|پیام‌ما| آلودگی هوای کلان‌شهرها بعد از بحران آب دومین ابر چالش محیط زیستی ایران در روزهای اخیر است. در روزهایی که اصفهانی‌ها در زاینده‌رود بست‌نشینی می‌کنند و به دنبال جاری شدن آب در زاینده‌رود و سهم آب در زمین‌های کشاورزی‌اند، آسمان بسیاری از شهرهای ایران آلوده است. ذرات معلق کوچکتر از دو و نیم میکرون در هوای شهرها جولان می‌دهد و نفس‌ها را تنگ کرده است. تا ساعت یازده دیروز، یک آذر و همزمان با آغاز آخرین ماه پاییز، شاخص آلایندگی در چند شهر قرمز رنگ شد. وضعیتی که به دلیل پایداری‌های جوی و پدیده وارونگی دما ممکن است ادامه‌دار باشد.

تهرانی‌ها دیروز آلوده‌ترین روز سال 1400 را تنفس کردند. حتی باران پاییزی و اندک هم نتوانست هوای پایتخت را دست‌کم به وضعیت قابل قبول برساند. براساس آخرین اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای شهر تهران، شاخص آلایندگی در 24 ساعت منتهی به یک آذر روی عدد 129 ایستاده است و این یعنی هوای تهران همچنان برای گروه‌های حساس ناسالم است. آلاینده غالب ذرات معلق کوچکتر از دو و نیم میکرون است. پاییز سپری شده پایتخت تاکنون 39 روز هوای قابل قبول داشته است و در 21 روز هم هوا برای گروه‌های حساس ناسالم بود و یک روز هم هوا برای تمام گروه‌ها ناسالم بوده است.
غیر از تهران دیگر کلان‌شهرهای ایران نیز در معرض آلودگی هوای پاییزی هستند. آنطور که اطلاعات سامانه پایش کیفی هوای شهر تهران نشان می‌دهد، براساس اطلاعات سامانه پایش کنترل کیفیت هوای اصفهان، وضعیت هوای این شهر نیز در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گرفته است و میانگین شاخص‌ها روی عدد 146 ایستاده است. مقایسه شاخص‌ها در 24 ساعت منتهی به یک آذر، 7 ایستگاه را در وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها ثبت کرده است و این یعنی زور باد و باران هم در به آلودگی هوای این شهر که شهروندان آن در این روزها به دنبال جاری شدن آب در بستر زاینده‌رود هستند، نرسیده است.
در روزهای اخیر به گفته بعضی مسئولان، اقداماتی در راستای افزایش کیفیت هوای کلانشهرها و کاهش ذرات آلاینده صورت گرفته است، اقداماتی که به نظر کارشناسان ناکافی بوده است.
عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت در تازه‌ترین اظهار نظر به به ایسنا گفته است که تا زمانی که قانون هوای پاک اجرا نشود، عملا هیچ اتفاق مثبتی رخ نمی‌دهد: «قانون هوای پاک برای این ابلاغ شد که به ما برای کاهش غلظت آلاینده‌های هوا کمک کند زیرا ما بحران آلودگی هوا را داشتیم و خواستیم با بروز‌رسانی آن برای بهبود شرایط گام برداریم. این قانون سال ۱۳۷۴ ابلاغ شده بود که مجددا در سال ۱۳۹۶ مورد بازنگری قرار گرفت و مجددا ابلاغ شد. قانون هوای پاک باید به درستی اجرا شود و مسئولیت همه سازمان‌ها اعم از وزارت نیرو، وزارت نفت، وزارت کشور، سازمان محیط زیست و… که در قانون مشخص است، اجرایی شود.
او تاکید کرده است: در آیین‌نامه فنی ماده ۲ قانون هوای پاک وظایف نهادها کاملا مشخص است و اجرایی شدن آن یک همت جهادی از سوی مسئولان را می‌خواهد. از طرفی مردم هم می‌توانند کمک کنند. بر اساس برآوردهای جهانی یک خانواده ۴ نفره در طی یک سال ۷۲ کیلوگرم ذرات معلق طی فعالیت‌های مختلفی که دارند تولید می‌کنند. تعداد زیادی موتورسیکلت در کشور داریم که تعداد اندکی از آنها معاینه فنی دارند و این کاری است که مردم باید انجام دهند و آن را جدی بگیرند تا به کاهش غلظت آلاینده‌های هوا کمک کنند.
غیر از اصفهان و تهران، دو روز گذشته خبرهایی درباره آلودگی هوای تبریز نیز دست به دست شد. ذرات معلق کوچکتر از دو و نیم میکرون هم معمولا در این موسم هوای تبریز را آلوده می‌کنند. جواد رحمتی، معاون هماهنگی عمرانی استانداری آذربایجان شرقی دو شب گذشته در یک برنامه تلویزیونی وجود چند کارخانه و نیروگاه در اطراف تبریز و استفاده از سوخت مازوت را عامل آلودگی این شهر دانست. او گفته بود: نیروگاه تبریز از 15 شهریور امسال به دلیل قطع گاز فقط از مازوت استفاده می‌کند و این موجب شده است آلودگی هوای تبریز زودتر از سال‌های گذشته آغاز شود. او همچنین درباره نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی تبریز نیز گفته است: حدود 8 سال است که دولت هیچ کمکی به نوسازی بخش ناوگان حمل‌ونقل عمومی تبریز نکرده است. با توجه به اینکه تولید اتوبوس در داخل پاسخگوی حمل‌ونقل عمومی شهرهای کشور نیست از دولت می خواهیم تمهیداتی برای واردات این خودروها انجام دهد. تبریز 600 اتوبوس در ناوگان حمل‌ونقل عمومی خود دارد که میانگین عمر آنها بالای 15 سال و بسیار فرسوده است.
اراک را شاید بتوان یکی از شهرهای همیشه آلوده کشور دانست. آلودگی هوای اراک البته امسال زودتر از موعد و در تابستان شروع شد. مدیر کل محیط زیست این شهر همان زمان در گفت‌وگو با روزنامه پیام ما، علت آن را اقلیمی دانست و گفته بود که آلودگی امسال با سال‌های قبل متفاوت است: «امسال جهت باد در این فصل از عرض‌های مرکزی کشور است و علت آلودگی اقلیمی است و نه صنعتی است.» البته همزمان با آغاز فصل سرما اراک هم به جرگه شهرهای آلوده به ذرات معلق کوچکتر از دو و نیم میکرون اضافه شده است. علیرضا کریمی، شهردار اراک در یک برنامه تلویزیونی درباره آلودگی هوای این شهر گفته است: « در 8 ماهه نخست امسال 111 روز هوای اراک آلوده بوده است در حالی که در مدت مشابه سال گذشته 21 روز هوای آلوده داشتیم.» او هم البته علت اصلی آلودگی را به گردن خشکسالی و ذرات معلق ناشی از گردوغبار انداخته و اضافه کرده است: «بحث اقلیمی و محصور بودن اراک در میان کوه‌ها و وجود صنایع در اطراف این شهر از دلایل دیگر آلودگی هوای اراک است. اکنون نیروگاه شازند گاز مصرف می‌کند اما در برخی ایام سال تا 7 میلیون لیتر مازوت مصرف می‌کرد و روزی 450 تن گوگرد به هوای اراک تزریق می‌شد. برای حل مسئله آلودگی هوای اراک طرحی در سال 86 تصویب شد که به دلیل کمبود اعتبارات اجرا نشده است.»
کارشناسان اما گشایش گره آلودگی هوا در کلانشهرهای ایران را در اجرای قانون هوای پاک جست‌وجو می‌کنند. قانونی که در سال 96 به دستگاه‌ها ابلاغ شد اما به گفته رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس 23 دستگاه در اجرای آن کم‌کاری می‌کنند. سمیه رفیعی نیز به تازگی گفته است: اگر قانون هوای پاک اجرا شود مشکل آلودگی حل می‌شود اما هنوز برخی دستگاه‌ها دستورالعمل اجرای این قانون را ننوشته‌اند.