پناهگاه حیاتوحش نایبندان طبس در قرق پنج معدن زغالسنگ است
حسرت دیدن یوز در نایبندان
رئیس ادارۀ محیط زیست طبس: اگر معدن «منجمی» فعال شود، پناهگاه را از دست میدهیم مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی: در نایبندان فقط یک یوزپلنگ شناساییشده باقی مانده که از سه سال پیش مشاهده نشده است
۶ خرداد ۱۴۰۲، ۲:۰۰
تصویر «آرش» آخرینبار، بیشتر از سه سال پیش، در قاب دوربینهای تلهای ثبت شد. بعد از آن اگر از حضور یوزپلنگ در نایبندان طبس خبری شد، مربوط به مشاهدات نیروهای یگان یا گزارشهای رانندههای گذری بود، بدون تصویری مستند. وسعت یک و نیم میلیون هکتاری پناهگاه نایبندان طبس که فقط دو پاسگاه و هفت محیطبان دارد. نایبندان بیشتر از 20 سال پیش بهدلیل حضور یوزپلنگها به پناهگاه حیاتوحش ارتقا یافت، اما امروز دیدن یوز برای محیطبانان آرزو شده است. ادارۀ محیط زیست طبس میگوید با نگاه خوشبینانه، دستکم سه یوزپلنگ در این نقطه از جغرافیای خراسانجنوبی که بزرگترین منطقۀ حفاظتشده کشور است، وجود دارد؛ اما طبق آمار انجمن یوزپلنگ ایرانی شاید فقط «آرش» باقی مانده باشد.
زیستگاه نایبندان که جادههای اطراف آن 13 تابلوی رنگپریده هشدار عبور یوز دارد، در میان دو جاده اصلی قرار گرفته که جان یوزپلنگهای بازمانده را تهدید میکند. علاوه بر این پنج معدن زغالسنگ در نایبندان فعال است و محیط زیست طبس، گاه و بیگاه با مجوزهای معدنکاوی و تلاش برای بهرهبرداری از عرصههایی روبهرو میشود که پناهگاه امن هفت گونه گربهسان بوده است.
بزرگترین منطقۀ حفاظتشده با حداقل نیروی حفاظت
محیطبانان در مناطق آزاد صدای تیراندازی شنیدهاند و جلوی سه شکارچی متخلف را گرفتهاند. علاوهبر وسعت یک و نیم میلیون هکتاری پناهگاه، طبس یک میلیون هکتار زیستگاه آزاد دارد. در جایجای طبس گلههای قوچ و میش را میتوان دید و شکار در مناطق آزاد که پشتیبان منطقۀ حفاظتشده به حساب میآید، به معضل محیطبانان اضافه شده است. «مرتضی تقیزاده» که رئیس ادارۀ محیط زیست شهرستان طبس است میگوید: «در منطقه دو پاسگاه محیطبانی داریم و هفت محیطبان. در پاسگاه علیآباد چهار نفر (دو نفر در دو نفر شیفت) و در پاسگاه کالزرد یک نفر. دو نفر محیطبان کمکی هم داریم. این حداقل نیرویی است که در این وسعت بزرگ میتوان داشت. در کل شهرستان طبس 10 محیطبان داریم. در ادارۀ محیط زیست کلاً 14 نفریم. من و دو کارشناس و یک نیروی خدماتی در ادارهایم، باقی در مناطق هستند.» پناهگاه از مناطق مسکونی طبس دور است. نیروهای محیط زیست برای رفتن به پاسگاه علیآباد باید 300 کیلومتر مسیر را طی کنند. همین راه دور تمایل شکارچی غیرمجاز را به حضور پناهگاه نایبندان کم کرده است. «اینجا منطقۀ خاصی است. رفتوآمد راحت نیست و اگر کسی وارد منطقه شود، محیطبانان میفهمند. این است که خود شکارچی غیرمجاز هم میترسد و کمتر راهش به اینجا میرسد.» به گفتۀ او 90 درصد کشفیات اسلحه و شکار غیرمجاز در مناطق آزاد اتفاق میافتد که پشتیبان پناهگاه است. «تمام زیستگاههای آزاد و رشتهکوههایی که زنجیروار بههم وصل است، از منطقه حفاظت میکند.»
اولین یوز و شاید آخرین یوز
«جنگال» نخستین یوز ایرانی بود که تصویرش مهرماه 1380 در دوربینهای خودکار تلهای ثبت شد. محیطبانان منطقه مدام پیگیرش بودند، رد و نشانهاش را میدیدند و تصویرش را ثبت میکردند. دست آخر جنگال که پیرترین یوزپلنگ ایرانی بود، در سال 1390 تلف شد و لاشهاش را در کنار سایت «جبیر» پیدا کردند. نایبندان که اکنون ۶۰ گونه پرنده، ۲۰ گونه پستاندار، ۱۶ گونه خزنده و یک گونه دوزیست در خود دارد، از سال 74 تا 79 شکارممنوع بود، اما درنهایت در 25 مهر 1380 بهدلیل حضور یوزپلنگها به پناهگاه حیاتوحش ارتقا یافت. در دهۀ 80 تصویر بیش از 10 یوز در پناهگاه حیاتوحش نایبندان که یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار وسعت دارد، در دوربینهای تلهای ثبت شد و امروز بخش زیادی از دانش موجود دربارۀ یوز مدیون تلاشهای انجامشده در این منطقه است.
حالا رئیس ادارۀ حفاظت محیط زیست طبس میگوید: «دیگر یوز مادهای در منطقه نیست. در چند سال اخیر در مشاهدات مستقیم یا گزارشهای مردم محلی و دوربینگذاری انجمن یوز، یوزپلنگِ زادآوری دیده نشد. طبق آخرین آماری که داریم، در حالت خوشبینانه، حداکثر سه یوز نر در منطقه نایبندان داریم. بهعلت کمبود نیرو و انجامنشدن دوربینگذاریها و مشکلات دیگر منطقه گویی یوزپلنگ از منطقه حذف شد. دیدن یوز برای ما آرزو شده است. البته گاهی ردش دیده میشود. محیطبانان لاشههایی را که توسط یوز شکار میشود، بهخوبی میشناسند. لاشهها یکی از دلایلی است که میدانیم یوزپلنگ در منطقه است. اما خود یوز را متأسفانه ندیدهایم.» به گفتۀ تقیزاده در سال 1400 پنج مورد مشاهدۀ مستقیم یوز رخ داده و در سال 1401 نیروهای ادارۀ تصویر یوزپلنگی در حال عبور را ثبت کردهاند، اما از ابتدای سال 1402 تا این لحظه هیچ یوزپلنگی در نایبندان مشاهده نشده است.
«عطیه تکتهرانی»، مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی، میگوید در نایبندان فقط یک یوزپلنگ شناساییشده باقی مانده است که چند سالی است ردی از آن ثبت نشده. «نام این یوزپلنگ آرش است، حدس میزنیم متولد سال 1389 باشد و حالا دستکم دوازدهساله است. آرش دیگر پیر است، همسن یوزپلنگهای نر یزد. اولینبار سال 1391 از او عکس گرفتیم و آخرینبار اسفند 98 با دوربین تلهای عکسی قابل شناسایی از آرش ثبت شد. بعد از آن مدام میگویند یوز دیده شده، اما در دوربینهایی که گذاشتیم هیچ یوزی دیده نشد. بیشتر از سه سال است که یوزپلنگی در نایبندان دیده نشده است.»
اگرچه محیط زیست از مشاهدۀ یوز و گزارش آن از سوی محیطبانان یا مردم میگوید، اما به گفتۀ مدیر بخش پژوهش انجمن یوزپلنگ ایرانی، از این گزارشها مستندی (مانند عکس) موجود نیست و نمیتواند در آمار بیاید. تکتهرانی ناامیدانه میگوید: «واقعیت این است که دیگر یوزی در منطقه نیست. سه سال است که به ما میگویند مثلاً کنار جاده یوز دیده شده، اما تا وقتی عکس نباشد، نمیتوان مطمئن شد. این است که ناچاریم بدبینانه نگاه کنیم. مثبتاندیشی غیرمستند، آمار توهمی ایجاد میکند. بعید نیست آرش از بین رفته باشد، یا در یک حادثه یا بر اثر پیری. مثل پویان، یوز پیری که سال 93 تصویرش را در نایبندان گرفته بودیم و سال 97 لاشهاش در کرمان پیدا شد. شاید آرش هم مثل پویان به راور رفته باشد.»
پناهگاه در قرق معدنکاوان
اینطور که رئیس ادارۀ محیط زیست طبس میگوید بزرگترین منطقۀ حفاظتشدۀ کشور دو روستای «زردگاه» و «نایبند» را در خود جای داده است. مستثنیات و مستحدثات در منطقه نیست، اما معادن هستند. نایبندان در قرق معادن زغالسنگ است: مجتمع معدن زغالسنگ پروده، معدن نگین، معدن معدنجو، معدن پروده چهار و معدن صدر پاژ. علاوهبر اینها، معدن سنگ فلورین هم در حاشیۀ بیرونی پناهگاه است و یک کارخانۀ کک هم در پناهگاه وجود دارد. تقیزاده میگوید: «طبس دنیای زغالسنگ است، غنی و با خلوص بالا. پنج معدن فعال در شمال منطقه داریم که قبل از اینکه نایبندان مصوب شود، مجوز بهرهبرداری و اکتشاف گرفتهاند؛ اما بیشتر از این اجازه نمیدهیم.» در سالهای گذشته او و دیگر افراد اداره محیط زیست طبس با چند معدن زغالسنگ درگیر شدهاند. یکی آنها معدن «ثمین سبز گلشن شمال» بود که سال 1400 ناچار شدند جلوی لودرهایش دراز بکشند تا در زون امن منطقه جاده نسازد. «از آنها شکایت کردیم چون متربهمتر تخریب کرده بودند. با بولدوزر رد شده بودند و همۀ بوتهها را شکسته بودند. برای این معدن چندینبار جلسه رفتیم و آمدیم و آخرش تبرئه شدند.» بعد معدن دیگری در قلب پناهگاه دردسر شد.
تقیزاده میگوید: «ما جلوی فعالیت پنج معدن منطقه را گرفتهایم که اگر بههر دلیلی بهرهبرداری را آغاز کنند، پناهگاه از دست رفته است: معادن نایبند یک، دو و سه، معدن دشت غدیر و معدن منجمی. اینها فقط مجوز گرفته بودند، اما محیط زیست طبس در سالهای گذشته اجازۀ فعالیت به آنها نداد.» او خبر تازهای هم میدهد: «معدن منجمی برای فعالیتش از دیوان رأی گرفته است. برای حل مشکل این معدن سه-چهار سال پیش سازمان ما با نمایندگان وزارت صمت به تهران آمدند و قرار شد بهجای زمینهای فعلی که در قلب پناهگاه است، معادل آن در شمال پناهگاه زمین بگیرند؛ اما نمیدانم این توافق به کجا رسید که حالا بار دیگر نایبندان را تهدید میکنند. اگرچه استنکاف از رأی دیوان تخلف است، محیط زیست نمیتواند در مقابل تخریب پناهگاه سکوت کند. اگر این معدن فعال شود، پناهگاه را از دست دادهایم. بههمین دلیل، از ضوابط محیط زیستی سر سوزنی کوتاه نمیآییم.»
تابلوهای رنگ و رو رفته و همۀ معضلات دیگر
جادهها معضل دیگر نایبندان است. محور طبس به یزد در شمال پناهگاه و جادۀ دیهوک به کرمان در جنوب آن است. نایبندان درست در میان این دو شاهراه اصلی قرار دارد. تقیزاده میگوید: «تلفات جادهای یوز موضوعی جدی است، اما دریغ از یک زیرگذر. برای این مشکل مکاتبات زیادی داشتیم و پیگیری کردیم تا بتوانیم در 30 کیلومتری محور دیهوک به راور که بیشترین یوز در آن دیده شده است، زیرگذر زده شود؛ اما به درخواست ما جوابی نمیدهند.» به گفتۀ او در این دو جادۀ شمالی و جنوبی در مجموع ۱۳ تابلوی اخطار عبور یوزپلنگ نصب شده است، اما تابلوها هر سال باید عوض شود. «هوای طبس بسیار داغ و آفتابش سوزان است و ناچاریم بنرها را هر سال عوض کنیم. اگر بتوانیم تابلوها را بیشتر کنیم یا اینکه اخطار را برای همیشه روی ورق آهن حک کنیم، خوب است؛ اما اعتبارش را نداریم. مجبوریم بنر پلاستیکی بزنیم.»
علاوهبر معادن و شکار غیرمجاز و تغییر کاربری اراضی، حضور دامهای سنگین مشکل دیگر نایبندان است. تقیزاده میگوید: «در داخل پناهگاه دام سبک نداریم، اما چرای غیرمجاز شتر از معضلات ماست. با اینهمه، هر بار میخواهیم به این مسئله وارد شویم، شرایط بد اقتصادی بهانه میشود. دامدار از دفاتر مختلف شاکی میشود و دست آخر به ما میگویند خیلی فشار نیاورید و مانع نشوید. نایبندان زیستگاه شکنندهای است. شکار و فعالیت معدنی و چرای بیرویۀ شتر خارج از تحمل منطقه است و چیزی از آن باقی نمیگذارد.»
برچسب ها:
پیشنهاد سردبیر
مسافران قطار مرگ
مطالب مرتبط
مهار آتش در منطقه حفاظتشده «کرایی»
بارش برف و باران امروز ادامه دارد
۲۲ استان کشور تا پایان هفته بارش برف و باران سنگین را تجربه میکنند
انسداد راه دسترسی ۱۶۰ روستای لرستان
۵ هزار هکتار به مساحت خلیج گرگان افزوده شد
هیچ سازه سنگینی در آشوراده مستقر نمیشود
گزارش «پیام ما» از نشست بررسی کاربرد فناوریهای نوین در صنایع خلاق
اکوسیستم استارتاپی عامل آشتی کسبوکاری مردم و نوآوران
فرسایش خاک شرق گلستان ۳۵ تُن در هکتار است
سایت پسماند جدید گلستان در انتظار ارزیابی محیط زیستی
تشدید بارش باران در ۳ استان شمالی
گروهی از زنان مکزیک جان خود را برای رساندن غذا به مهاجران به خطر میاندازند
مسافران قطار مرگ
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- برسی سه محصول سرمایشی محبوب در فصل گرما
- بهترین تریدهای فارکس: 6 خفن ترین تریدر تاریخ فارکس جهان!
- بازی ماکان آریا پارسا در قطب شمال در شعبه زعفرانیه پارس پندار نهاد + ویدیو
- چطور خودمان را برای پروازهای لحظه آخری آماده کنیم؟
- طریقه نصب دستگیره مخفی کابینت هوایی
- چالشهای رزرو هتل در جزایر جنوب کشور
- بهترین برند چرم ایران کدام برند است؟
- روغن صنعتی مایعی جادویی برای افزایش عمر مفید ماشین آلات
- ۱۰ ماده غذایی که به شما در سفر به سوی کاهش وزن کمک میکنند
- چاپ ترافارد؛ هر آنچه که باید درباره این نوع چاپ دستی بدانید بیشتر
بیشترین نظر کاربران
معمای ریاست محیط زیست در کابینه رئیسی
بیشترین بازنشر
ستاندن حیات از غزه
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید