هنوز هم محیط‌بانان در تقویم رسمی، روزی ملی به نام خود ندارند. از چندین سال قبل که قرار بود روز تولد امام رضا (ع) به نام آن‌ها گذاشته شود اما تاکنون این اتفاق رخ نداده. در تقویم غیررسمی اما این روز به نام «روز ملی محیط‌بانان» شناخته می‌شود. امسال هم این روز در حالی آمده که هنوز دو هفته بیشتر از مرگ محمد فرهمند و رضا بهرام‌پور، محیط‌بان و همیار محیط‌بان در پناهگاه حیات وحش دره‌باغ بوانات استان فارس نگذشته. شکارچیان غیرمجاز آن‌ها را کشتند و داغی تازه بر قلب جامعه محیط‌بانی گذاشتند. حالا جمشید محبت‌خانی، فرمانده یگان حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست کشور می‌گوید که استان فارس در کنار استان‌های مازنداران و تهران از جمله حادثه‌خیزترین مناطق برای محیط‌بانان و محیط زیست کشور است. او در روز ملی محیط‌بان در گفت‌وگو با «پیام ما» از مشکلات این نگهبانان طبیعت می‌گوید.

آقای محبت‌خانی، از اردیبهشت‌ 99 که لایحه حمایت از محیط‌بانان یا لایحه حمایت قضایی و بیمه‌ای از ماموران یگان حفاظت محیط ‌زیست تصویب شده تا امروز، این لایحه از نظر قانونی چه اثری بر زندگی محیط‌بانان داشته است؟
این لایحه از منظر بیمه‌ای و قضایی از جمله لوایح بسیار مهم بود. اولین موضوع بیمه محیط‌بانان بود که برای سال‌ها دچار مشکل بود و اگر فردی دچار سانحه، بیماری، آسیب و … می‌شد و یا حتی شهید می‌شد، امکان رسیدگی به او و خانواده‌اش نبود. اما در سه سال اخیر این امکان فراهم شده و سازمان حفاظت از محیط زیست موظف شده بنا بر همین قانون فرد را حمایت کند. این در حالی است که بسیاری از همکاران ما به دلایل سختی کار، با بیماری‌های مزمنی چون دیسک کمر روبه‌رو هستند که هزینه‌های بالای درمان عاملی بود که آن‌ها را از درمان بازمی‌داشت. اما با وجود این بیمه، این معضل هم رفع شد. مورد دیگر بحث مشکلات قضایی است. برای استفاده از سلاح از سوی محیط‌بانان، پیش از این قضات به صورت سلیقه‌ای از قوانینی که درباره حمل اسلحه وجود داشت استفاده می‌کردند اما در این لایحه سه بند برای به کارگیری اسلحه به تصویب رسید که البته هنوز انتقاداتی به آن وارد است.
اما ما همچنان شاهد ضعف قانونی در حمایت از محیط‌بانان هستیم و در پرونده‌های مختلف، حتی در سالی که گذشت به وضوح این ضعف را دیدیم.
اداره حقوقی سازمان محیط زیست، سال قبل ایرادات و اصلاحات لازم برای این بخش از لایحه را تدوین کرده و ما در انتظار تغییر و تصویب آن هستیم. ما می‌دانیم هر شکارچی که وارد مناطق چهارگانه می‌شود، مسلح به سلاح گرم و جنگی است و در نتیجه قوانین باید به نحوی باشد که تکاپوی کار محیط‌بانانی در این شرایط سخت را بدهند و به همین دلیل امیدواریم هرچه زودتر اصلاحیه این موارد هم اعمال شود. اما بد نیست بدانید که از سه سال قبل تلاش شد تا در دادگستری استان‌های مختلف شعب رسیدگی به جرایم محیط زیستی شکل بگیرد و این اتفاق افتاد. ما در حال حاضر قضات بسیاری در سراسر کشور داریم که به مسئله محیط زیست حساسند و احکام بسیار خوبی صادر می‌کنند.
بعد از سال‌ها کش و قوس، همچنان کمبود نیرو از مشکلات مهم محیط‌بانی است. هنوز هم به ازای هر ۱۲ هزار هکتار یک محیط‌بان وجود دارد و همچنان آمار سه هزار نفری محیط‌بانان در کشور را می‌شنویم. این مسئله بالاخره چه زمانی حل می‌شود؟
بر اساس چارت سازمانی باید هشت هزار نفر نیروی محیط‌بان داشته داشته باشیم . اما با وجود استخدام‌های جدید 3800 نفر نیرو داریم. البته بر اساس قانون، قرار شد سالانه و به مدت 10 سال، سازمان محیط زیست 250 محیط‌بان را استخدام کند و بر آمار فعلی بیفزاید که سه سال از این زمان‌بندی سپری شده و هنوز هفت سال باقی است. در نهایت باید گفت که هرچند وضعیتمان از سال‌های گذشته بهتر شده، اما همچنان با کمبود نیرو مواجهیم و تا وضعیت مطلوب فاصله زیادی داریم.
این مسئله فقط در مورد نیروی انسانی نیست. کمبود امکانات و تجهیزات برای محیط‌بانان هم همچنان مشهود است.
بله. البته باید بگویم که محیط‌بانان استحقاقی‌هایی در سال دارند که با بودجه تعیین شده هر سال باید خرید شود. برای خرید این اقلام هم به صورت سالانه دستورالعمل وجود دارد. در سال‌های گذشته این خریدها استانی بود. هر استان به سلیقه خود تهیه تجهیزات را انجام می‌داد و در نتیجه مشکلات زیاد بود. تفاوت‌ها هم بالا بود. اما در سال‌های اخیر ریل‌گذاری کردیم و همه را در یک مناقصه به شرکتی خصوصی می‌دهیم که تهیه کند.
وجود مناقصه و حضور شرکتی خارج از سازمان آیا باعث ایجاد مشکل نبوده؟ ممکن است این شرکت از کیفیت کارها بزند و بودجه از دست برود.
به همین دلیل در دو مرحله مناقصه را برگزار می‌کنیم. نظارت بر کار شرکتی که مناقصه را می‌برد هم برعهده یگان حفاظت است و هم بازرسی و حراست سازمان.
اجازه دهید کمی درباره مشکلاتی که در دریافتی محیط‌بانان وجود دارد صحبت کنیم. آن‌ها می‌گویند بیشتر از ساعت معمول و اضافه کار می‌کنند اما دریافتیشان کمتر از ساعاتی است که کار انجام می‌دهند. از سویی مشکل محیط‌بانان طرحی هم هنوز سر جای خود باقی است.
زمانی که محیط‌بان استخدام می‌شوند، شرایط کار و ساعات و شیفتی بودنش به آن‌ها گفته می‌شود. تا سه سال قبل آن‌ها 18 روز خدمت و 6 روز تعطیلی داشتند اما ما این را به 24 ساعت کار و 24 ساعت تعططیلی تغییر دادیم با این همه در مناطق صعب‌العبور، رفت و آمد برای خود محیط‌بانان سخت است و در نتیجه خودشان سه روز کار و سه روز تعطیلی را انتخاب می‌کنند و یا پنج روز کار و پنج روز تعطیلی. درباره محیط‌بانان طرحی که حدود 370 نفر هستند، متاسفانه هنوز نتوانسته‌ایم کاری از پیش ببریم. این افراد با وجود آنکه با علاقه وارد کار شده‌اند اما در قانون هیچ چیزی برای حمایتشان گنجانده نشده و هنوز نتوانسته‌ایم آن‌ها را تبدیل وضعیت به پیمانی کنیم. اما درباره محیط‌بان رسمی و پیمانی ارتقاهای خوبی داشتیم و نسبت به پرداختی سال گذشته دو مرحله به جز افزایش دولتی مواردی را اضافه کرده‌ایم.
نکته مورد گلایه محیط‌بانان این است که با هر مدرک تحصیلی نهایتا تا رتبه ارشد و طبقه 9 می‌توانند ارتقا بگیرند در حالی که کارشناسان سازمان تا رتبه عالی و طبقه 12 امکان ارتقا دارند. این کمتر بودن حقوق انگیزه خیلی از محیط‌بان‌ها را گرفته است.
شرایط استخدام محیط‌بانی دیپلم است. یعنی فرد با تحصیلات بالاتر حضور ندارند. البته افرادی می‌آیند، علاقه‌مندند و ادامه تحصیل می‌دهند. ما در نهایت تا یک رتبه بالاتر را پوشش می‌دهیم یعنی فوق دیپلم. این بحث قانونی است و نمی‌توانیم طبقه را تغییر دهیم.
در هفته‌های اخیر یک محیط‌بان و یک همیار را از دست دادیم و البته زخمی و کشته‌های سال گذشته هم کم نبوده‌اند. شما وضعیت فعلی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
یکی از مشکلات ما از دست دادن نیروهای انسانی توانمند و متعهد است. اتفاقی که همواره ما را نگران کرده. اما در مناطق شکارچیان سلاح گرم دارند و با وجود آموزش‌های بسیار اما همچنان شاهد چنین مواردی هستیم. هرچند در سال‌های گذشته هر ماه چندین حادثه داشتیم و در سال‌های اخیر تعدادش کم شده اما باید بالاخره از روش‌های مدرن و امکاناتی استفاده کنیم که کمتر محیط‌بانان و شکارچیان با هم رو در رو شوند. ما قول اضافه کردن این امکانات را از رئیس سازمان گرفته‌ایم و امیدواریم هرچه زودتر این امکانات را به یگان حفاظت اضافه کنیم. از سوی دیگر بهتر شدن تجهیزات هم در روحیه محیط‌بانان اثر بسیاری دارد. پارسال 1200 موتور جدید به یگان اضافه شد و امسال هم می‌خواهیم ماشین‌های جدیدی را اضافه کنیم.
آیا یگان حفاظت تحلیلی از شرایط استان‌های مختلف از نظر جرم‌خیزی دارد و ما می‌دانیم کدام استان‌ها جرم‌خیزترند؟
بله. آمار استان‌ها ماهانه و سالیانه در پایش مرکز حفاظت تحلیل می‌شود و بر همین اساس هم بالاترین جرایم به ترتیب در استان‌های مازندران، فارس و تهران رخ می‌دهد. در نتیجه وقتی امکاناتی فراهم می‌شود، اول به این استان‌ها ارسال می‌شود.