شغلی که به فراموشی سپرده شدهاست
«کارت بافی» هنر روزگار بدون نساجی
طراحی و تعریف جدید در بخشهای مختلف پوشاک ایرانی میتواند هنر کارتبافی را زنده کند
![«کارت بافی» هنر روزگار بدون نساجی](https://payamema.ir/pubfiles/2023/05/ایرنا_1.jpg)
۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲، ۰:۰۰
هنرهای دستی پیوند دیرینهای با فرهنگ و تمدن دارند. برای دنبالکردن ردی از هنرهای سنتی، سرراستترین راه این است که در سفر به یک سرزمین به تماشای پوشش و آداب و رسوم آن دیار بنشینیم تا هنرهای سنتی، آرام و بیصدا اما تأثیرگذار و خیرهکننده خودش را نشان دهد. «کارت بافی» در فلات مرکزی ایران به همین اندازه قدیمی و با اصالت است. هنری که در گذشته یک شغل محسوب میشد و نه فقط در پوشش و لباس زنان و مردان، بلکه در کمربند، کلاه و زین اسب دیده میشد و حالا فقط در عکسها و خاطرۀ مادربزرگها ماندهاست.
قبل از اینکه صنعت نساجی تمام و کمال با ماشین عجین شود، دستان هنرمندان بود که پارچههای مختلف را با وسایل گوناگون میبافت؛ وسایلی که امکانات طبیعی و شرایط اقلیمی هر منطقه در اختیار هنرمندان میگذاشت. با ورود تکنولوژی بسیاری از این ابزار سنتی راهی انبارها و موزهها شدند و بهدنبال آن هم دستبافتهها کمکم جای خود را به پارچههای ماشینبافت دادند. هنر کارتبافی هم از هنرهای دستی کمابیش فراموششده است که هر از چند گاهی بارقه امیدی از احیای آن دیده میشود.
ردپای کارتبافی در تاریخ
هنر «کارتبافی» در واقع نوعی بافندگی است؛ نوارهایی با عرضهای متفاوت بافته میشود و نقوش روی آن هندسی است. عرض نوار بستگی به تعداد کارتها و جنس نخها دارد؛ یعنی هر چه تعداد کارتها بیشتر و جنس نخها ضخیمتر باشد، عرض نوار نیز پهنتر میشود و برعکس. طول این نوارها برحسب نیاز و علایق شخصی هنرمند بافنده است. این نوارهای باریک با عرضهای متفاوت برای تزئین لباس، دور یقه، پایین دامن، کمربند، نوار کلاه، بند زین، اسب و مواردی از این دست بهکار میرفت.
قدیمیترین نوار بافتهشدهای که در حال حاضر موجود است، متعلق به زمان دومین سلسلۀ «فراعنه» در مصر است که با کتان و دیگر الیاف گیاهی بافته شده
نگاهی به کتابهای تاریخی نشان میدهد اولین کارتبافیها در آفریقای شمالی، مصر، اروپای قرون وسطی، آسیا و ایسلند و قدیمیترین کارتبافیها نیز در مصر و اسکاندیناوی کشف شد. قدیمیترین نوار بافتهشدهای که در حال حاضر موجود است، متعلق به زمان دومین سلسلۀ «فراعنه» در مصر است که با کتان و دیگر الیاف گیاهی بافته شده. نواربافی در 3000 سال قبل از میلاد در مصر مرسوم بود درحالیکه دربارۀ قدمت و اینکه چه کسی کارتبافی را باب کرد، تقریباً منابعی وجود ندارد.
کارتبافی در ایران اما به اواخر هزارۀ سوم یا اوایل هزارۀ دوم قبل از میلاد برمیگردد. الواح و کارتهای ساختهشده از عاج و سفال که «رولان دومکنوم» و «ژرژکونتنو» در گزارشهای باستانشناسی خود از آنها نام بردند، گواه این ادعاست. نوارهای منقوششده در ظروف ایرانی زیاد است، نمونۀ آن روی ظروف مفرغی که از لرستان بهدست آمده، تصویر مردی در حال تیراندازی که روی لباس او، نوارهایی تزئینی دوخته شده است.
خاستگاه کارتبافی
همانطور که در برخی شهرها مثل گنبدکاووس، استفاده از زیورآلات در پوشش اهمیت دارد در شهرهای دیگر هم تزئین لباس و حتی اسبها با نوارهای بافتهشدۀ رنگارنگ مهم بود. برای همین کارتبافی در این شهرها رونق داشت. نگاهی به تاریخچۀ این هنر نشان میدهد نوارهای تزئینی لباس در منطقۀ «الموت» قزوین و حتی در روستای «علیآباد» الموت بسیار رایج بوده و در این منطقه به آن «پنبافی» میگویند. در شهرهای «خنج» و «اوز» شهرستان لار استان فارس، این هنر به «خوسبافی» شهرت داشت و بیشتر برای تزئین لباس عروس کاربرد داشت. در جنوب کشور و سمت لردگان و کوهرنگ استان چهارمحالوبختیاری به «وریسبافی» و در لرستان به «مَداخلهبافی» مشهور است. پژوهشها نشان میدهد هنر کارتبافی در حال حاضر در منطقۀ «کلات نادر» خراسانرضوی بهصورت بسیار محدود و بهصورت انحصاری فعال است. البته ناگفته نماند که تولید دستبافتههای کارتبافی بین عشایر لر، بختیاری و شاهسون متداول است.
در مناطق جنوب ایران و در شهرهای بندرعباس و جزیرۀ هرمز، کارتبافتههایی با نخهای فلزی بافته میشود که در تزئین لباسهای محلی زنان منطقه کاربرد دارد
نوارهای ایل شاهسون بهدلیل استفاده از پشم مرغوب و شیوۀ رنگرزی ماهرانه، از کیفیت و زیبایی بیشتری برخوردار است. در مناطق جنوب ایران و در شهرهای بندرعباس و جزیرۀ هرمز، کارتبافتههایی با نخهای فلزی بافته میشود که در تزئین لباسهای محلی زنان منطقه کاربرد دارد.
کارتبافی چگونه انجام میشود؟
حتماً برایتان جالب است که این نوارهای تزئینی رنگارنگ چطور بافته میشوند. تارها، نخ پود، قسمتهای بافتهشده بهوسیلۀ کارت، کارتها، دهانه و ماسوره از اجزای اصلی کارتبافی هستند. در روزگار قدیم که کارتبافی برای خودش برو بیایی داشت، جنس کارتها از عاج، پوست آهو، سفال، فیبر یا چوب انتخاب میشد، اما حالا اگر سراغی از این هنر بگیرید با انواع تلقهای نازک یا حتی کاغذهای گلاسه و کارت تلفن مواجه میشوید. بههرحال با این ابزار هم میشود کارتبافی کرد، به شرط اینکه اصول کارتبافی را بدانید.
نحوۀ کارت به این شکل است که در چهارگوشۀ کارتها سوراخهایی ایجاد و نخها را از آن رد میکنند و چلهکشی کار انجام میشود. سپس نخ را بهوسیلۀ ماسوره رد میکنند. در هنر کارتبافی، کارتها علاوهبر باز کردن فضایی برای گذراندن پودها از بین تارها، عمل تابیدن چهار نخ تار حول محور خود را نیز انجام میدهند.
نخهای تار از پودها مهمتر هستند، زیرا تارها مشخصکنندۀ طرح و نقش هستند و باید رنگارنگ باشند. نخ پود فقط در طرفین لبهها دیده میشود و مهم نیست که حتماً رنگین باشد. کارتها در اشکال مربع، مستطیل، مثلث، چندضلعی استفاده میشود، اما متداولترین آنها مربع است چون کار با آن آسانتر است و در میان انگشتان دست راحتتر قرار میگیرد. اندازۀ کارتهای مربع از شش تا 9 سانتیمتر متغیر است. از انواع طرحهای بافتهشده میتوان به چشم خروس، هشتچپر، مداخل، نیمه مداخل، پیچک، بیست ونه چپر، چهل چپر اشاره کرد.
زیبایی بافتهها در زندگی امروز
دانشآموخته پژوهش هنر و استاد دانشگاه تهران، پژوهشهای گستردهای دربارۀ بافت نوارهای پر نقشونگاری دارد. او به «پیام ما» میگوید: «از این تکنیک بافت در همهجای دنیا برای بافت ریسمان و بند و تزئین لباس استفاده میشده است، از جمله در ایران. اما بهدلیل اینکه تحقیق و پژوهشی دربارۀ آن انجام نشده، کمکم به فراموشی سپرده شده است و فقط در میان عشایر کشور باقی مانده بود.»
به گفتۀ «شهلا امینی»، کارتبافی پیچیدهترین نوع نواربافی است و از ظرفیتهای بالایی برای خلق کارهای متنوع برخوردار است. او ادامه میدهد: «نوارهای بافتهشده از طریق این تکنیک، از استحکام بالایی برخوردارند و تکنیک کارتبافی، امکان تولید و بافت نوارهایی با استحکام، طرح و نیز کاربریهای گوناگون را به بافنده آن میدهد. ازاینرو، این هنر همواره میتواند نوبهنو شود و تکنیکهای تازهای را به روشهای قدیمیتر اضافه کند.»
نگاه تازه به کارتبافی نشان میدهد از این هنر میشود علاوهبر استفاده در صنایع پوشاک، استفادههای تزئینی دیگری از جمله در بندهای تزئینی عینک و دوربین و همچنین کمربند و بند کیف نیز تعریف کرد. مریم اکبری، بازنشستۀ فرهنگی اهل خراسان رضوی، پس از اتمام دورۀ خدمت با یادگیری هنر «کارتبافی» و گسترش آموزش و تولید آن، ضمن زندهکردن دوبارۀ این هنر سنتی در خراسان رضوی برای ۳۰ نفر شغل ایجاد کرده است.
کارتبافی در کتاب پروفسور «پوپ»
پروفسور «آرتور پوپ» مورخ آثار هنری ایران در کتاب بررسی هنر پارسی مینویسد: «بافت نوارهای تزئینی، از نقاط قوت بافندگی در دوران صفویان و حتی بعد از آنهاست. در این دوران نوارها بهعنوان تزئین روی لباسها به کار میرفتند و بافت آنها اغلب با دستگاههای بافندگی صورت میگرفت و شیوۀ بافت آنها یکرو بود و نخهای تار بدون درگیری در پشت کار رها میشدند. صفت مشخصۀ استفادۀ ایرانیان از این تکنیک را میتوان در نوارها و قیطانها دید که عموماً دورو و فشرده بافته شدهاند.»
قدیمیترین کارتبافتههای شناختهشده، که پوپ در کتاب خود به آنها اشاره دارد به قرن 19 میلادی (13 هجری) تعلق دارد که به دو نوع عشایری و تزئینی تقسیم شده است. عشایری شامل مجموعۀ زیبا و بینظیری از تنگ اسب، سربند، پوزبند، سینهبند و دیگر نوارهای عشایری؛ بختیاری، شاهسون و ترکمن و نقوش آنها انسانی، حیوانی و هندسی و نخهایی از جنس موی بز، پشم دستریس و کتان است و در آن، از رنگهای سیاه، سفید و قرمز استفاده شده.
پیشنهاد سردبیر
![مسافران قطار مرگ](https://payamema.ir/pubfiles/2023/11/۶-2-jpg.webp)
مسافران قطار مرگ
مطالب مرتبط
![مرگهای تکراری](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/معدن-2.jpg)
ظرف دو ماه گذشته ۴ کارگر در ۴ حادثه در معادن زغال سنگ کرمان جانباختهاند
مرگهای تکراری
![نگاههای منتظر به معدن فروریخته](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/معدن-شازند.jpg)
گفتوگوی «پیام ما» با بستگان کارگران مفقودشدۀ معدن شازند اراک
نگاههای منتظر به معدن فروریخته
![صدای جمهور آمد](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/دیجیتال-15.jpg)
چهاردهمین انتخابات ریاستجمهوری با مشارکت ۴۰ درصدی برگزار شد
صدای جمهور آمد
![واکاوی مسئلهٔ اقدام به خودکشی درمانگران](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/باشگاه-اندیشمندان.jpg)
در نشست علمی «خودکشی درمانگران: نگاهی بینرشتهای» صورت گرفت
واکاوی مسئلهٔ اقدام به خودکشی درمانگران
![احیای تالابها، راه کاهش بیابانزایی](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/دیجیتال-7.jpg)
به مناسبت روز جهانی مقابله با بیابانزایی مطرح شد
احیای تالابها، راه کاهش بیابانزایی
![حبس ماشین محیطبانی کازرون](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/IMG_20240614_165554_019-01-1.jpeg)
فعالان محیطزیست از سویههای مطرحنشده دربارۀ کشتهشدن محیطبان کازرونی در تصادف میگویند
حبس ماشین محیطبانی کازرون
![معمای آتشفشان «تفتان»](https://payamema.ir/pubfiles/2024/05/دیجیتال-9.jpg)
کارشناسان و مسئولان در مورد احتمال همیشگی فوران تفتان اتفاقنظر دارند
معمای آتشفشان «تفتان»
![پرشدگی ۶۷ درصدی سدهای کشور](https://payamema.ir/pubfiles/2024/04/140101221854212125121064-jpg.webp)
سخنگوی صنعت آب خبر داد:
پرشدگی ۶۷ درصدی سدهای کشور
![هیچ بنبست محیط زیستی وجود ندارد](https://payamema.ir/pubfiles/2023/12/5789099-jpg.webp)
معاون محیط زیست دریایی و تالابها سازمان حفاظت محیط زیست:
هیچ بنبست محیط زیستی وجود ندارد
![درصد پرشدگی سدهای کشور به ۶۰ رسید](https://payamema.ir/pubfiles/2024/03/سد-jpg.webp)
درصد پرشدگی سدهای کشور به ۶۰ رسید
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- کدام شاخص اقتصادی بیشترین تاثیر را روی پیشبینی قیمت انس طلا دارد؟
- محبوبترین تورهای ترکیه کدامند؟
- حداقل سرمایه برای واردات از دبی: آنچه باید بدانید
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها بیشتر
بیشترین نظر کاربران
![«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام](https://payamema.ir/pubfiles/2024/06/کتاب-چرا-شما-را-نمیگیرن.jpg)
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید