حاشیه‌های ساخت و بهره‌برداری از «سد مارون 2» همچنان ادامه دارد؛ سدی که موافقان و مخالفانش در مقابل هم صف‌آرایی کرده‌اند و از سویی بعضی مدیران سازمان حفاظت محیط زیست هم از آن دفاع کرد‌ه‌‌اند. مخالفان راه‌اندازی می‌گویند این سد تالاب شادگان را خشک خواهد کرد و اثرات مخرب محیط زیستی‌اش در سالیان آینده عیان خواهد شد. موافقان اما می‌گویند با احداث این سد 30 هزار هکتار از زمین‌‌های کشاورزی شهرستان‌های کهگیلویه، چرام و لنده زیر کشت می‌رود و تولید حداقل 20 مگاوات برق در سال از جمله خوبی‌های این طرح است. با این حال طرح حتی جانمایی درستی هم ندارد و اسنادی که به تازگی از این طرح به دست آمده، نشان می‌دهد که 42 درصد اراضی موردنظر شرایط مطالعه اجرایی ندارند و اصلا مورد ارزیابی قرار نگرفته‌اند.

ارزیابی‌های سد مارون 2 هنوز در دست انجام است. این خبر را دیروز علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست هم اعلام کرد. با این حال بخشی از این ارزیابی‌ها آنطور که محمد‌ داس‌مه، وکیل محیط زیستی می‌گوید نتایج درستی را نشان نمی‌دهد. داس‌مه به «پیام ما» می‌گوید در بخشی از اسناد وزارت نیرو به مطالبی برخورده که بیانگر این است که 42 درصد از اراضی شرایط مطالعه اجرایی را ندارند. «این بررسی‌ها نشان می‌دهد 57/65 درصد کل اراضی تحت پوشش مطالعات خاک‌شناسی در مقیاس نیمه‌تفصیلی و نیمه‌تفصیلی دقیق قرار گرفته و 42/35 در اراضی تحت عنوان اراضی فاقد مطالعه معرفی می‌شوند. این اراضی به دلیل نبود دسترسی فاقد مطالعات است.» او بار دیگر بر این نکته تاکید می‌کند که این سدسازی تا چه میزان بر وضعیت تالاب در معرض خطر شادگان اثر منفی دارد و می‌‌گوید: «در سال‌های گذشته با ساخت سد آریوبرزن، مارون و سدهایی در رامشیر از طرفی با گسترش کشاورزی در منطقه، شاهد اثرات مخرب بر زیست تالاب بوده‌ایم و حقابه تالاب شادگان‌ تامین نمی‌شد و این یکی از دلایلی بود که از فهرست جهانی رامسر به مونترو آمد. در این میان احداث سد مارون 2 باعث می‌شود هیچ حقابه‌ای دیگر به این تالاب نرسد و فعالان از بهبهان تا شادگان به روش‌های مختلف مخالفت‌هایی را اعلام کرده‌اند.» به گفته این وکیل پایه یک دادگستری حتی در سرچشمه رود مارون در لنده هم فعالانی مخالفت خود را با ساخت سد مارون 2 اعلام کرده‌اند. حالا او خبر می‌دهد که دادستانی کل کشور در راستای بند دوم اصل 156 قانون اساسی و مواد 22 و 290 قانون آیین دادرسی کیفری، به این موضوع وارد شده است چرا که یکی از مصادیق حقوق عامه است. «دادستان بهبهان در حال تحقیق است و مدارک بسیاری از انجمن دوستداران محیط زیست خوزستان به دادستان داده شده و گزارش هیدرولیکی و طرح مطالعاتی هم به دادستان تقدیم شده است. آنچه در حال حاضر خیلی مهم است این است که 42 درصد از اراضی طرح مطالعاتی ندارند و اگر سیمای طرح را کشاورزی تلقی کنند، چون 42 درصد کوهستانی است، این نشان می‌دهد میلیاردها تومان پول از بیت‌المال هدر خواهد رفت.»
رئیس سازمان محیط زیست هم درباره ارزیابی این طرح گفته است: «در استان‌هایی که به عنوان منشا کارون محسوب می‌شوند گره‌های آبی زیادی وجود دارد و استخوان لای زخم‌های زیادی در بحث محیط زیست کشور داریم که آگاهانه یا ناآگاهانه درگیر مسایل سیاسی یا سایر عوامل بوده که موجب شده مشکل ایجاد شود و باید سریعا حل شود و رئیس جمهوری نیز در اولین نشست شورای عالی محیط زیست از سازمان قاطعانه درخواست کرد که ذهنیت دوگانه مردم سامان یابد.»
چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد استان‌های سرچشمه مارون هستند و به گفته سلاجقه در استان چهارمحال فضای آب آشفته است و در بهره‌برداری از آب مسائل متعددی وجود داشته که از قبل انقلاب تاکنون ادامه دارد. «در استان کهگیلویه و بویراحمد هیچ نوع سازه‌ای که استحصال آب انجام شود، نداریم و هیچ گونه سدی ساخته نشده است. از طرفی در پایین‌دست استان خوزستان و حوزه کرخه را داریم و تالاب شادگان که ۴ میلیارد مترمکعب را در شرایط سیلابی سال ۹۸ مدیریت کرد. در طول این مسیر ۹۰۰ میلیون مترمکعب آب مصرف می‌شود تا به شادگان برسد که بخشی از حقابه تالاب است. در این مسیر آب شرب ۱۲۷ هزار نفر باید تامین شود. روش‌های متعددی مطرح شده و سعی می‌کنیم روش‌هایی که نرم‌افزاری است مورد استفاده قرار بگیرد و دنبال روش‌های سخت افزاری نرویم و در عین حال هم هیچ مشکلی برای تالاب شادگان پیش نیاید.» او همچنین تاکید کرد که در کمیته ارزیابی به دستگاه‌های مسئول گفته شده تا آب شرب، حقابه صنعت و کشاورزی و محیط زیست مورد توجه قرار بگیرد که در حال پیگیری کارشناسی است تا به نتیجه برسد.
موافقت ضمنی محیط زیست
یکی از ایراداتی که به ساخت این سد گرفته شده، این است که ساخت سد مارون 2 باعث خشکی کامل تالاب شادگان خواهد شد و کارشناسان بسیاری هشدار داده‌اند که با ساخت این سد با مرگ حتمی تالاب شادگان روبه‌رو خواهیم بود و اگر در غرب خوزستان با از بین رفتن حقابه تالاب هورالعظیم که بالغ بر 120 هزار هکتار است با بوران گردو‌غبار مواجهیم، تالاب شادگان 486 هزار هکتار است و شرق خوزستان هم به مصیبتی مانند غرب خوزستان دچار می‌شود اما این بار کانون ریزگرد تا فارس کشیده خواهد شد. این هشدارها اما چندان جدی گرفته نشده و صرفا به بیان این مسئله اکتفا کرده‌اند که تاکنون هم از سد مارون یک، حقابه‌ای به شادگان تعلق نگرفته و این سد هم قرار نیست کار خاصی انجام دهد.
این در حالی است که سازمان محیط زیست موافقت اولیه خود را با ساخت سد مارون 2 اعلام کرده است اما صدور مجوز و موافقت نهایی را منوط به بررسی‌های بیشتر در موضوع نقش ساخت این سد در تأمین حق‌آبه تالاب شادگان و تأمین آب کشاورزی و شرب خوزستان دانسته است. با این حال مجتبی ذوالجودی، سرپرست معاونت محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان محیط زیست در گفت‌و‌گویی که اواخر فروردین امسال با «پیام ما» داشت گفت که: «شاید این در ذهن بیاید که حالا که مارون ۱ را داریم و آب به این صورت به شادگان می‌رسد، اگر مارون ۲ ساخته شود چه بر سر شادگان خواهد آمد اما به نظر می‌آید که سد مارون ۲ چندان بر شادگان تاثیرگذار نیست. کارشناسان خارج از سازمان محیط زیست می‌گویند که حجم سد ۱۳۰ میلیون مترمکعب است، یعنی حدود یک بیستم مارون ۱. درباره مارون ۲ بیشتر مسائل اجتماعی مطرح است. منشا آبی که وارد خوزستان می‌شود در کهگیلویه و بویراحمد است و به نوعی برای اینکه بتوانند برداشت آب را برای مردم کهگیلویه نظام‌مند کنند، می‌خواهند سد مارون ۲ را داشته باشند تا آب به صورت حساب‌شده در اختیار کشاورزی و صنایع لازم در کهگیلویه قرار گیرد و آن برداشت‌های غیرمجازی که در مسیر اتفاق می‌افتد، کنترل شود. در سازمان حفاظت از محیط زیست عزیزانی که درگیر این امر بودند گزارش دادند و برنامه‌هایشان را گفتند و یک موافقت اولیه هم شده است. در واقع ارزیابی اولیه را با توجه به توجیهاتی که صورت گرفته، سازمان پذیرفته است.» این اظهارات در حالی است که محمدجواد اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان اواخر اردیبهشت با انتقاد از صدور مجوز سد مارون۲ در آینده نزدیک گفت: «حقابه تالاب بین‌المللی شادگان از رودخانه مارون در حال حاضر قابل تامین نیست، بنابراین بارگذاری جدید روی این حوضه کار اشتباهی است. برای سد مارون۲ توسعه بخش کشاورزی و مصارف دیگر پیش‌بینی شده که با توجه به حجم مخزن سد کاملا مشخص است شاهد توسعه بیشتری خواهیم بود و بارگذاری بیشتری صورت خواهد گرفت بنابراین مطمئن هستیم با ساخت این سد، هیچ آبی از رودخانه مارون-جراحی به تالاب شادگان نخواهد رسید.»
هرچند معاون فعلی محیط زیست دریایی سازمان به حمایت از این پروژه پرداخته اما احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون سابق محیط زیست دریایی سازمان محیط زیست مخالف اجرایی شدن این پروژه بود. او دی‌ماه پارسال در این ارتباط گفته بود: «ساخت این سد به‌طور قطع تأثیر منفی بر کشاورزی، محیط زیست و تالاب شادگان خوزستان دارد و باید جلوی آن گرفته شود.»
موافقان ساخت سد هم کم نیستند و بسیاری از آنها که از مردم و مسئولان استان کهگیلویه و بویراحمدند، آنها می‌گویند ساخت این سد باعث رونق کشاورزی و صنعت و ارتقاء سطح معیشت مردم در این استان خواهد شد. آنها همچنین معتقدند سهم استان کهگیلویه و بویر احمد از حقابه رود مارون همواره نادیده گرفته شده است و احداث سد مارون 2 توازن را در تخصیص حقابه این رودخانه برقرار می‌کند. در این میان فعالان محیط زیست و آنها که مسئله را در این استان کلان‌تر می‌بینند معتقدند سدسازی بی‌رویه باعث توسعه نامتوازن کشاورزی و برهم خوردن چرخه اکوسیستم در پایین‌دست می‌شوند و چرخه تالاب‌ها و‌ رودهایی که صد هزاران سال جریان داشتند را با خطر روبه‌رو می‌کند.