شود تا در کنار این منبع انسانی ارزشمند و برخورداری از همیاری و مشارکت آنان، جبران کمبود نیروی حفاظتی و منابع مالی را داشته باشد.»

«سیدحسین حسینی اژدری» چند سال به‌شکل داوطلبانه و به‌عنوان عضو یکی از انجمن‌های محیط‌زیستی کازرون، در کنار سازمان حفاظت محیط‌زیست و محیط‌بانان بود و تلاش می‌کرد کمبود نیروی حفاظتی را جبران کند. زمانی که بحث کشیده‌شدن جادۀ باغستان واقع‌در ارتفاعات مشرف به تنگ ابوالحیات مطرح شد، آن‌قدر به‌همراه سایر انجمن‌ها ایستادگی کرد تا بالاخره با سفر سلاجقه این موضوع منتفی شد. « آن زمان او را تهدید به اخراج کردند، اما سیدحسین ترجیح داد در کنار مردم بماند و از ارزش‌های سرزمینی فارس و ذخیره‌گاه زیست‌کرۀ ارژن و پریشان دفاع کند.»

چرا آن روز حسینی با ماشین شخصی رفت؟ به‌گفتۀ ایزدی باید اندکی عقب برویم و وضعیت کازرون را بررسی کنیم. این شهرستان ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد؛ تنها ذخیره‌گاه زیست‌کرۀ استان فارس، تالاب‌های پریشان و ارژن، بخشی از منطقۀ شکارممنوع کوه‌سرخ، سایت گوزن زرد «میان کتل»، همگی در این منطقه قرار گرفته‌اند. «کازرون سه پاسگاه و یازده نیروی محیط‌بانی، کارشناسی و مسئول اداره دارد. سه دستگاه ماشین هم سهم این شهرستان است که دو دستگاه آن لندرورهای اسقاط شده‌اند. چند سال پیش رئیس ادارۀ کازرون آقای «جمال خداپرست» با کمک علاقه‌مندان به طبیعت، آن‌ها را تعمیر کرد که یکی از آن‌ها پس‌از مدت اندکی خراب شد. آن روز همین ماشین‌های اسقاطی هم در منطقه نبودند و محیط‌بان حسینی نتوانست منتظر آن‌ها بماند.»

چرا کازرون با این تعداد مناطق ماشین ندارد؟ «ماشین داشت، اما به کازرون نرسید». ایزدی دربارۀ این ماشین به بودجۀ همین دوسه سال پیش اشاره می‌کند که از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست دو دستگاه فوتون برای دو تالاب فارس اختصاص دادند؛ یکی بختگان و دیگری پریشان! بااین‌حال، سهم پریشان با نظر مدیرکل وقت در ادارۀ کل ماند و به پریشان نرسید. «نبود تجهیزات ترابری باعث نشد که محیط‌بان حسینی بگوید ماشین و نیرو نیست و نمی‌روم. او به‌واسطۀ معرفت وافر به شغلش و عشقش به شاخص‌های ارزشمند حوزۀ ماموریت‌اش، با خودرو خودش رفت، تصادف کرد و جان عزیزش را از دست داد.»

ایزدی نقدی به مدیران بالاسری دارد. «کسی که مدیریت کل یک استان را دارد چه می‌کند؟ آیا نیروها را می‌شناسد؟ با زیرمجموعۀ خود نشست‌وبرخاست دارد و از سختی عوارض محیطی مناطق و مکان‌هایی که به‌نوعی کارکنان، کارشناسان و محیط‌بانان حفاظت می‌کنند و همچنین کمبودهای آن‌ها اطلاع دارد؟ در مرکز استان فارس امکاناتی داریم، اما حق شهرستان داده نمی‌‌شود. بالاسری‌ها فاقد تدبیرات گزینش و چینش منابع انسانی و تجهیزات موجود متناسب با شهرستان‌ها هستند؛ همین موضوع باعث شده، محیط‌بانان با وسیلۀ شخصی خودشان بروند و از هزینۀ شخصی خود برخی لوازم‌شان را تأمین کنند.»

به‌گفتۀ این پیشکسوت محیط‌زیست، مدیریت بالادست در مسائل سیاسی حاکم سردرگم شده و مدیریت تخصصی خود را از یاد برده است. «آن‌ها به درستی نمی‌بینند جامعۀ محیط‌بانی با چه تنگناهایی مواجه‌اند و با مشکلات روحی و جسمی و گذاشتن توان حداکثری از مناطق حفاظت می‌کنند. لذا بهتر است به این بخش بیشتر بپردازیم و آن را ارزیابی کنیم تا در آینده برای چینش مدیران خردمند متناسب با شرح وظایف، گزینۀ بهتری ازسوی سازمان مرکزی صورت گیرد. جای تأسف است که شیوۀ برکناری ناگهانی مدیران استانی و خانه‌نشین‌کردن آن‌ها، به شیوۀ مدیریت مدیران استانی فعلی منتقل شده و برخی از مدیران همین روش را برای کارکنان زیر مجموعۀ خود اعمال می‌کنند.»

یک منبع آگاه هم به ماجرای این ماشین اشاره می‌کند. اینکه یک ماشین فوتون از بودجۀ تالاب‌ها برای دریاچۀ پریشان اختصاص داده شد، اما مدیرکل استان فارس آن را در اختیار کازرون قرار نداد. «این درحالی‌است‌که، مدیر وقت چهار ماشین دارد. یک سوزوکی، یک سمند، دو فوتون که در ادارۀ کل است. متأسفانه به‌دلیل‌اینکه این ماشین به کازرون داده نشد، گاهی محیط‌بانان با خودروی شخصی مأموریت می‌روند. به‌علاوه در کازرون مشکل عدم تأمین نیرو وجود دارد که اگر نبود، محیط‌بان حسینی به‌تنهایی به مأموریت نمی‌رفت و کشور سرمایۀ اجتماعی کم‌بدیلی را از دست نمی داد.»

در این شهرستان چند نیرو باید مشغول به کار باشند؟ «براساس چارت، ۳۵ نفر بایستی مشغول به کار باشند. دو شهرستان کازرون و کوه‌چنار یک محیط زیست دارند. درحال‌حاضر چهار پرسنل در اداره مشغول به کار هستند. سه پاسگاه هم وجود دارد که به‌شکل حداقلی، اگر در هر شیفت دو نفر در پاسگاه باشند، براساس قوانین به ۱۲ نفر نیاز است. اما در نهایت مجموع نیروها به ۱۴ نفر می‌رسد که ۸ نیروی محیط‌بان هستند و از بین آن‌ها ۵ نفر رسمی و ۳ نفر قرق‌بان هستند. محیط‌زیست کازرون درحال‌حاضر با ۸ محیط‌بان و دو ماشین استقاطی می‌چرخد.»

به‌گفتۀ این منبع آگاه، در این شهرستان یک آمیکو که نیاز همیشگی به تعمیر دارد، به حفاظت مشغول است و یک پاژن اسقاطی و ماشین خراب‌شدۀ دیگر. «مدیرکل استان فارس هفتۀ گذشته و با مرگ محیط‌بان حسینی یک ماشین اختصاص داده که آن‌هم خراب و اسقاطی است. او وعده داده که در بودجۀ جدید، ماشین به این شهرستان دهد؛ تا آن‌وقت، آیا مرگ محیط‌بان دیگری را شاهد نخواهیم بود؟»