ایران جزو 20 کشوری است که در وضعیت وخیم خشکسالی قرار دارد و برخی پیش‌بینی کرده‌اند که تا 50 سال آینده خشک می‌شود. باید توجه داشته باشیم که خشکسالی با کاهش میانگین بارش‌های سالانه و افزایش دما در دوره‌های مداوم و طولانی خشکسالی فقط یک وضعیت محیطی نیست. بلکه وضعیتی پیچیده و چند بعدی است که سلامت ایرانیان را از هر جهت تحت تاثیر قرار می‌دهد. افزایش شدت خشکسالی در سال‌های اخیر و ادامه این روند، نگرانی‌ها را افزایش داده و به همین دلیل مرکز تحقیقات تغییر اقلیم و سلامت زیر نظر پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران در نشستی مجازی با حضور آرزو یاری، دکترای سلامت در بلایا و فوریت‌ها از دانشگاه علوم پزشکی کردستان؛ همه‌گیری خشکسالی در جهان و پیامدهای آن بر سلامتی را بررسی کرد. به گزارش «پیام ما» از این نشست احتمالا با ادامه روند فعلی خشکسالی در آینده، بیماری‌های ویروسی، گوارشی، مالاریا، سوءتغذیه و کمبود ویتامین‌ها و… از مهم‌ترین مشکلاتی باشد که سلامت جمعی را تهدید می‌کند. او همچنین در پاسخ به پرسش «پیام ما» درباره راهکارهای تاب‌آوری جمعی در شرایط خشکسالی گفت: «تاب آور ساختن جامعه به معنای تحمل کمبود آب نیست. بلکه متولیان باید تاب‌آوری را به معنای استفاده بهینه از منابع و فناوری‌های نوین نحوه مصرف آب در نظر بگیرند و با آموزش جامعه محلی بتوانند کیفیت زندگی افراد در جامعه مواجه با خشکسالی را افزایش دهند.»

به گزارش مرکز ملی هشدار و پایش خشکسالی ایران به نقل از سازمان ملل متحد در اردیبهشت سال جاری، ایران با کاهش بارندگی با یکی از سخت‌ترین سال‌های خشکسالی در ۵۰ سال اخیر روبرو شده است. آرزو یاری، متخصص سلامت در بلایا و فوریت‌های دانشگاه کردستان در نشست «اپیدمیولوژی خشکسالی در جهان و تاثیر آن بر سلامت» با تاکید بر همین نکته، ابتدا توضیح داد: «تغییر اقلیم، یکی از مهم‌ترین علل خشکسالی است که دامن‎گیر جهان ما شده و خود به تنهایی عامل افزایش حوادث و بلایای طبیعی است. تغییر اقلیم با افزایش گازهای گلخانه‌ای و تجمع دی اکسید کربن، میزان بارش، میزان روان آب‌ها، سرعت و جهت باد، تابش خورشید تغییر کرده و همچنین لکه‌های خورشیدی و افزایش دمای زمین و گرم شدن آن، سبب ایجاد خشکسالی شده است. او در ادامه تغییر اقلیم را عامل شدیدترین فجایع بشری دانست و گفت: «رتبه اول بدترین بلایای طبیعی، از آن خشکسالی است زیرا پیامدهای اصلی آن، این پدیده خزنده و غیرقابل اجتناب بوده و تفاوت آن با سایر بلایا نامحسوس بودن و تکرارشوندگی آن طی سال‌های سال است. همین ویژگی در کنار پراکندگی فضایی گسترده خشکسالی، مدیریت آن را بسیار چند بعدی و پیچیده می‌کند.» او درباره تاثیرات خشکسالی اضافه کرد:« تاثیرات این پدیده، جهانی است و جوامع را به دلیل دوره‌های مداوم و طولانی خشکی دچار مشکلات زیادی در زمینه امنیت، انرژی، اقتصاد به ویژه کشاورزی، اکوسیستم، آب و… می‌کند.» همچنین در این نشست مطرح شد که بر اساس گزارش مرکز تحقیقات اپیدمیولوژی بلایا در سال 2016 منتشر شده، تعداد خشکسالی‌ها نسبت به دهه گذشته در کل دنیا حدود 19 درصد افزایش خواهد یافت. همچنین سازمان ملل متحد هشدار داده اگر جهان به روند مصرف آب به روال فعلی ادامه دهد تا سال 2025، بیش از 2 میلیارد و 700 میلیون نفر دچار کمبود آب خواهند شد. ایران هم جزو 20 کشوری است که در وضعیت شدید خشکسالی قرار دارد و به طور کلی به گزارش سازمان بهداشت جهانی سه چهارم منطقه مدیترانه شرقی در حال تبدیل شدن به بیابان و در بدترین وضعیت خود نسبت به قرون گذشته است. به علاوه طبق گزارش بانک جهانی خشکسالی در آسیا، جنوب آفریقا، ایالات متحده آمریکا، آسیای جنوب شرقی و غربی افزایش یافته است و بیشترین تاثیر آن هم بر نواحی خشک و نیمه خشک است که ایران هم دقیقا در همین منطقه قرار دارد و به یکی از بحرانی‌ترین مناطق خشکسالی جهانی تبدیل شده. همچنین طبق اعلام سازمان هواشناسی کشور؛ 97 درصد کشور در معرض خشکسالی قرار دارد. با شدت گرفتن خشکسالی، امنیت غذایی و کیفیت آب و هوا به خطر افتاده که به طور مستقیم سلامت و رفاه جامعه به ویژه جوامع در حال توسعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
90 میلیون دلار خسارت نتیجه کاهش هر میلی‌متر بارش
یاری خسارات کمبود آب برای ایران را شدید و سنگین دانست و ادامه داد: «کمبود رطوبت آب و در نتیجه ضعف و خشکی خاک و در نهایت منجر به اتلاف محصولات می‌شود. به این معنی برای رشد گیاهان آب کافی وجود ندارد و به این ترتیب تاثیر مخربی را بر وضعیت معیشتی می‌گذارد.» او اضافه کرد: «‌در این شرایط وقتی تقاضای آب در جامعه بیشتر از عرضه آن باشد وارد فازی از خشکسالی می‌شویم که کاهش معنادار کیفیت زندگی، در کنار افزایش قحطی، مهاجرت و مرگ و میر زیاد و زیادتر می‌شود.» این عضو دانشگاه علوم پزشکی کردستان با اشاره به کاهش میزان بارش و افزایش سرانه مصرف آب در کنار روند افزایشی جمعیت دنیا گفت: «پژوهش‌ها پیش‌بینی کرده که در ایران، کاهش هر یک میلی متر بارش حدود 90 میلیون دلار خسارت به بار بیاورد. همچنین میزان خسارت خشکسالی در اصفهان بین سالهای 78 تا 82، به طور میانگین 2هزار و 718 میلیارد ریال خسارت به بار آمده است. ورود به این فاز قطعا منجر به بی‌ثباتی معیشت روستایی می‌‌شود. همچنین در خشکسالی سال 86 و 87، فقط بخش کشاورزی به تنهایی متحمل 10 میلیارد دلار خسارت شده است.»

آرزو یاری، عضو دانشگاه علوم پزشکی کردستان در پاسخ به پرسش «پیام ما» درباره راهکارهای تاب‌آوری جمعی در شرایط خشکسالی شدید گفت: تاب آور ساختن جامعه به معنای تحمل کمبود آب نیست. بلکه متولیان باید تاب‌آوری را به معنای استفاده بهینه از منابع و فناوری‌های نوین نحوه مصرف آب در نظر بگیرند و با آموزش جامعه محلی بتوانند کیفیت زندگی افراد در جامعه مواجه با خشکسالی را افزایش دهند

خشکسالی عامل کمبود ویتامین در کشورهای توسعه نیافته
یاری با اشاره به تاثیرات خشکسالی به پیامدهای آن پرداخت و گفت: «شناخته‌شده‌ترین اثر خشکسالی ابتلا به سوءتغذیه و افزایش خطر مرگ و میر از طریق کاهش کیفیت آب و هوا و کاهش میزان دسترسی به مواد غذایی است. از آنجایی که خشکسالی اکوسیستم را متاثر می‌کند و تولید محصولات انسانی و دامی تحت تاثیر قرار می‌گیرد، کیفیت مواد غذایی و کمیت تولید آنها از این وضعیت متاثر می‌شود. به این ترتیب کمبود ویتامین‌ها و ریز مغذی‌هایی مثل آهن، ویتامین ث و … رایج است. همچنین گروه‌های کودکان، نوزادان، سالمندان و حتی جنین در شکم مادر می‌توانند با خشکسالی بیش از پیش آسیب پذیر شده و حتی به مرگ آنها منجر شود.»
خشکسالی، کیفیت مواد غذایی را کاهش داد
این متخصص سلامت در بلایا و فورت‌ها ادامه داد: «وقتی مقدار آب منابع آب‌های زیرزمینی کم شود، میزان غلظت این مواد شیمیایی در آب‌ها بیشتر می‌شود. پس خشکسالی سبب افزایش غلظت مواد شیمیایی مضر به دلیل استفاده از پساب فاضلاب‌ها و روان‌آب‌های سطحی و مدفوع حیوانات شود. این وضعیت سموم موجود در غلات به ویژه گندم را افزایش می‌دهد و بر کیفیت گندم اثر می‌گذارد. باید توجه داشت که این آسیبی جهانی است زیرا گندم 20 درصد منابع غذایی جهان را تامین می‌کند.» او در ادامه گفت: «بر این اساس افزایش ابتلا به بیماری‌های انسدادی و کبدی، نتیجه چنین موقعیتی خواهد بود. همچنین متخصصان تغذیه باید توجه داشته باشند که مصرف مواد غذایی آلوده به سموم و کپک در مناطق در معرض دچار خشکسالی، بیشتر خواهد شد. به‌علاوه از بیماری‌های خشکسالی میتوان به بیماری‌های پوستی، دندان و بیماری‌های عصبی اشاره کرد.»
علوم جلبکی آب‌ها را آلوده کرده است
عضو دانشگاه علوم پزشکی کردستان درباره پیامد کم شدن آب‎های سطحی و زیرزمینی و عرضه آب کمتر از تقاضا جامعه گفت: «چامعه در معرض خشکسالی به سمت استفاده از آب‌های آلوده به پساب سوق داده می‌شود. در صورت استفاده از این آب‌ها به دلیل کمبود دسترسی به آب سالم، افراد به بیماری‌هایی مثل هپاتیت، بیماری‌های گوارشی، مسمویت‌های غذایی، وبا، اسهال خونی، تب حلزون ناشی از ورود کرم‌های انگلی به بدن و… مبتلا می‌شوند.» یاری ادامه داد: «کاهش دسترسی به آب، سطح رعایت بهداشت فردی و عمومی را نیز کمتر می‌کند.به این ترتیب ابتلا به بیماری‌های چشمی و پوستی مثل سالک و شپش به دلیل فقدان شست‌وشو، شیوع پیدا می‌کنند.همچنین افزایش تراکم جلبک‌ها به واسطه ورود فاضلاب‌های خانگی و کشاورزی به منابع آبی و افزایش دمای آب، منجر به کاهش اکسیژن موجود در آب و مرگ موجودات آبی می‌شود. مرگ آنها، سمومی را تولید می‌کند که در صورت مصرف آن آب‌‌ها انسان و حیوان هر دو مسموم می‌شوند. در سال‌های اخیر همزمان با خشکسالی، این پدیده -که به علوم جلبکی مشهور است- به طور مکرر در خلیج فارس، چابهار و دریاچه ارومیه اتفاق افتاده است. نتیجه این وضعیت، مسمویت‌های عصبی و کبدی و در برخی موارد مرگ است.» او همچنین به افزایش ابتلا تب دانگ، انواع بیماری‌های منتقله از طریق نیش پشه مثل مالاریا، بیماری‌های ویروسی، سرطان‌ها و تشدید بیماری‌های غیر واگیر و … اشاره کرد.
مدیریت خشکسالی پیچیده‌تر از هر پیچیده‌ای
این متخصص در آخر گفت: «گسترده‌ترین بلای طبیعی روی کره زمین، خشکسالی است که جمعیت بسیار زیادی را تحت تاثیر قرار داده و پیامدهای متعدد اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی و سلامت ایجاد کرده است.» یاری درباره مدیریت این پدیده اضافه کرد: «مدیریت خشکسالی در قیاس با سایر بلایای طبیعی پیچیده‌تر است زیرا جمعیت زیاد در معرض خطر، هزینه بالای خسارات و تنوع آن، شناخت کم و کمبودهای علمی نسبت به سایر مخاطرات طبیعی، غیرقابل پیش‌بینی بودن زمان آغاز و پایان و به تنوع شکل‌های مختلف خشکسالی سبب شده که تعریف دقیقی نیز از آن وجود نداشته باشد. به این ترتیب مدیریت خشکسالی، کار بسیار پیچیده‌ای است.» او در پایان این جلسه در پاسخ به پرسش «پیام ما» درباره راهکارهای تاب‌آوری جمعی در شرایط خشکسالی شدید گفت: «تاب آور ساختن جامعه به معنای تحمل کمبود آب نیست. بلکه متولیان باید تاب‌آوری را به معنای استفاده بهینه از منابع و فناوری‌های نوین نحوه مصرف آب در نظر بگیرند و با آموزش جامعه محلی بتوانند کیفیت زندگی افراد در جامعه مواجه با خشکسالی را افزایش دهند.»