باران‌های موسمی تابستانه مثل هر سال راهش را به جنوب شرق کشور باز کرده و توفان گسترده و گرد‌و‌غبار حال و هوای سیستان‌وبلوچستان کرونازده را در هم فرو برده است. سیلاب امسال راه ارتباطی حدود 40 روستای جنوب این استان را بست و باعث قطع ارتباطات به ویژه در خطوط برق و خسارت در بخش کشاورزی شد. این سیلاب‌ها تاکنون خسارت جانی نداشته و 42 نفر که با وجود اخطارها به دریا رفته بودند هم توانستند با تلاش نیروهای مختلف به سلامت نجات یافته و به ساحل برگردند اما این تمام ماجرای سیل در سیستان و بلوچستان نیست. حالا رود کاجو با قدرتی بیشتر از سالیان گذشته می‌تازد و نگرانی‌ها هر روز بیشتر از قبل است. در کنار سیل، کرونا هم امان مردم این نقطه از جنوب شرق کشور را بریده و هم‌پای آب‌های وحشی جاری، پیش می‌راند.

افزایش نگرانی‌ها از طغیان کاجو چند سالی است که بیشتر از قبل شده است. از زمانی که حوزه جنوب سیستان‌وبلوچستان و شهر قصرقند شکننده بودنش را در مقابل دخالت‌های انسانی نشان داد و حاشیه رود کاجو که بزرگترین و پرآب‌ترین رود استان بود و از کوه‌های آهوران سرچشمه می‌گرفت به یکی از سیل‌خیزترین مناطق بدل شد. این رود که از شمال شهرستان قصرقند سرچشمه می‌گیرد تا به جلگه دشتیاری و دریای عمان برسد مسیری در حدود 300 کیلومتر را طی می‌کند، سالیان سال است که سیل‌بند درستی نداشته و حالا یونس زین‌الدینی، استاد دانشگاه و فعال اجتماعی منطقه به «پیام ما» می‌گوید از سال‌های پیش از انقلاب تاکنون برای این سیل‌بند فکری نشده و اکنون بخش عمده آن آسیب دیده و بدون ترمیم باقیی مانده است. او توضیح می‌دهد: «سیل‌بند را ترمیم نکردند و سهل‌انگاری مقامات محلی و تعرض افراد غیر، مثل معتادان که سیم سیل‌بند را پاره کرده و می‌فروختند در سال‌های اخیر از جمله دیگر دلایل نابودی آن بوده و هیچ صیانتی از آن نشده است.»
روستاهای هُلونچَکان، دل شادی، شادی گور، جنگل، گرداک، گتیگ، کَلوک، دهداتی، میرچ، سرمیرچ، علی‌آباد، دیوالی، دهیرک، کرکوم دپ، پتهک، سرکاجه، گوندرمان، در بالادست کاجو هیچ گونه راه دسترسی به جز بستر رود ندارند و همین سیلاب‌ها هم کل ظرفیت کشاورزی‌شان را از بین برده است. این روستاها به گفته زین‌الدینی در تامین آب شرب مشکل دارند و خدمات درمانی و آموزشی هم در آنها نیست و طی دو دهه اخیر بخش مهمی از جمعیت ۱۵ هزار نفری این منطقه مجبور به کوچ کردن و رفتن به حاشیه شهر چابهار، قصرقند و نیکشهر شده‌اند و در حال حاضر حدود ۶ هزار نفر در این منطقه ساکن‌اند. این فعال اجتماعی می‌گوید: «با ترمیم نکردن سیل‌بند، علاوه بر نابودی کشاورزی و زندگی مردم، خاک دچار فرسایش شده و در سیل سال گذشته در دشتیاری که آب پشت سد را با مدیریت نادرست رها کردند، بخش عمده‌ای از خاک حاصلخیز جلگه دشتیاری به دریای عمان رفت. البته باید بدانید مشابه این تخریب زمین کشاورزی به دلیل نبود سیل‌بند را در زرآباد و نیکشهر هم داریم.»
مناطق مسکونی پایین‌دست کاجو در تهدید سیل
وضعیت در روستاهای پایین‌دست رود کاجو هم بهتر نیست. روستاها یا شهرهای پایین دست شهر قصرقند که به پایین‌دست کاجو معروفند شامل خود شهر قصرقند، روستای دمبیگان، چوت‌آباد و‌کریم‌آباد هستند که سیلاب به جز زمین‌های کشاورزی مناطق مسکونی این چند مکان را هم به شدت تهدید می‌کند.
در این منطقه روستای هیت، بانشیپ، گهجن، کند، کُشُک، لوریانی، بُگ، عزیزآباد، بخش ساربوگ، کلمت، توکل، حمیری به‌عنوان مرکز دهستان، هزاره‌ای، سارتاپ، نِبَکش، سروش، شه‌کاپر که به پشت سد زیردان می‌رسد قرار دارند و حالا نگرانی فعالان منطقه از ویرانی خود شهر قصرقند در سیل بعدی و در صورت ترمیم نکردن و اصلاح سیل‌بند است. این استاد دانشگاه می‌گوید:‌ «از جمله دیگر مشکلاتی که با آن روبه‌روییم لایروبی نشدن کاجو از یک سو و از سوی دیگر لایروبی نشدن و بی‌توجهی به مشتقات این رود یعنی قنات‌های منطقه است. در این منطقه قنات‌ها به دلیل آنکه در مناطق مسکونی واقع شده‌اند مورد بی‌توجهی‌قرار گرفته‌اند و لایروبی نکردن قنات‌های منطقه از جمله دیگر نگرانی‌های مردم است.»
زین‌الدینی همچنین به حفر چاهی غیرمجاز در روستای هیت اشاره می‌کند که زمانی قناتی پرآب داشت. این روستا یکی از ظرفیت‌های بالای کشاورزی در قصرقند بود که قناتش به دلیل خشکسالی و مدیریت نادرست بودجه‌هایی که برای مدیریت و لایروبی قنات می‌آمد، کم آب شد و مدتی پیش چاهی را در بالادست سرچشمه این قنات کارشناسی کردند و در حال حفر است تا کل حوضه پایین‌دست را از این چاه تغذیه کنند. او می‌گوید با حفر این چاه یک روستا را از بین می‌برند تا آب شرب روستاهای پایین‌دست تامین شود. «می‌شود از طرق دیگر این کار را انجام داد. گفتند روستای هیت کشاورزی خوبی دارد و با انجام این کار مردم روستا اعتراض کردند و جواب‌ها به نفع مردم نبود و همین هم تنش گسترده‌ای را ایجاد کرد که معلوم نیست نتیجه این تنش در آینده چه خواهد بود.»
مراسم عید قربان
نگرانی روزهای اخیر
سه هفته بعد از آنکه پای موج جدید کرونا به سیستان‌وبلوچستان باز شد هنوز که هنوز است استان رنگ آرامش را به خود ندیده و حالا سیل و توفان هم سختی مردم را دوچندان کرده. با این حال احمد براهویی‌نژاد، فعال اجتماعی در منطقه می‌گوید بعد از آمدن ارتش و راه‌اندازی بیمارستان کمی فضا بهتر شد و آرامش روحی به میان مردم درگیر با کرونا آمد. «اما حضور ارتش هم دیر بود و باعث شد از سوی دیگر مردم بگویند اگر می‌توانستند بیایند و با این سرعت بیمارستان برپا کنند چرا اینقدر دیر آمدند؟ چرا اصلا پیش از این فکری به حال وضعیت سخت سیستان‌وبلوچستان در حوزه درمان نکردند و بعد از این بحران هم با تاخیر ده روزه آمدند که بسیاری از مردم عزیزشان را از دست داده‌اند.» براهویی‌نژاد هنوز هم غم از دست دادن دارد و صدایش می‌لرزد وقتی می‌گوید با چه سختی و هزینه‌ای توانسته برای همسرش کپسول اکسیژن پیدا کند. «وضعیت درمانی در استان ما همیشه با مشکل روبه‌رو بود و این اتفاق فقط توانست عمق مشکل را نشان دهد. پیش از این هم مردم برای درمان اغلب به یزد، شیراز و مشهد می‌رفتند و متاسفانه جو بی‌اعتمادی به درمان در این منطقه بالا بود. حالا با شیوع کرونا مشکلات دیگر اعم از فقر و بی‌آبی هم خودش را بیش از پیش نشان داد.» در استانی که یکی از بیشترین تعداد روستانشینان در کشور را دارد و بیش از 51 درصد استان روستانشین هستند، کمبود امکانات درمانی مشکلات عمده‌ای برای مردم ایجاد کرده و این جمعیت هم به دلیل فقر و کمبود امکانات ضدعفونی بیش از پیش با بیماری درگیرند. او می‌گوید: «در حال حاضر تمرکز بیماری در زاهدان است اما روستاهای اطراف زاهدان هم وضع وخیمی دارند.
با اینکه زاهدان درگیری بالایی دارد اما همچنان بازارها باز است. رفت و آمد انجام می‌شود و مشکل واکسیناسیون عمومی هم وجود دارد.» حالا یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌های براهویی‌نژاد نزدیک بودن مراسم عید قربان است. عیدی که برای اهالی منطقه بسیار مهم است و مانند عید فطر، آن را از جمله اصلی‌ترین عیدهای مذهبی می‌دانند که باید برایش آماده شوند. در این زمان به بازار رفته و لباس نو می‌خرند، به دیدن یکدیگر می‌روند و دید و بازدید دارند و همین موارد هم نگرانی‌ها را افزایش داده است «باید دولت و علمای اهل سنت مردم را از وضعیتی که درگیرش هستیم آگاه کنند و به آنها نهیب بزنند که نباید در این شرایط مراسم عید قربان را پرشور برگزار کنند. امیدواریم علما و مسئولان احساس مسئولیت کنند و اجازه برگزاری نماز عید هم داده نشود. در غیر این صورت ممکن است با موج دیگری از بیماری روبه‌رو شویم.»