سایت خبری پیام ما آنلاین | سراب آب ژرف

آیا طرح دولت برای تامین آب شرب شمال سیستان و بلوچستان نتیجه‌بخش است؟

سراب آب ژرف

پروژه چاه ژرف در حالی در سیستان و بلوچستان اجرا شده که برنامه پنجم دولت را مکلف به انتقال آب عمان برای تامین آب این منطقه کرده است





سراب آب ژرف

۸ شهریور ۱۴۰۱، ۰:۰۰

مسئله تامین آب در شمال استان سیستان و بلوچستان پیچیده و بحرانی است. به طوری که در دومین روز شهریور امسال، نماینده مردم زابل و زهک در مجلس شورای اسلامی‌عنوان کرد یک میلیون نفر از مردمان شمال سیستان و بلوچستان فقط تا پایان امسال آب شرب دارند. محمد سرگزی همچنین خواستار اتخاذ تصمیم مناسب از سوی شورای عالی امنیت ملی درباره حقابه ایران از رود هیرمند شد. او در تذکری شفاهی به رئیس جمهوری، وزرای امور خارجه، نیرو و کشور و دبیر شورای‌عالی امنیت ملی، گفت: «یک میلیون نفر از مردمان شمال سیستان و بلوچستان فقط تا پایان امسال آب شرب دارند؛ آیا وقت آن نرسیده است با توجه به بدعهدی‌های مکرر هیات حاکمه افغانستان در خصوص اختصاص حقابه کشورمان از رود هیرمند و انحراف آب به گود زره در شورای عالی امنیت ملی تصمیم مناسبی اتخاذ شود؟ علت این همه خوش‌بینی در خصوص حقابه هیرمند چیست؟ حرف برای مردم آب نمی‌شود.»

 

مسئله تامین آب برای شمال سیستان و بلوچستان بارها از سوی دولت با راهکارهایی از جمله احداث چاه نیمه و مذاکرات میان ایران و افغانستان پیگیری شد. اما هیچ یک از دو راه‌حل تا امروز جوابگو نبوده است و به نظر می‌رسد ساعت شنیِ به صفر رسیدن منابع آبی در این منطقه معکوس شده و زمان در حال اتمام است.
مذاکرات، همچنان بی‌نتیجه
کارشناسان یکی از مهمترین راه‌های تامین آب سیستان را پافشاری ایران و گفت‌وگوی موثر در میز مذاکرات محیط زیستی با طالبان می‌دانند. مذاکراتی که بتواند طرفین را به مفاد توافق سال ۵۱ خورشیدی متعهد و پایبند کند.
نخستین روزهای تیر امسال و پس از بیست‌وپنجمین نشست کمیساریای آب رودخانه‌ هلمند در تهران از تاریخ ۲۵ تا ۲۷ خرداد، در رسانه‌های افغانستان و به نقل از منابع طالبان اعلام شد در مذاکره میان ایران و طالبان، هیات افغانستانی بار دیگر شرایط خود را بیان کرده است و پرداخت حقابه ‌‌هامون نه براساس آنچه معاهده و پیشینه تاریخی آن است، بلکه منوط به نبود خشکسالی در افغانستان خواهد بود. پس از این نشست «ذبیح‌الله مجاهد» سخنگوی طالبان نیز مدعی شده بود در صورتی که طرف افغانستانی به اندازه کافی آب داشته باشد جمهوری اسلامی ‌ایران نیز از آب بهره‌مند خواهد شد و تخصیص حقابه هیرمند در سال خشکی در افغانستان امکان‌پذیر نیست. این در حالی بود که همان زمان یک وب‌سایت اطلاع‌رسانی در افغانستان در مطلبی با عنوان «کابل و تهران درباره تامین حقابه ایران مطابق به معاهده هیرمند به توافق رسیدند» و به نقل از وزارت انرژی و آب افغانستان نوشت: «امارت اسلامی ‌متعهد شده است حقابه ایران را مطابق معاهده آب هیرمند تامین کند. اما این خبر نیز تحت‌الشعاع خبر دیگری قرار گرفت که همچون زنگ هشداری بود. افغانستان اعلام کرد که وزارت آب و انرژی اراده جدی دارد کار بند کمال‌خان را تکمیل کند تا با تکمیل شدن آن مشکلات مردم پایین دست حل شود.

به نظر می‌‌رسد دولت ناامید از نتیجه دیپلماسی آبی با افغانستان، نخستین پروژه نمک‌زدایی آب‌های ژرف کشور که بنابر اعلام شرکت آبفای سیستان بلوچستان دارای راندمان شیرین‌سازی ۹۰ درصد است را با هدف مصرف آب شرب با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی افتتاح کرد

با وجود اینکه مذاکرات میان این دو کشور همچنان ادامه دارد اما دولت‌ها در افغانستان در هیچ دوره‌ای طی سه دهه اخیر به مفاد مندرج در معاهده ۱۳۵۱ برای تامین حقابه ایران عمل نکرده‌اند. موضوعی که مسئله‌ هامون و هیرمند را از یک چالش محیط زیستی به مساله‌ای سیاسی تبدیل کرده است.
حذف آب بندها؛ مورد وثوق
یکشنبه ششم شهریور ماه وزیر نیرو در بخشی از گفت‌و‌گوی خود با رسانه ملی، درباره این مذاکرات اعلام کرد: «دیپلماسی آب فعال‌تر شده و موضوع آب پایه ثابت تمامی‌ مذاکرات با کشورهای خارجی است، به طوری که احیای حقوق آب کشور را همواره پیگیری می‌کنیم.»
علی اکبر محرابیان با توضیح شرایط آب‌های مرزی در حوزه افغانستان گفت: «ایران در این مناطق، پایین‌دست و دریافت‌کننده آب است. پیش از این سازه‌هایی وجود داشت که مانع ورود آب می‌شد. طی سفر اخیر به این کشورها بر حذف این سازه‌ها تاکید شد و افغانستان نیز با آن موافق است. موضوع بعدی رهاسازی حقابه ایران است که طبق ماده ۱۵۱ باید این اقدام صورت می‌گرفت و هم اکنون رهاسازی انجام شده و طبق آخرین آمار ۱۳.۵ متر مکعب بر ثانیه را دریافت کرده‌ایم. مطالبات آبی ایران از هیرمند در سال‌های گذشته ۸۲۰ میلیون مترمکعب بوده و در حال پیگیری برای دریافت آن هستیم.»
در همین حال، نخستین پروژه نمک‌زدایی آب‌های ژرف کشور که بنا بر اعلام شرکت آبفای سیستان بلوچستان دارای راندمان شیرین‌سازی ۹۰ درصد است با هدف مصرف آب شرب با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی افتتاح شد. مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب این استان درباره این طرح که به مناسبت هفته دولت به بهره‌برداری رسید به «پیام ما» می‌گوید: فاز اول آب شیرین‌کن چاه ژرف شماره 3 منطقه سیستان به ظرفیت هزار مترمکعب در شبانه‌روز و به منظور رفع بخشی از کمبود آب شرب شهر و روستاهای شهرستان نیمروز وارد مدار بهره‌برداری شد.
چاه ‌می‌زنیم تا به مرز وابسته نباشیم
علیرضا قاسمی ‌افزود: حجم نهایی آب‌شیرین‌کن چاه ژرف شماره 3 منطقه سیستان 2 هزار و 500 متر مکعب در شبانه روز است. عملیات اجرایی این پروژه در راستای تحقق فرمایشات مقام معظم رهبری به صورت دانش‌بنیان در دستور کار قرار گرفت و فاز تکمیلی و نهایی تا پایان سال وارد مدار خواهد شد. همچنین حجم سرمایه‌گذاری این پروژه 570 میلیارد ریال از محل اعتبارات خرید تضمینی آب وزارت نیرو تامین شده است. اما به منظور بهره‌برداری از آب شیرین در شبکه و به رغم شرایط نامساعد هوا، طی دو هفته، خط انتقالی به طول 5 کیلومتر، توسط شرکت آبفا و با همکاری نیروی زمینی سپاه و قرارگاه قدس جنوب شرق در قالب طرح محرومیت‌زدایی اجرا شد. برای راه‌اندازی این خط 100 میلیارد ریال هزینه شده است و امیدواریم با توجه به برنامه‌های دولت سیزدهم و ادامه حفاری و شیرین‌سازی در سیستان، عدم وابستگی به آب‌های مرزی را شاهد باشیم.
در کنار احداث این آب شیرین‌کن دولت چند سال است پیگیر انتقال آب دریای عمان به این استان و شیرین‌سازی آن به قصد مصرف شرب است. اجرای این طرح در حالی معطل مانده که کارشناسان نسبت به پیامدهی بی‌آبی این منطقه از جمله تشدید مهاجرت هشدار داده‌اند. آنها معتقدند با توجه به لزوم حفظ جمعیت در مناطق مرزی و ممانعت از مهاجرت مردم از این مناطق، لازم است هرچه سریع‌تر نسبت به تامین پایدار آب در این منطقه چاره‌اندیشی و اقدام شود.
از سویی ماده 36 قانون برنامه پنج‌ساله توسعه مبنی بر لزوم استفاده از ظرفیت شیرین‌سازی آب دریا برای تامین آب شرب استان‌های جنوبی، امکان اجرای این طرح را فراهم کرده است و می‌تواند بخشی از کمبود آب این منطقه را با استفاده از شیرین‌سازی و انتقال آب تامین کند. در قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اشاره شده که حداقل 30 درصد آب آشامیدنی مناطق جنوبی کشور باید از طریق شیرین کردن آب دریا تامین شود. البته کارشناسان محیط زیست درباره تبعات شیرین‌سازی هم هشدار داده‌اند اما در مجموع استفاده محدود از این آب گران را صرفا برای مصرف شرب (و نه کشاورزی و صنعت) تایید می‌کنند.
تردید درباره کارایی آب ژرف
با این‌حال هم دولت حسن روحانی و هم دولت ابراهیم رئیسی بر پیگیری استفاده از منابع آب ژرف تاکید دارند. دولت مجوز حفر 10 حلقه چاه ژرف را صادر کرده است و اکنون سه حلقه چاه در منطقه سیستان حفر و به آب رسیده و خطوط انتقال آن تکمیل شده است. بسیاری از کارشناسان درباره کارا بودن استفاده از آب‌های ژرف تردید دارند و برخی هم به صورت مشروط و برای کوتاه مدت استفاده از آن را مجاز می‌شمارند.
بعد از روزها کشمکش مذاکرات میان دو همسایه یعنی ایران و افغانستان بر سر حقابه هیرمند، دولت می‌گوید پروژه استفاده از چاه آب ژرف را در منطقه سیستان به بهره‌برداری رسانده است. گزینه‌ای که گروهی آن را نشانی از کم فروغی موفقیت دیپلماسی آب ایران می‌دانند، برخی آن را ضرورتی اجتناب‌ناپذیر می‌شمارند و برخی کارشناسان هم آن را اغراق‌آمیز ارزیابی می‌کنند.
یک کارشناس آب در گفت‌وگو با پیام ما می‌گوید هر چند استحصال آب ژرف در حال حاضر گزینه پیش روی سیستان است اما نباید از خاطر برد که این گزینه «همیشه آخرین راه‌حل است.»

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان: فاز اول آب شیرین کن چاه ژرف شماره 3 منطقه سیستان به ظرفیت هزار مترمکعب در شبانه‌روز و به منظور رفع بخشی از کمبود آب شرب شهر و روستاهای شهرستان نیمروز وارد مدار بهره برداری شد

محسن موسوی خوانساری می‌افزاید: ما برای تامین آب منطقه سیستان راه‌های متفاوتی داریم. یکی از این راه‌ها از طریق مذاکره و برقراری دوباره حقابه هیرمند است. گرچه هنوز این گزینه به عنوان راه‌حل اصلی روی میز است اما به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک قابل حصول نیست. راه‌حل دوم که چند سال است مدنظر دولت قرار دارد و اتفاقا مقدمات آن هم شروع شده انتقال آب عمان به این منطقه است اما این راه حداقل 5 تا 7 سال طول می‌کشد.
او مسئله مهاجرت را عامل اصلی در انتخاب استفاده از آب ژرف می‌داند و توضیح می‌دهد: ما به استقرار حدود 700 هزار نفر ساکن در این بخش از مرزهای کشور نیاز داریم. بنابراین نمی‌توانیم مسئله تامین آب آن‌ها را به دست برنامه‌های بلندمدت بسپاریم. یک بار دیگر تاکید می‌کنم آب ژرف بهترین راه نبود، اتفاقا از بسیاری جهات آخرین گزینه هم به حساب می‌آمد اما در شرایط فعلی تنها گزینه بود. ما طبیعتا آنچه مشخص است اینکه ما باید مذاکرات با افغانستان را دنبال کنیم و همچنین دولت بتواند برنامه انتقال آب از عمان را پیش ببرد.
از زمان اعلام خبر کشف منبعی از آب ژرف در سیستان و بلوچستان که بنا به گفته مسئولان از هندوکش سرچشمه می‌گیرد و در سیستان و بلوچستان سفره می‌کند، کارشناسان زیادی تمایل دولت برای استفاده از این منابع را مورد نقد قرار داده‌اند.
سید علیرضا شریعت، دبیر فدراسیون صنعت آب ایران اما یکی از کارشناسانی است که پیش از این در گفت‌وگو با «پیام ما» طرح استحصال آب ژرف را رویاپردازانه توصیف کرده است. او درباره اهمیت آب‌های ژرف برای کشور گفته بود: «آب‌های ژرف در طبقه‌بندی منابع آب، جزو آب‌های تجدید ناپذیر محسوب می‌شوند. این آب هم املاح و هم شوری بسیار بالایی و مهمتر اینکه حجم محدودی دارد. بنابراین مسئله استحصال آب ژرف پرهزینه و در عین حال محدود است. به همین دلیل که کشورها در موارد غالب مدیریت منابع آب را به برداشت از تمامی منابع موجود ترجیح داده‌اند و بسیاری از کشورها هنوز به این مرحله نرسیده‌اند که بخواهند به سراغ آب‌های ژرف که به عنوان آب‌های استراتژیک هم شناخته می‌شوند، بروند.» از نظر دبیر فدراسیون صنعت آب ایران «سیاست جاری در رابطه با آب تا زمانی که رویاپردازانه است و هر بار هم یک چنگی می‌زنیم به یک گوشه‌ای برای باروری ابرها، انتقال آب و آب‌های ژرف که هیچ کدام به جایی نمی‌رسد.» او توجه به راه‌های پایدار چون بازچرخانی آب را منطقی‌تر از اقدامات فعلی دانسته است.

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *