کمتر معلولی پیدا می‌شود که این روزها برای ورود به واگن مترو یا پله‌های اتوبوس یا سوار آسانسور شدن با مشکل مواجه نشده باشد. نبود پله‌های مناسب برای معلولان، عدم آسانسور، نبود گیت‌های مناسب و … همه و همه مشکلاتی هستند که مانع از استفاده‌ی یک معلول یا جانباز از مترو می‌شوند. این مشکلات عموما برای تازه مادران نیز وجود دارد. بسیار پیش آمده که مادران هنگام ورود به واگن مترو، نوزادشان شروع به گریه می‌کند و به سرعت به دنبال «اتاق مادر و کودک» می‌گردند تا به آنجا رفته و به فرزندشان رسیدگی کنند اما هیچ اتاق مادر و کودکی در مترو پیدا نمی‌شود. شما ممکن است در این موقعیت به عنوان یک زن، با مانعی سخت برخورد کرده‌اید و شاید به این نتیجه برسید که دیگر از مترو استفاده نکنید.

شهر یا جامعه‌ی بدون مانع (barrier-free society) مفهومی است که به دنبال از بین بردن این موانع است. افراد حاضر در یک جامعه متفاوت از یکدیگر هستند. هر شخصی نوعی محدودیت دارد اما ساختار یک شهر یا جامعه طوری طراحی شده که همه‌ی افراد نمی‌توانند به صورت برابر از خدمات شهری استفاده کرده و نیازهای خود را برطرف کنند. به طور مثال، بسیاری از طراحان مترو، اتوبوس شهری، استادیوم‌ها، سینماها و تئاترها، گالری‌ها، مطب‌ها و بیمارستان‌ها و … هیچ نگاهی به معلولان نداشته و اماکن مورد نظر را فقط برای افراد غیرمعلول طراحی و ساخته‌اند. همچنین، بسیاری از مادرهایی که نوزاد دارند، بیماران اوتیسم و خانواده‎هایشان‌، کهنسالان، کودکان و … از بهره بردن از خدمات اجتماعی و فضای شهری محرومند چرا که طراحان شهری هنگام بنا کردن یک شهر یا ساختمان به نیازهای همه‌ی اقشار جامعه توجه نداشته‌اند. در این حالت، می‌توان گفت که در این شهر عدالت برقرار نشده و جامعه‌ مربوطه موانع زیادی برای گروهی از افراد دارد.
توکیو، نمونه‌ای مناسب از یک جامعه‌ی بدون مانع
شهرهای بسیار زیادی در دنیا هستند که می‌توان به آنها عنوان «جامعه‌ی بدون مانع» را داد. بر اساس گزارش پایگاه vontobel، شهرهای بردا (Breda) در هلند، رتردام (Rotterdam) در هلند، لیون (Lyon) در فرانسه، لیوبلیانا (Ljubljana) در اسلوونی و چستر (Chester) در انگلیس جزو بدون مانع‌ترین شهرهای قاره‌ی اروپا هستند.
اما عنوان شهرهای بدون مانع اما تنها برای شهرهای اروپا صدق نمی‌کند. شهرهای بدون مانع در همه‌ی قاره‌های دنیا وجود دارد. قاره‌ی آسیا و به خصوص شرق آسیا نیز مملو از شهرهای بدون مانع است. بدون شک در میان شهرهای پیشرفته‌ شرق آسیا، توکیو ژاپن از جمله مهم‌ترین شهرها در زمینه‌ی عدالت شهری است. بر اساس گزارش پایگاه japan-forward، پایتخت ژاپن در زمینه‌ تحقق جامعه‌ بدون مانع فعالیت بسیار زیادی کرده است. توکیو به خصوص بعد از پارالمپیک 2020 نشان داد که تا چه حد توانسته شرایط مناسبی را برای معلولان و افراد دارای شرایط خاص بینایی و حرکتی فراهم کند.
بر اساس گزارش پایگاه japan-forward، توکیو به دنبال تحقق ایده‌ی گردشگری جهانی (universal tourism) است. شعار توکیو این است که «هر شخصی با هر شرایط خاصی باید قادر باشد که به توکیو سفر کرده و از سفر خود لذت ببرد.» طراحان شهری غالبا توجه خود را به اکثریت معطوف می‌کنند اما توکیو به دنبال این است که در طراحی شهری خود به همه‌ اقلیت‌ها توجه کرده و شرایط زیست آنان را فراهم ‌کند.
بر اساس داده‌های منتشر شده توسط وزارت حمل و نقل و گردشگری ژاپن تخمین زده می‌شود که بیش از 90 درصد از تمام ایستگاه‌های (قطار و اتوبوس) ژاپن که همگی بیش از 3.000 کاربر دارند، بدون مانع باشند. بر اساس آمار، این عدد در توکیو به بیش از 96 درصد می‌رسد و می‎توان گفت که تمام ایستگاه‌های توکیو برای معلولان و افراد مختلف بهینه سازی شده است.
به جز فراهم بودن انواع مختلف ویلچر، در متروهای توکیو افرادی هستند که به معلولان یا زنان باردار یا افراد مسن کمک می‌کنند. وظیفه‌ این افراد کمک به افراد دارای مشکل برای پایین آمدن از پله‌ها یا بالا رفتن از آنها است. ضمنا کارمندانی وجود دارند تا به صورت مخصوص به کسانی که دارای اختلالات بینایی یا حرکتی شدید هستند کمک کنند. آنها بعد از اطلاع‌رسانی مسافر، به واگن قطار از پیش تعیین شده آمده و فرد دارای مشکل را تا خروجی ایستگاه همراهی می‌کنند.
همچنین، در بیشتر ساختمان‌های بلند یا زیرزمین‌های اماکن عمومی در کنار پله‌ها، یک سطح شیب‌دار وجود دارد تا افراد دارای ویلچر بتوانند بدون مشکل از آن پایین رفته یا بالا بروند.
توکیو در زمینه‌ رفت و آمد افراد کم‌بینا در خیابان‌ها نیز فعالیت بسیار زیادی کرده است. بلوک‌های بریل (braille blocks) از جمله اختراعات ژاپنی‌ها است که در این زمینه کمک فراوانی به افراد دارای مشکلات بینایی کرده است. خیابان‌های ژاپن پر از دست اندازها، بلوک‌ها و تابلوهای راهنمایی و رانندگی بزرگ و رنگی رنگی است که به افراد کم‌بینا کمک می‌کند راه خود را پیدا کرده و به وسط خیابان و محیط‌های خطرناک نیایند. همچنین روی برخی تابلوهای راهنمایی کوچک نیز با خط بریل نکاتی نوشته شده تا افراد کم‌بینا بتوانند با لمس تابلو مسیر خود را پیدا کنند. به جز این، در اکثر مراکز توریستی و فرهنگی، یک راهنمای سخنگو وجود دارد که این افراد را هدایت می‌کند.
در کنار همه‎ی این موارد، توالت‌های در دسترس برای معلولان، اتاق‌های کودک و مادر مختلف، ورزشگاه‌های مخصوص، آسانسورهای بزرگ و راحت و … از جمله خدمات ویژه‌ی توکیو به معلولان، زنان باردار، مادران و نوزادان، کودکان، افراد دارای اختلالات روانی و سایر گروه‌های مختلفی است که معمولا در محیط‌های عمومی دچار مشکل می‌شوند.
پایتخت ژاپن؛ پیشرو در مسیر عدالت شهری
نباید گمان کرد که توکیو یک شهر کامل برای افراد مختلف است و همه‌ی موانع را برطرف کرده است، اما از شواهد بالا مشخص می‌شود که این شهر در این زمینه پیشرو بوده و در این سال‌ها پیشرفت فوق‌العاده‌ای کرده است. به همین دلیل می‌توان توکیو را یکی از شهرهای الگو در جهان در زمینه‌ رفع موانع دانست و از جهاتی از آن الگو برداری کرد.