روز جهانی حیات وحش امسال با شعار «احیای گونه‌های کلیدی برای بازسازی بوم‌سازگان» رسیده است. این شعار در حالی به تنوع زیستی و سلامت زیستگاه‌ها اشاره دارد که با تهدید، تغییر کاربری و از بین رفتن زیستگاه‌ها، گونه‌هایی چون یوزپلنگ، گوزن زرد، میش‌مرغ و خرس سیاه بلوچی در معرض انقراض‌اند و جمعیت آنها هر روز کوچکتر می‌شود.

روز جهانی حیات وحش که به مهم‌ترین رویداد جهانی سالانه اختصاص یافته به حیات وحش تبدیل شده است، در ۱۲ اسفند هر سال (برابر با سوم مارس) در سراسر جهان برای آگاهی‌سازی درباره حیات وحش گیاهی و جانوری در خطر انقراض و راه‌های مقابله با تهدیدها و جرائم مرتبط با حیات وحش، گرامی داشته می‌شود. سابقه این روز به ۲۰ دسامبر ۲۰۱۳ میلادی، برمی‌گردد که مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نشست ۶۸ خود، روز ۳ مارس را به عنوان روز جهانی حیات وحش تصویب کرد. در این روز معاهده چندجانبه سایتیس یا معاهده تجارت بین‌المللی گونه گیاهی و جانوری در حال انقراض برای حفاظت از گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری در معرض خطر به تصویب رسیده بود، انتخاب این روز به پیشنهاد تایلند صورت گرفت.
در ایران به همین مناسبت رویدادهایی برای آگاه‌سازی و معرفی گونه‌های ارزشمند تنوع زیستی انجام می‌شود. یکی از برنامه‌ها بازدید از موزه‌های تاریخ طبیعی و تنوع زیستی است که طبق اعلام سازمان حفاظت محیط زیست امروز (پنج‌شنبه) در سراسر کشور رایگان است.
در گزارش دیروز UNDP که به مناسبت این روز منتشر شده به گفته ایوون هیگرو، دبیر کل CITES (کنوانسیون تجارت بین‌المللی گونه‌های در حال انقراض جانوران و گیاهان وحشی)، اشاره شده که درباره این روز می‌گوید: «روز جهانی حیات وحش فرصتی برای جشن گرفتن موفقیت‌های حفاظت از حیوانات و گیاهان است، و البته در عین حال زمانی است برای اینکه با چالش‌هایی حیاتی مواجه شویم‌‌ که حفظ تنوع زیستی و اکوسیستمی که زندگی ما به آن وابسته است، مواجه شویم. این گونه‌های کلیدی نقشی حیاتی در تضمین سلامت اکوسیستم ایفا می‌کنند و درست به همین دلیل است که اقدامات برای حفاظت از گونه‌ها و احیای اکوسیستم‌ها باید با هم همراه شوند.»
آخیم اشتاینر، مدیر برنامه توسعه سازمان ملل متحد نیز می‌گوید: «دوگانگی نادرست «بازی صفر صفر» که حیات وحش و اقتصاد را مقابل یکدیگر قرار می‌دهد، باید در سال 2022 از بین برود.» او ادامه می‌دهد: «در واقع، جهان در حال بیدار شدن است و سرانجام ارزش واقعی طبیعت که راه‌های مورد نیاز برای حل بحران آب و هوا و دستیابی به اهداف جهانی را در خود دارد را می‌شناسد.»
وضعیت گونه‌های در حال انقراض در ایران
اما وضعیت حیات وحش در ایران چگونه است؟ در همین رابطه مهدی نبی‌یان، کارشناس حیات وحش به ایسنا گفته است: «نمی‌توان تمام کاسه و کوزه‌ها را سر سازمان حفاظت محیط زیست شکست. بودجه حفاظت از یک گونه در خطر انقراض در ایران، با قیمت یک آپارتمان در تهران برابری می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «گونه‌های در خطر انقراض در دو دسته قرار می‌گیرند؛ اول گونه‌هایی که از نظر سازمان‌های جهانی مانند IUCN در خطر انقراض معرفی می‌شوند و دیگری گونه‌هایی هستند که از نظر ملی در خطر هستند.»
به گفته او میش‌مرغ در کشور ما گونه‌ای حفاظت‌شده در نظر گرفته می‌شود و به شدت در خطر انقراض است اما شرایط جهانی این گونه خوب است. از سوی دیگر برخی گونه‌ها مانند یوز نیز هم از نظر ملی هم از نظر بین‌المللی در خطرند و جمعیت این گونه به زیر ۳۰ قلاده رسیده است. این زیرگونه یوز آسیایی هیچ جای دیگری یافت نمی‌شود و این ارزش بالای آن را نشان می‌دهد.
نبی‌یان با اشاره به اقدامات صورت‌گرفته برای محافظت از یوز در سال‌های گذشته گفت: «در دو سه دهه گذشته برنامه‌های خوبی توسط سازمان حفاظت محیط زیست و تشکل‌های محیط زیستی برای شناساندن این گونه به مردم و مسئولان اجرا شده است. حفاظت صرفا حراست نیست و بخشی از فرآیند حفاظت از گونه تنویر افکار عمومی است.»
او همچنین با اشاره به جلب حمایت مردم و فرهنگسازی در کنار اقداماتی مانند افزایش محیط‌بان، افزایش تجهیزات و برخورد با شکارچیان اضافه کرد: «صرف برخورد خشک با شکارچیان می‌تواند سبب افزایش تنش با جامعه محلی و وارد شدن لطمه به گونه و محیط زیست شود. علی رغم اتفاقات خوبی که رخ داده، همچنان توقف روند انقراض و روند نزولی جمعیت یوز مشاهده نمی‌شود البته در یکی دو سال گذشته ساماندهی بهتری برای تکثیر این گونه در اسارت در استان سمنان انجام شده است تا از انقراض ژن آن جلوگیری شود.»
گوزن زرد شرایط خوبی ندارد
او درباره وضعیت دیگر گونه‌های در معرض خطر انقراض در کشور گفت: «گونه‌هایی مانند گوزن زرد شرایط خوبی ندارند. بزرگترین جمعیت این گونه که با تکثیر در اسارت به وجود آمده در جزیره اشک دریاچه ارومیه قرار دارد. این جمعیت به ۲۰۰ تا ۲۵۰ راس می‌رسید اما اکنون به کمتر از۲۴ راس رسیده و خشکی دریاچه هم به دریاچه آسیب زده و هم جزیره را تحت الشعاع قرار داده است و بیم انقراض گوزن زرد در جزیره اشک وجود دارد.»
به گفته نبی‌یان پرورش این گونه در دشت ناز ساری، سایت کتل دختر فارس، سایت ایلام و باغ شادی در یزد تکثیر و پرورش در حال انجام است و ۱۰ سایت تکثیر و پرورش وجود دارد تا در صورت مشکلاتی نظیر بیماری، جمعیت مولد گوزن زرد در سایت‌های دیگر حفظ شود.
نقش محوری حیات وحش در توسعه پایدار و رفاه انسان
دیروز محسن جعفرنژاد بسطامی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان در پیامی از اهمیت حیات وحش گفت. او با اشاره به اینکه حیات وحش دارای ارزش‌های ذاتی، زیست محیطی، ژنتیکی، اجتماعی، اقتصادی، علمی، آموزشی، فرهنگی، تفریحی و زیبایی شناسی بوده و در توسعه پایدار و رفاه انسان نقش محوری دارد، گفت: «تنوع‌زیستی، شالوده حیات بشر را تشکیل داده و همواره در تأمین نیازهای بشر، نقش اساسی بازی کرده است همچنین در طول حیات بشر گونه های گیاهی و جانوری به‌ منظور تأمین نیازهای غذایی مورد توجه انسان قرار گرفته است.»
به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان در حالی که بر این اساس همه کشورهای عضو سازمان ملل متحد و دیگر سازمان های بین‌المللی، جامعه مدنی، تشکل‌های مردمی و افراد غیردولتی، دعوت به مشارکت در این پاسداشت جهانی حیات وحش می شوند، در این میان جوامع محلی می‌توانند نقش بسیار مهم و مثبتی در کمک به جلوگیری از تجارت غیرقانونی حیات وحش بازی کند.
جعفرنژاد بسطامی ادامه داد: «امروزه تخریب زیستگاه و افت کیفیت آنها، کشاورزی و توسعه ناپایدار، شکار غیرقانونی و قاچاق حیات وحش و برداشت بیش از حد، بزرگترین تهدیدها برای حیات وحش و تنوع زیستی است.»