سریال مرگ و میر حیات وحش در اسارت همچنان ادامه دارد. از یک ماه پیش با مرگ زرافه‌های باغ وحش صفادشت و پیروز، توله یوز مشهور، نگرانی دوستداران محیط زیست نسبت به وضعیت حیات وحش بیشتر شده است. حالا خبر رسیده که یک راس آهو در سایت حیات وحش شرکت کشت و صنعت نیشکر شوشتر تلف شده است. شرکت کشت و صنعت کارون شوشتر از سال 1352 در شمال خوزستان به کشت نیشکر مشغول است اما تاکنون خبری از راه‌اندازی سایت نگهداری حیات وحش و تعداد گونه‌ها و شرایط زیست آنها منتشر نشده بود تا اینکه یکی از فعالان محیط زیست منطقه مرگ یک راس آهو را اطلاع داد. سید عادل مولا، معاون محیط زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز این خبر را تایید می‌کند و به پیام ما می‌گوید: «هفته گذشته گزارش تلف شدن یک راس آهوی نر، حدود چهار-پنج ساله در محل نگهداری از آهوهای کشت و صنعت نیشکر شوشتر گزارش شده است.»

مرگ این آهو در سایت کشت و صنعت کارون شوشتر در حالیست که اوایل بهمن ماه امسال نیز یک راس گوزن زرد از چهار راسی که به سایت تکثیر و پرورش مجتمع کشت و صنعت و گردشگری فجر صفا لرستان منتقل شده بود، تنها 2 ماه بعد از افتتاح این سایت توسط سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست تلف شد. مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان علت مرگ این گوزن زرد را سن بالا و التهاب روده اعلام کرد.
سید عادل مولا، معاون حفاظت محیط زیست خوزستان نیز علت مرگ آهو در سایت کشت و صنعت نیشکر شوشتر را «پرخوری» و «نفخ» عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: «در این فصل به دلیل بارندگی و رشد گیاهان سبز و مرتعی در منطقه، آهو که یک حیوان خوش خوراک است به این علوفه‌های نورسته رو می‌آورد. پرخوری آهو رایج است و این موارد در حیات وحش اتفاق می‌افتد. در مناطق حفاظت شده مثل دیمه رامهرمز نیز پیش از این سه چهار مورد تلفات مشابه بوده اما در این مرکز اولین بار است که رخ می‌دهد. گزارش دامپزشک ما که معاینه بالینی و کالبد شکافی انجام داده این مسئله را تایید و نشان می‌دهد که این آهو هیچگونه بیماری نداشته و دلیل تلف شدنش نفخ زیاد است.»
گوزن‌های زرد امانتی
11 آبان ماه 1398 بود که شرکت کشت و صنعت نیشکر شوشتر برای نخستین بار در پایگاه خبری خود از اختصاص 25 هکتار برای راه‌اندازی سایت حیات وحش خبر داده و اعلام کرد که بعد از انتقال هشت راس بز کوهی و 20 خرگوش به این سایت، قصد دارد ۱۰ راس آهو و چهار راس گوزن زرد را ظرف یک هفته از مناطق حفاظت شده رامهرمز و ایلام به زمین‌های این شرکت منتقل کند. مولا، معاون حفاظت محیط زیست خوزستان در آن زمان انتقال گوزن زرد به زمین‌های این شرکت را رد کرده و گفته بود: «درخواست این شرکت برای نگهداری از گونه‌های جانوری درحال بررسی است و هنوز به نتیجه نرسیده است.» شرکت کشت و صنعت نیشکر شوشتر نه در سال 98 درباره چگونگی فعالیتش پاسخ داد و نه اکنون حاضر به پاسخگویی درباره مرگ یک راس آهو و شرایط سایر گونه‌هاست. اما آنطور که پیداست این سایت از چندین سال پیش، در سکوت خبری فعالیتش را آغاز کرده و ادامه داده است.
مولا می‌گوید: «در حال حاضر بیش از 20 راس آهو در محدوده‌ای که شرکت نیشکر اختصاص داده نگهداری می‌شود که از باغ وحش‌ها خریداری شده‌اند. این آهوها گونه خاص و حمایت شده نیستند و بیشتر جنبه زینتی دارند. 6 راس گوزن زرد مربوط به سازمان حفاظت محیط زیست نیز که از اراک منتقل شده بود، طی تفاهمنامه‌ای که هفته گذشته منعقد شد، به‌صورت امانتی در این محل نگهداری می‌شود تا زمانی که خلوص ژنی آنها مشخص شود. زیرا خلوص این گونه‌ها هنوز برای ما ثابت نشده و نمی‌توانیم آنها را به مراکز تکثیر گوزن زرد در پارک‌های ملی دز و کرخه منتقل کنیم. تعدادی گونه با عنوان کل و بز نیز در این محل نگهداری می‌شود که در واقع کل و بز نیستند و هیبرید هستند به همین دلیل به شرکت توصیه کرده‌ایم آنها را از این محل خارج کنند.»
مولا همچنین صدور مجوز شکار برای این سایت را رد می‌کند و ادامه می‌دهد: «مجوز این سایت با عنوان محل نگهداری آهو و حیوانات غیرحمایت شده، حدودا در سال 1392 و بر اساس ضوابط سازمان حفاظت محیط زیست صادر شده است. این سایت با اهداف تفریحی برای کارکنان شرکت کشت و صنعت کارون شوشتر راه‌اندازی شده تا در روزهای تعطیل خانواده‌های این شرکت بتوانند حیوانات را مشاهده کنند. آهوها از پنج شش سال پیش در این سایت نگهداری می‌شوند، ما دیدیم که توانی در این مجموعه وجود دارد که در زمان خشکسالی و بی‌آبی می‌توانیم به کمک بگیریم به همین دلیل قرار شد تعدادی از گوزن‌های زرد نیز به این محدوده منتقل شوند. البته مجوز نگهداری از گوزن زرد هنوز برای این محل صادر نشده و فعلا همکاری در قالب تفاهم‌نامه امانی است.»
او تاکید می‌کند: «بر فعالیت این محل کاملا نظارت می‌شود و گزارش‌های مستمر از وضعیت گونه‌ها تهیه و ارائه می‌شود.»
مولا در ادامه از صدور مجوز سه مرکز پرورش و تکثیر آهو با هدف تامین گوشت و پروتئین در شهرهای خرمشهر، هندیجان و امیدیه نیز خبر می‌دهد که هم اکنون در حال ساخت هستند.
پتانسیلی برای تکثیر حیات وحش
صدور مجوز نگهداری و تکثیر حیات وحش برای بخش خصوصی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست همیشه موافقان و مخالفانی داشته است. فرشاد اسکندری، کارشناس حیات وحش معتقد است: «گرفتن مجوز نگهداری حیات وحش مراحل قانونی و ضوابطی دارد که بخش خصوصی می‌تواند با درخواست از سازمان حفاظت محیط زیست در صورت داشتن شرایط، این مجوز را دریافت کند و طبق این ضوابط اهداف این کار اعم از تامین گوشت یا مراکز تفریحی نیز در اخذ این مجوز تاثیری ندارد.»
او همکاری بخش خصوصی در نگهداری و تکثیر حیات وحش را یک پتانسیل توصیف می‌کند و می‌گوید: «در تمام دنیا گونه‌هایی که بصورت محلی منقرض شده‌اند را می‌توان در مراکز تکثیر و احیا نگهداری و به طبیعت معرفی کرد که سایت‌های تکثیر گوزن زرد و آهو و یوز از این نمونه هستند. تکثیر و پرورش گونه‌ها کاری پرهزینه است و سازمان حفاظت محیط زیست بسیاری مواقع نمی‌تواند از عهده این هزینه‌ها برآید به همین دلیل می‌شود در تعامل با بخش خصوصی، این هزینه‌ها را تامین کرد. بخش خصوصی می‌تواند به عنوان اسپانسر همکاری کند به طور مثال شرکت کشت و صنعت نیشکر شوشتر در سال 98 که برای نخستین بار رهاسازی گوزن زرد در طبیعت داشتیم نیز به عنوان اسپانسر همکاری کرده. در این صورت هم هدف بخش خصوصی محقق می‌شود، هم تکثیر و احیای گونه‌ها در نهایت به نفع محیط زیست خواهد بود.»
اسکندری بر نظارت بر فعالیت بخش خصوصی تاکید می‌کند: «باید به این مسئله توجه داشت که هر کسی با عنوان بخش خصوصی نمی‌تواند مجوز نگهداری حیات وحش را دریافت کند و چارچوب‌ها و ضوابط باید مشخص و رعایت شود. آنچه بسیار اهمیت دارد نظارت است به این معنی که سازمان محیط زیست به عنوان ارگان نظارتی اگر قرار است از بخش خصوصی کمک بگیرد و برون سپاری کند باید حتما نظارت بر نحوه نگهداری داشته باشد.»
ابهام در دخالت بخش خصوصی
برخی فعالان محیط زیست اما همچنان نسبت به حضور بخش خصوصی در زمینه پرورش و تکثیر حیات وحش خوشبین نیستند. چنانکه احمد زالی، عضو انجمن دوستداران شهر و طبیعت شوش معتقد است: «بخش خصوصی تجربه و تخصص کافی برای نگهداری گونه‌های حیات وحش ندارد؛ و به ویژه در مواردی همچون گوزن زرد که گونه در خطر انقراضی است و تعدادشان بسیار کم است، نمی‌توان آزمون و خطا کرد و تکثیر آن را به بخش خصوصی سپرد.»
او می‌گوید: «تعداد متخصصان نگهداری و پرورش حیات وحش حتی در سازمان حفاظت محیط زیست بسیار محدود است که تعدادشان برای نظارت بر سایت‌های حفاظت شده نیز کافی نیست چه برسد به اینکه بخواهند بر بخش خصوصی نظارت کنند. علاوه بر این اگر بخش خصوصی دغدغه حفاظت از گونه‌ها را دارند و به خاطر مسئولیت اجتماعی‌شان تمایل به همکاری دارند می‌توانند به تقویت سایت‌های حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست کمک کنند، نه اینکه سایت اختصاصی راه‌اندازی کنند. مسئله دیگر این است که سازمان حفاظت محیط زیست چرا مجوز را به کشت و صنعت‌ها می‌دهد و نه افراد علمی و تخصصی که در این حوزه فعال هستند؟ سوال دیگری که مطرح است اینکه آیا نظارت‌های سازمان حفاظت محیط زیست کافی است و چه تضمینی وجود دارد که تداخل ژنتیکی در مورد گونه‌های خاص مثل گوزن زرد اتفاق نیفتد؟»
زالی تصریح می‌کند: «اهداف بخش خصوصی برای نگهداری و پرورش حیات وحش هنوز برای ما روشن نیست و نمی‌دانیم چه سودی از این طرح‌ها برایشان حاصل می‌شود که مبادرت به نگهداری حیات وحش می‌کنند. اکنون نیز شنیده شده شرکت پاک چوب در شوش درخواست نگهداری و پرورش گوزن زرد را مطرح کرده و از اینکه مجوزی به این شرکت داده شود احساس نگرانی می‌کنیم.»