مشورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست در جلسه‌ای که هفتهٔ گذشته برگزار کرد، مجوز اکتشاف و بهره‌برداری در معادنی را داد که سال‌هاست محل مناقشه‌اند؛ معادنی در مناطق حفاظت‌شده که فعالیت در آنها منوط به دریافت مجوز از این شوراست. تلاش برای راضی کردن این شورا هم در این سال‌ها در جریان بوده و درنهایت در جلسه‌ای که تعدادی از اعضا در آن حضور نداشتند، این مجوز صادر شده است. 

مجید مخدوم، استاد محیط‌زیست دانشگاه تهران و از اعضای این شورا، از جمله کسانی است که به‌دلیل ضعف جسمانی در این جلسه حاضر نشده است. او به «پیام ما» می‌گوید شنیده که این مجوزها صادر شده اما تا زمانی که امضای تمامی اعضا را نداشته باشد، امکان فعالیت در آن ممکن نیست. «در آخر کار باید امضای ما پای آن مجوز باشد. من امضا نخواهم کرد و اجازهٔ چنین کاری در مناطق حفاظت‌شده را نمی‌دهیم.» 

 معدن آلبلاغ، سد اسفراین را آلوده می‌کند

چهارم دی‌ماه سال ۱۴۰۰ عملیات اکتشافی در «معدن آلبلاغ» توسط ایمیدرو به پایان رسید و یک سال بعد یعنی در پاییز ۱۴۰۱، سامانهٔ کاداستر گواهی کشف این معدن را به‌نام سازمان توسعه و نوسازی ایمیدرو صادر کرد. همان زمان «حسین حاجی‌ بگلو»، مدیرکل صنعت، معدن و تجارت خراسان‌شمالی، به مهر گفت: «اکنون اقدامات زیرسازی از جمله ایجاد راه برای معدن آلبلاغ در حال انجام است و احتمالاً تا پایان سال از مرحلهٔ اکتشاف عبور می‌کنیم. در حال حاضر ۴۰۰ نفر مشغول حفاظت از منطقه هستند و بناست این معدن در قالب ترک تشریفات به قرارگاه خاتم واگذار شود.»

هرچند پیش‌ازاین صحبت‌ها نیز معدن‌کاوی در این منطقه در جریان بود و خبرهایی مبنی‌بر برداشت غیرمجاز محلی‌ها به گوش می‌رسید. سال ۱۳۹۸، روزنامهٔ جوان از مرگ هفت معدن‌چی در طول ۹ ماه خبر داد و نوشت: «منابع کارگری در استان خراسان‌شمالی از مرگ معدنچی‌ها در معدن سرب و روی آلبلاغ اسفراین خبر می‌دهند. مرگ‌هایی که بر اثر ریزش کوه و یا سُر خوردن آنها از دامنهٔ کوه به پایین رخ می‌دهد.»

این تصمیم از نظر فعالان محیط‌زیست، دهن‌کجی به قانون و حفاظت در مناطق چهارگانه است و به‌نوعی بدعتی اشتباه در قانون. 

«علی وطن‌دوست»، فعال محیط‌زیست در خراسان، از جمله افرادی است که این بدعت را بسیار خطرناک و تبعات راه‌اندازی این معدن را برای منطقهٔ حفاظت‌شده بالا می‌داند. او می‌گوید: «متأسفانه در خراسان‌شمالی شاهد دست‌اندازی‌های بسیار به مناطق حفاظت‌شده و پارک‌های ملی هستیم. عرصه‌های بسیاری تصرف شده است و این نگرانی وجود دارد که هر روز شاهد کوچکتر شدن عرصه باشیم. از سوی دیگر گفته می‌شود مردم قرار است در این معدن شریک شوند و از آن بهره ببرند. در بسیاری از نقاط دیگر کشور شاهد بودیم که این اتفاق رخ نداده است و سرمایه‌گذاران و دولت اجازه چنین کاری نمی‌دهند.»

مشکل دیگری که از نظر وطن‌دوست به آن توجه نمی‌شود، اثرات مخرب این معدن بر روی سد اسفراین است، سدی در پایین‌دست که آلودگی‌های ناشی از بهره‌برداری سرب و روی درنهایت به آنجا ریخته خواهد شد. «می‌گویند اشتغال ایجاد می‌شود. ما می‌پرسیم اشتغال به چه قیمتی؟ آلودگی سفره‌های آب زیرزمینی و آب سد اسفراین و حجم عظیم بیماری‌های سرطانی که توسط فعالیت معدن به مردم تحمیل می‌شود، فاجعه‌بار خواهد بود. دانشگاهیان و شبکهٔ بهداشت و درمان باید وارد کار شوند و دربارهٔ تبعات این کار هشدار دهند.» 

وطن‌دوست به فاصلهٔ حدود ۱۵ کیلومتری این سد تا معدن اشاره می‌کند و آلودگی منابع آب را نه‌تنها مشکل بزرگی برای آیندهٔ اسفراین و شهرهای اطرافش که مشکلی برای حیوانات و پوشش گیاهی منطقه هم می‌داند.

 انگوران توانایی بارگذاری جدید را ندارد 

تیرماه پارسال «علی اسدی»، معاون محیط‌‌زیست طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط‌‌زیست استان زنجان، خبر از فعالیت ۲۳ معدن فعال در مناطق حفاظتٔ‌شدهٔ این استان داد و به ایرنا گفت: «برخی معادن بدون مجوز محیط‌زیست فعالیت می‌کنند که پرونده‌های قضایی برای آنها تشکیل شده و در حال پیگیری است. به‌عنوان مثال باطله‌های معدنی و زهاب معدن سرب و روی انگوران حاوی فلزات سنگین است و مدیریت محیط‌زیستی فلزات سنگین در این‌گونه معادن ضرورت دارد و در حال پیگیری است. سایر معادن غیرفلزی هم مشکلاتی به‌لحاظ تخریب خاک و پوشش گیاهی، آلودگی منظر، مدیریت باطله‌ها و تخریب جاده‌ها دارند.» در‌حالی‌که منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ انگوران با معادن بسیار و مشکلات محیط‌زیستی معدن سرب و روی دست‌وپنجه نرم می‌کند، شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست مجوز دیگری برای راه‌اندازی معدن در این منطقه صادر کرده است. در سال‌های گذشته فعالیت در منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ انگوران بارها با چالش از سوی فعالان محیط‌زیست روبه‌رو شد و تخصیص ۱۳ هزار هکتار از منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ انگوران ماهنشان برای اکتشاف معدن با واکنش‌ اعتراضی فعالان و حفاظت محیط‌زیست استان همراه بود، هرچند این اعتراضات نتیجه‌ای به‌دنبال نداشت. 

«رضا رمضانی»، فعال محیط‌یست در زنجان، به «پیام ما» می‌گوید: «این منطقه به‌دلیل فعالیت بیش از ظرفیت، آسیب بسیاری دیده است و امکان بارگذاری جدید ندارد. اما رویکردی بین مسئولان استانی و کشوری وجود دارد که فکر می‌کنند برداشت از معادن به هر قیمتی به‌معنای توسعه و کسب درآمد است. بزرگترین معدن سرب و روی خاورمیانه در انگوران است. معادن پلی‌متال و تراورتن بسیاری در این منطقه وجود دارد که منطقهٔ حفاظت‌شده را به نابودی کشانده.»

او با تأکید بر اینکه این معادن حتی اصول اولیه را هم رعایت نمی‌کنند، اضافه می‌کند «در مناطق حفاظت‌شده فعالیت معدنی اصول خاص خود را دارد. اما این واحدها حتی اصول اولیهٔ بهره‌برداری را هم رعایت نمی‌کنند و در کمال تعجب می‌بینیم که معدن انگوران به‌عنوان واحد سبز مورد تقدیر هم قرار می‌گیرد.»

رمضانی به سر‌خ‌آباد هم اشاره می‌کند. منطقه‌ای که با تغییر کاربری گسترده در سال‌های اخیر روبه‌رو شده و ساخت ویلا، دامپروری و گلخانه در آن رونق گرفته است «در این منطقه حتی پادگان و پارکینگ خودروهای اسقاطی هم ساختند. در اراضی کرکندی سرخ‌آباد چندین معدن سنگ لاشه داریم و به احتمال زیاد معدنی که مجوز فعالیت گرفته معدن مس است.» 

این فعال محیط‌زیست نگران مناطق حفاظت‌شده‌ای است که روزبه‌روز ضعیف‌تر شده‌اند. مناطقی که حالا قرار است با بارگذاری‌های جدید تنش در آنها بیشتر شود و تخریب هر روز بالا گیرد. او و دیگر فعالان می‌پرسند سود برداشت از این معادن چه میزان است که قرار است به‌خاطر آن اکوسیستم مناطق به‌هم ریزد، حیات گیاهی و جانوری نابود شود و قانون به‌راحتی زیر پا گذاشته شود؟ قانونی که براساس آن شورای‌عالی حفاظت محیط‌زیست نباید مجوز بهره‌برداری در مناطق حفاظت‌شده را صادر کند؛ اما این مجوزها به‌دلایل واهی مانند کمک به چرخهٔ اقتصاد محلی صادر می‌شود و در پایان آنچه می‌ماند زمین بیمار و هوای مسموم است.