به مناسبت 13 بهمن زادروز بزرگ علوی
تولد خالق «گیله مرد»
آقا بزرگ علوی داستان نویس منتقد ادبی و مترجم در خانواده‌ای بازرگان و مشروطه خواه در ۱۲۸۳ در تهران به دنیا آمد. پدرش ابوالحسن از مبارزان آزادیخواه دوران جنبش مشروطیت، پسر بزرگ حاج محمد صراف مشروطه خواه و نماینده دور اول مجلس شورای ملی بود.
ابوالحسن در سال ۱۳۰۲ دو پسر خود مرتضی و آقابزرگ را برای تحصیل به آلمان فرستاد. بزرگ پس از پایان آموزش در سال ۱۳۰۷ به ایران مراجعت کرد و به کار تدریس در شیراز و تهران پرداخت. بزرگ علوی در دوران تحصیل و اقامت چندین ساله در آلمان با آثار نویسندگان اروپایی آشنا شد و از ادبیات اروپایی تاثیر پذیرفت.
علوی در سال ۱۳۰۷ با صادق هدایت آشنا شد و در سال ۱۳۱۰ همراه پرتو مجموعه “انیران” شامل داستان هایی درباره هجوم مغول و اسکندر و اعراب به ایران را منتشرکرد.
وی بسیاری از آثار هدایت را به آلمانی ترجمه کرد و مدت ها استاد دانشگاه هومبولت آلمان شرقی بود. در سال ۱۳۱۳ مجموعه داستان “چمدان” را متاثر از آثار هدایت و روانکاوی فروید انتشار داد. او بعدها به گروه «پنجاه و سه نفر» تقی ارانی پیوست و پس از مدتی در سال ۱۳۱۶ دستگیر محاکمه و به همراه ۵۳ نفر به زندان افتاد و در شهریور ۱۳۲۰ در اعلام عفو عمومی، از زندان آزاد شد. در “ورق پاره های زندان” (۱۳۲۰) خاطرات عاشقانه و آرزوهای هم‌بندان خود را زمینه داستان های کوتاه قرار داد.
“پنجاه و سه نفر یاران زندانی” (۱۳۲۱) گزارشی از دوران زندان او و تصویری گویا از روشنفکران دوره رضا شاه است.
مشهورترین اثر علوی رمان “چشمهایش” است. در این رمان رابطه عاشقانه استاد ماکان نقاش و فرنگیس بر بستر مسایل سیاسی و مبارزاتی دوران رضا شاه گسترده می شود.
“گیله مرد” از تاثیرگذارترین داستان های بزرگ علوی است که آثار بزرگی بر نویسندگان بعدی به جای نهاده است. این داستان شرح ماجرای سه نفر مرد است یکی گیله مرد و دیگر دو محافظ او که او را به فومن می‌برند و …
علوی داستان های متعددی نوشت و در میان نویسندگان معاصر ایران معروف و شاخص شد. کتاب “تاریخ و توسعه ادبیات معاصر فارسی” (۱۳۴۲) را به آلمانی نوشته است. در اروپا داستان‌هایی درباره دربه درهای سیاسی و امیدها و حرمان های آنان نوشت. برخی از این داستان ها قبل از چاپ به صورت “مجموعه میرزا” (۱۳۵۷) در مجله کاوه به چاپ رسید. علوی رمانی نیز تحت عنوان “سالاری ها” (۱۳۵۷) درباره تحولات یک خانواده اشرافی در سال های ۱۳۰۰ نوشته است.
علوی که در سال ۱۳۳۱ برای شرکت در کنگره ای از ایران خارج شده بود با وقوع کودتای ۲۸ مرداد مجبور به اقامت در اروپا شد. بزرگ علوی در سن ۹۲ سالگی در تاریخ ۱۷ فوریه ۱۹۹۷ برابر با ۲۸ بهمن ماه ۱۳۷۵ بعد از دو هفته بیماری در شهر برلین آلمان درگذشت و بنا بر وصیت در قبرستان مسلمانان در کنار پدرش در شهر برلین دفن گردید.