مشاغلی که به دست فراموشی سپرده شدهاند:
«زمودگری» نقشی کهن بر در خانهها
تطبیق محصولات تولیدی زمودگری با معماری امروزی راهی است که میتواند دوباره هنرمندان این رشته را به عرصه کار و فعالیت بازگرداند
۶ اردیبهشت ۱۴۰۲، ۰:۰۰
در میان صنایعدستی کهن ایرانی برخی غبار فراموشی گرفتهاند تا جایی که وقتی اسمشان به گوشمان میخورد، شک میکنیم درست شنیدهایم یا نه. «زمودگری» یکی از همین هنرهای فراموش شده است؛ دستساختۀ هنرمندانی که آهن سرد و خام را شکل میدادند تا در و پنجرۀ خانهها زیباتر باشد. به نظر میرسد تعریفی جدید از محصولات تولیدی این هنر، مانند طراحی و تزئینات انواع گلمیخها، بهصورت سبکتر و با شکل و فرمی مطابق سلیقه مخاطب امروزی و متناسب محیط و فضای معماری امروز، میتواند امیدی برای احیای این هنر فراموش شده باشد.
حتماً تا به حال دقایقی را به تماشای معماری خانههای قدیمی گذراندهاید؛ همان خانههایی که هنوز به داخل پا نگذاشته، جذب نقش و نگار درِ آن شدهاید. آنچه شما را جذب میکند، همان جاذبه هنر زمودگری است که حالا اسمش هم غریبه شده.
نگاهی به معماری روزگار پیش از این، نشان میدهد خانهای نبوده که از تزئین در و پنجرهها با گلمیخها و یراقآلات شانه خالی کرده باشد. ایرانیهای خوش ذوق و قریحه هنر خود را برای این بخش هم به کار میگرفتند. حالا اما تغییر شیوۀ زندگی نه تنها در خوراک و پوشاک، بلکه در معماری هم نمود یافته است و مدرن شدن معماری، کمکم نمای خانهها را به سمت معماری نوین برده؛ تا جایی که دیگر کمتر ردی از زمودگری میبینیم.
زمودگری چیست؟
زمودگری تلفیقی از هنر و صنعت است. هنر صنعت زمودگری از جمله صنایعدستی قدیمی و کهن مناطق مختلف کشور است که زیرمجموعۀ صنایعدستی فلزی محسوب میشود. زمودگران مهارت زیادی در طراحی و نقاشی داشتهاند و «زمود» هم در لغت به معنی نقش و نگار کردن و تزئین کردن است.
در گذشته بهدلیل لزوم استفاده از یراقآلات و اتصالات فلزی در بخشهایی از معماری بناها، حرفه و صنعت زمودگری شکل گرفت و استادکاران و هنرمندان با خلاقیت و ذوق هنری خود ضمن ساختن این نوع از یراقآلات و احجام، تزئینات بیشتری به این محصولات میدادند.
حسامالدین پارسا، رئیس گروه هنرهای سنتی وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی به پیام ما میگوید که این نوع تزئینات معمولاً الهام گرفته از طرحها و نقوش اصلی ایرانی بوده و با حکاکی یا مشبککاری فلز انجام میشده است.
کاربرد زمودگری چه بود؟
هنر صنعت زمودگری زمانی رو به زوال رفت که در زندگی روزمره کاربرد خود را از دست داد. این موضوع را «اکبر زارع کاریزی» به «پیام ما» میگوید. او که در یکی از غرفههای هنرمندان در خانه لاریهای یزد مشغول کار است، تأکید میکند که زمودگری دیگر بازار کار ندارد.
با ورود و عرضۀ انواع یراقآلات فرنگی کاربرد زمودهای فلزی و سنتی در معماری منسوخ شد. رئیس گروه هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی تحول در معماری اصیل ایرانی را علت اصلی ازدسترفتن جایگاه زمودگری عنوان میکند
زارع سالهاست دستی در هنر دارد و با ساخت زنگولههای کوچک برنجی روزگار میگذراند، میگوید که ماده اولیه مورد استفاده در زمودگری معمولاً ورقآهن و گاهی هم ورق برنج بوده است.
این هنرمند مهمترین انواع محصولات زمودگری را کوبهۀ درهای چوبی میداند که به گونهای طراحی و ساخته میشدند که نوع صدای حاصل از آنها بیانکننده جنسیت فرد در زننده باشد. کوبۀ مردانه بزرگتر و با صدای بم و کوبۀ زنانه، کوچکتر و با صدای زیرتر ساخته میشد.
به دنبال رد پای زمودگری در شهرها
استفاده از ورقههای فلزی برای افزایش استحکام درهای چوبی و کاهش آسیبپذیری آنها و نیز ایجاد زمینههای درخشان و پرتلألو بهعنوان پوشش دیوارها در ایران رایج بوده است و تا قرن گذشته استفاده از این یراقآلات همچنان مرسوم بود. اما با ورود و عرضۀ انواع یراقآلات فرنگی کاربرد زمودهای فلزی و سنتی در معماری منسوخ شد. رئیس گروه هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی نیز تحول در معماری اصیل ایرانی را علت اصلی ازدسترفتن جایگاه زمودگری عنوان میکند.
نگاهی به سرگذشت زمودگری در کشور نشان میدهد این هنر از آنجا که به معماری ایرانی وابسته بوده، تقریباً در همه شهرها رونق داشته و فاقد محدوده و گستره جغرافیایی خاصی است. هنرمندان صاحبنام این صنعت در شهرهای کویری ایران از جمله کاشان، اصفهان و یزد زندگی میکردند.
اگر کمی دقیقتر شویم در لابهلای صفحات کتابهای تاریخی میبینیم که از دورۀ هخامنشی و ساسانی، بقایای در و پنجرهای در دست نیست تا بتوانیم ردی از زمودگری ببینیم؛ ولی در دروازه تختجمشید جای پاشنه و پاشنهگرد درها، که در سنگ فرو رفته است، نشان میدهد بر این دروازهها، درهای سنگین دو لته با روکش آهنکوب، زرکوب یا سیمکوب وجود داشته است.
دربارۀ چگونگی ساختمانهای کاخ داریوش در کتیبههای شوش چنین آمده است : «… اشکال زیبای حیوانات بر روی درهای برنزی و آهنی نصب شده شده بود…» زمودگری گاهی با گلهای چند پر در ساخت برخی از یراقآلات تزیینی پوشاک، دهنه و مالبند اسب و نیز دروازههای شهر هم دیده میشده است.
نگاهی به سرگذشت زمودگری در کشور نشان میدهد این هنر بهسبب وابستگی به معماری ایرانی، تقریباً در همۀ شهرها رونق داشته است. هنرمندان صاحبنام این صنعت در شهرهای کویری ایران از جمله کاشان، اصفهان و یزد زندگی میکردند
راهکاری برای احیای زمودگری
اینطور که اکبر زارع کاریزی میگوید هنرمندان این رشته از یاد رفته به سراغ هنرهای دیگری رفتهاند و کارگاههای معدود آنها در کشور فقط برای تولید اندک، آن هم برای تزئینات معماری در سفرهخانهها یا بومگردیها به کار میرود.
اما آیا برای احیای این هنر اصیل ایرانی راهکاری هست؟ این پرسش را «حسامالدین پارسا»، رئیس گروه هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی پاسخ میدهد. او تطبیق محصولات تولیدی زمودگری با معماری امروزی را چارۀ کار میداند؛ تنها راهی که میشود دوباره «هنرمندان پنجهطلایی زمودگری» را به عرصه کار و فعالیت بازگرداند.
به گفتۀ او، هنر صنعت زمودگری در شرایطی میتواند به روزگار پر رونق خود بازگردد و دوباره سر زبانها بیفتد که محصولاتی متنوع با کاربردی در چیدمان داخلی و معماری امروزی تولید کند.
پارسا تأکید میکند این امر مستلزم برگزاری دورههای آموزشی تخصصی با محوریت طراحی محصول جدید و رعایت شاخصهای تولید برای نسل جوان و علاقهمندان به این حوزه است.
بازگشت زمودگران به چرخۀ تولید
در روزهای فراموشی زمودگری، باز هم در برخی از شهرها یکی دو کارگاه دیده میشود که یاد این هنر را زنده نگه داشتهاند. تغییر شکل معماری سنتی قدیم با کنار گذاشته شدن درهای چوبی قدیمی و جایگزین شدن درهای فلزی، زمانبر بودن ساخت درهای چوبی، سخت بودن نصب و برداشتن درهای چوبی میتواند از جمله دلایل منسوخ شدن هنر صنعت زمودگری باشد.
با این حال، حمایت از هنرهای دستی منسوخشده بهمعنای حمایت از هنرمندانی است که در روزگار جامعه صنعتی، از کار خود فاصله گرفتند و بیراه نیست بگوییم که بیکار شدند. این حمایت مستلزم شناخت و ارائه راهکارهای کاربردی از سوی مراکز مرتبط است. نوآوری در هنرهای فراموششده مثل زمودگری، سرمایهگذاران را به حمایت از هنرمندان تشویق میکند و نه تنها آنان را به چرخۀ تولید و اشتغال و تقویت صنعت گردشگری بازمیگرداند، بلکه باعث حفظ هنرهای اصیل ایرانی میشود.
در آینه تاریخ
در ابتدای کشف آهن، از این فلز برای ساخت زیورآلات استفاده میکردند. اما هنگامی که انسان دریافت آهن جسمی سخت، با دوام و با استحکام است، علاوه بر استفاده در ساخت ابزار و وسایل آهنی مربوط به کشاورزی، جنگافزارها و وسایل خوراکپزی از آن بهصورت پوششی برای افزایش استحکام مواد آسیبپذیر استفاده کرد که شامل پوشاندن دروازههای چوبی هم میشد. روکش یا آهنکوب کردن درهای بزرگ چوبی قلعهها از دورۀ ماد مرسوم بود و تا دورههای بعد نیز دروازهها با این روش پوشش داده میشد. «آشنایی با هنر زمودگری» نام کتابی نوشتۀ سیماسادات مطهریان است که در سال 1395 منتشر شد.
برچسب ها:
پیشنهاد سردبیر
مطالب مرتبط
سخنگوی صنعت آب کشور، نقشۀ راه آب را تشریح کرد
افزایش سهم صنعت از آب
برگزاری نکوداشت ۱۷۵۷ سال سنت آموزش عالی در دانشگاه تهران
ناکامی پاریس در آمادهسازیهای المپیک ۲۰۲۴
رودخانه سن برای شنا آلوده است
ممنوعیت تردد موتورسیکلتها در تونلهای تهران
نرخ تصادفات موتورسیکلتها در تونلها ۲.۵ برابر بیشتر از جادههاست
وضعیت دما و بارش پایتخت تا پایان تابستان
نمایندۀ استادان «چای جهان» در ایران در گفتوگو با «پیام ما» از وضعیت چای میگوید
جدال نابرابر ویلاسازی با صنعت چای
به بهانۀ سومین نشست گفتوگوهای آبی
نترسید، واگذار کنید!
برخی روستاهای خراسان رضوی و شرق استان گلستان با شروع فصل گرم با مشکل تأمین آب مواجه شدهاند
زنگ تنش آبی به صدا درآمد
جشنواره بزرگ اقوام ایرانی تا ۸ تیر در حال برگزاری است
بحران آب برای ۲۸ میلیون ایرانی
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- حداقل سرمایه برای واردات از دبی: آنچه باید بدانید
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما
- حضور خوشبخت در نمایشگاه آگروفود ۱۴۰۳ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید