پزشکِ باخدا

دکتر محمد علی باخدا رییس بهداری آموزشگاه های کرمان بود و تا سال 1358 خورشیدی این مسوولیت را بر عهده داشت. وی که متولد 1301 خورشیدی در کرمان بود و پس از خاتمه تحصیلات ابتدایی و متوسطه خویش در زادگاهش کرمان، در سال 1321 خورشیدی در رشته پزشکی دانشگاه تهران پذیرفته شده بود. وی با عنوان شاگرد اولی دانشگاه های پزشکی ایران فارغ التحصیل شد و مدال طلای پزشکی را به خود اختصاص داد. پس از فراغت از تحصیلات پزشکی در سال 1327 خورشیدی به کرمان بازگشت و افزون بر طبابت در شهر کرمان و برای مردمان عادی از سال 1327 خورشیدی بیش از سی سال عهده دار ریاست اداره بهداری آموزشگاه های استان کرمان نیز بود و فعالیت او در این زمینه تا اوایل مهرماه سال 1359 خورشیدی که بازنشسته شد ادامه یافت. در دوران ریاست دکتر با خدا بر بهداری آموزشگاه های کرمان، مسائل مربوط به سلامتی و بهداشت معلمین و دانش آموزان و سایر کارکنان آموزش و پرورش با وجود امکانات محدود، با دقت و دلسوزی پی گیری می شد. دکتر محمدعلی باخدا افزون بر انجام معاینات پزشکی قبل از ورود به مدارس و دیگر فعالیت های بهداشتی و طبی که توسط دکتر شهریاری نیز قبل از وی انجام می شد. با بهره از دستورالعمل ها و آیین نامه های طبی و بهداشتی مترقی و پیشرفته ای که به خصوص از دهه سی خورشیدی به بعد توسط اداره کل بهداری آموزشگاه ها صادر می شد به وضعیت بهداشتی مدارس کرمان چهره ای دیگر بخشید به طوری که سیمای کرمان از این لحاظ در دهه آخر فعالیت او با سال های نخست فعالیتش بسیار متفاوت بود و بروز بیماری های مسری و عفونی در دانش آموزان کرمانی به امری نادر و کمیاب تبدیل گردید.
گزارش های شفاهی و مکتوب بی شمار و متعددی از حضور و فعالیت دایمی زنده یاد دکتر با خدا در مدارس کرمان در دست است که حتی مروری بر گوشه هایی از آن بحث ما را به اطاله بیش از این می کشاند و بر این اساس باز هم تنها به یکی دو مورد از این نمونه ها نگاهی می افکنیم؛
از جمله در فرازی از گزارش مربوط به دبستان دولتی حیاتی در کرمان در بهمن ماه 1335 خورشیدی در ستون بازرسی بهداشتی آمده است:« شش مرتبه به وسیله دکتر با خدا بازرسی بهداشتی به عمل آمد.»
همچنین در گزارش دیگری در خصوص مدرسه حیاتی آمده است:«در این آموزشگاه مسائل بهداشتی، مرتب پی گیری می شد و هر صبح سر صف موهای سر دانش آموزان و ناخن ها را نگاه می کردند و هر صبح قبل از ورود دانش آموزان به مدرسه، فراش، حیاط ها را آب و جاروب می کرد و اسفند و کندر دود می نمود. آقای دکتر باخدا پزشک آموزشگاه ها نیز مرتباً جهت معاینه چشم دانش آموزان به مدرسه می آمد و خصوصاً مبتلایان به بیماری تراخم را معالجه می کرد.»
محمدعلی گلاب زاده در کتاب«زن کرمانی؛ روشنای زندگانی» می نویسد:« آقای دکتر باخدا، پزشک آموزشگاه ها نیز همیشه جهت معاینه چشم دانش آموزان به مدرسه می آمد و خصوصاً مبتلایان به بیماری تراخم را درمان می کرد.»
زنده یاد دکتر باخدا افزون بر حذاقت در طب، پزشکی شوخ طبع و خوش محضر بود و با بیماران خویش با گشاده رویی و مهربانی تمام مواجه می شد. از این روی درباره او خاطرات شیرین و شنیدنی فراوان در افواه مردم هست.
استاد باستانی پاریزی می نویسد:«… شرط کار دکترها باید آن باشد که با آخرین پیشرفت های کار طبابت آشنا باشند و هر دو سه سال یک بار قید عایدی مطب را بزنند و برای تکمیل اطلاعات خود به خارج بروند و اطلاعات تازه کسب کنند تا مورد طعنه و لااقل از دکتر باخدای خودمان کمتر نباشند… »
محمدعلی باخدا علاوه بر ریاست بهداری آموزشگاه های کرمان، یک خیّر مدرسه ساز هم به شمار می آید. شاید آمد و شد دکتر در مدارس و حشر و نشر او با کودکان و مشاهده محدودیت امکانات آموزشی او را بر آن داشته است که خود نیز مدرسه سازی را در دستور کارهای نیکوی خود قرار دهد.
دانشور در کتاب از قلعه دختر تا دقیانوس آورده است:«دکتر محمدعلی باخدا از پزشکان باسابقه و حاذق کرمان بود. در دوران حیات مدت 35 سال ریاست اداره بهداری آموزشگاه های کرمان را بر عهده داشت. وی در اثر علاقه ای که به تعمیم فرهنگ داشت با صرف مبلغی معادل60 میلیون تومان از مایملک خود اقدام به احداث مدرسه ای 20 کلاسه در خیابان ابوذر نمود.»
ردپای دکتر با خدا در داستان ها و رمان هایی که روایت شان در کرمان می گذرد نیز دیده می شود. هوشنگ مرادی کرمانی در رمان«شما که غریبه نیستید» ضمن خاطراتی که از دوران مدرسه خود نوشته به ذکر فعالیت ها و دقت دکتر باخدا در حفظ بهداشت مدارس آن زمان پرداخته است.
علی اکبر عبدالرشیدی در روزنامه اطلاعات مورخه 24 فروردین 1394 می نویسد:«در بین بچه مدرسه های آن روز کرمان همه نوع بیماری وجود داشت. مدارس نمایشگاهی بودند از بیمارهای متنوع شناخته شده و شناخته نشده. از چهل شاگرد کلاس ما که صبحها حتی در روزهای سرد زمستان با دمپایی و گاه کفش های پاره، زیر شلواری و پیراهن های نازک گشاد به مدرسه می‌آمدند گروهی گرفتار کچلی و انواع بیماری های قارچی پوست، عده ای مبتلا به تراخم، زرد زخم و اشکال متنوعی از زخم های خوش خیم و بد خیم بودند. تقریبا اکثریت بچه ها هم ناراحتی گوارشی داشتند که ناشی از سوء تغذیه مرسوم آن روزها بود.
دکتر باخدا هفته ای یک بار به مدرسه ما می آمد. تک تک بچه ها را با رافت و مهربانی معاینه می کرد. برای همه خوردنی می آورد. خرمای “بی دندلو”ئی که دکتر باخدا از پول خود می خرید شکم گرسنه و ناشتایی نخورده تعداد زیادی از بچه ها را حال می آورد.
دکتر باخدا با مهربانی بر سر همه بچه ها، حتی کچل ها دست می کشید. با حوصله در پلک چشم تراخمی ها سنگ جهنم می کشید. زخم‌های زرد رنگ دور دهان بچه ها را می شست و پانسمان می کرد.
بعد یک ورق کاغذ به دست بچه های بیمار می داد که به پدرشان بدهند. روی آن کاغذ نشانی مطب دکتر باخدا نوشته شده بود. از پدر و مادرها می خواست که همراه بچه ها به مطب او بروند.
معدودی از والدین به مطب دکتر باخدا می رفتند. تعداد زیادی از والدین هم نسبت به بیماری بچه ها بی تفاوت بودند و به سراغ دکتر باخدا نمی رفتند. اما دکتر باخدا پافشاری می کرد. به در خانه آنها که به مطب نرفته بودند می رفت. با اصرار میهمانشان می شد.
در مطب یا در خانه در مورد بیماری بچه ها به پدر و مادرها توصیه‌های بهداشتی و تغذیه ای می کرد. برایشان دارو می برد. بعد موقع رفتن مبلغی لب تاقچه یا در جیب پدر می گذاشت و به مادر توصیه می کرد که برای بچه حریره بادام و فرنی بپزند تا بچه ها بخورند و جان بگیرند.»
نگارنده این یادداشت نیز که افتخار همکاری با «جناب آقای رضا باخدا» فرزند دکتر باخدا را در دبیرستان ماهان داشتم از بزرگواری های دکتر باخدا از زبان فرزندش بسیار شنیدم و البته معلمان پا به سن گذاشته نیز که دکتر باخدا را به یاد می آوردند از تلاش های وی در ارتقای بهداشت در مدارس قدیم کرمان به نیکی یاد می کردند.
منابع:
– تاریخ پزشکی کرمان، دکتر مجید ملک محمدی
– زن کرمانی، روشنای زندگانی، محمد علی گلاب زاده
– از قلعه دختر تا دقیانوس، محمد دانشور
– شما که غریبه نیستید، هوشنگ مرادی کرمانی
– روزنامه اطلاعات، علی اکبر عبدالرشیدی