| پیام‌ما| وسعت کانون‌های داخلی ریزگرد به 2 میلیون هکتار رسیده است و این وسعت خشکیده، همراه 350 هکتار کانون خارجی منشا گردوغبار شده‌اند. این آماری است که دیروز معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در نشستی خبری عنوان کرد. او گفت که ۴۰ درصد از تالاب‌های بی‌آب کشور تبدیل به کانون‌های بحرانی گردوغبار شده‌اند و برای اشاره به مسئله بی‌آبی و ناتوانی در تامین حقابه‌ها گفت که «نمی‌توانیم بگوییم چون آب نداریم و تالاب‌ها خشکیده با گردوغبار مواجه شده‌ایم؛ باید برای مشکلات محیط زیستی که چالشی و به هم پیوسته‌اند، چاره‌ داشته باشیم.» در این نشست آنلاین که همزمان با رونمایی از پوستر روز جهانی محیط زیست و هفته محیط زیست به‌صورت برخط برگزار شد، به آلاینده ازن که در روزهای گذشته تهران را در برگرفته پرداخته شد و مسائل دیگری چون آلایندگی صنایع، پسماند و قانون آب.

در حالی که کم‌بارشی مهم‌ترین هشدار محیط ‌زیستی هفته‌های گذشته بوده و در روزهای اخیر گردوغبار در خوزستان، کرمان و سیستان‌و‌بلوچستان برخاسته است، ریزگردها یکی از موضوعات مطرح شده در نشست دیروز سازمان حفاظت محیط زیست بود. مسعود تجریشی با بیان آماری درباره وضعیت کانون‌های غباری گفت: «وسعت کانون‌های بسیار بحرانی گرد‌و‌غبار در ایران حدود ۲ میلیون هکتار است. علاوه بر این وسعت کل کانون‌های گرد‌و‌غبار در کشورمان نیز به ۳۵ میلیون هکتار رسیده است. تالاب‌های خشک شده ۴۰ درصد کانون‌های بحرانی گرد‌و‌غبار هستند.» او با بیان این موار گفت که در طول سه سال اخیر دولت در مجموع ۴۵۰ میلیون یورو بودجه برای رفع مشکل گرد‌و‌غبار به ستاد ملی مدیریت گرد‌و‌غبار اختصاص داده است.»
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه برنامه عملیاتی برای مدیریت کانون‌های گرد‌و‌غبار با اولویت نقاط بحرانی تدوین شده است، عنوان کرد: «با توجه به شرایط اقتصادی ما به‌دنبال این هستیم که برای چنین پروژه‌هایی به بودجه دولتی وابسته نباشیم. از این‌رو طرحی را تدوین کرده‌ایم که به تصویب کارگروه اقتصاد مقاومتی نیز رسیده است. بر این اساس برای مدیریت کانون‌های گرد‌و‌غبار از طرح‌های دانش‌بنیان و با مشارکت مردم استفاده می‌کنیم.»
او ادامه داد: «در این راستا در یک پهنه ۵۰۰ هکتاری در بخش‌های کویری کشور با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و مجری طرح گیاهان دارویی، کشت گیاهان دارویی اجرایی شده است. منابع مالی این پروژه نیز با کمک خیران و کمک ۲۰۰ میلیون تومانی مجری طرح گیاهان دارویی تامین شد.»
تجریشی با اشاره به سهم ۴۰ درصدی تالاب‌های خشکیده از کانون‌های بحرانی گرد‌وخاک هم گفت: «به‌دنبال این هستیم که با همکاری وزارت نیرو نیاز آبی تالاب‌هایی که منشا گرد‌و‌غبار هستند را مشخص کنیم و وزارت نیرو متعهد به تامین نیاز آبی شود.»
غبار تهران از تالاب صالحیه می‌آید
صحبت درباره تالاب‌های خشکیده باعث شد در نشست به تالاب صالحیه اشاره شود. دو روز پیش مدیر‌کل محیط زیست استان البرز درباره وضعیت این زیستگاه هشدار داده و گفته بود که در فصل کشاورزی تامین حقابه این تالاب دشوار است و به «پیام‌ما» گفته بود: «با ادامه این شرایط تالاب صالحیه در تابستان خواهد خشکید.» همین دیروز اداره کل هواشناسی استان تهران اعلام کرد که در روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه در بعضی ساعات وزش باد شدید همراه با گرد و خاک و کاهش دید در نیمه جنوبی و غربی استان پیش‌بینی می‌شود. معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست هم در نشست خبری تالاب صالحیه را منشا غبارهای تهران خواند و گفت: «یکی اولویت‌های ما تالاب صالحیه در نزدیکی تهران است. چرا که چون عمده کانون‌های ریزگردهای تهران از این سمت است. از این رو قرار شده با همکاری صندوق ملی محیط زیست وضعیت این تالاب را بهبود ببخشیم.»
تفاهم برای مقابله با کانون‌های خارجی
از سویی دیگر به گفته تجریشی وسعت کانون‌های خارجی گرد‌و‌غبار نیز ۳۵۰ میلیون هکتار است. او درباره راهکارها و اقدامات مقابله با این کانون‌ها گفت: «ما به‌دنبال آن هستیم که با همکاری وزارت امور خارجه همراه با کشورهای منطقه ائتلافی برای مدیریت این کانون‌ها تشکیل دهیم. در حال حاضر تفاهم‌نامه‌های چندجانبه‌ای در این زمینه با برخی کشورهای منطقه داریم اما قصد داریم یک برنامه منطقه‌ای برای مدیریت کانون‌های گرد‌و‌غبار داشته باشیم.» بر اساس توضیحات او مطالعات کانون‌های بین‌المللی سال گذشته به پایان رسیده که با سازمان‌های بین‌المللی در ارتباط با این موضوع با کمک وزارت خارجه تهیه شده و سازمان ملل را موظف می‌کند که از ظرفیت‌های خود برای کنترل گرد‌و‌غبار استفاده کند.
مالچ‌های دوستدار محیط زیست جایگزین مالچ‌های نفتی
او در بخش دیگری از سخنانش به مالچ‌پاشی اشاره کرد که یکی از راه‌های کنترل کانون‌های غبار است و گفت: «۵۰ سال در کشور مالچ‌پاشی می‌کردیم اما ۳ سال پیش مجلس مصوب کرد مالچ‌های دوستدار محیط زیست جایگزین شوند و از به ترتیب برای ارزیابی و ایجاد دستورالعمل اقدام شد. سه نوع مالچ مناسب شناسایی شد و در چند نقطه کانونی حاد ریزگرد در یزد آزمایش کردیم و ارزیابی‌ها نشان داد یک مورد از آنها موفق بوده است. بر این اساس با صندوق ملی محیط زیست صحبت شده تا برای بهره‌برداری از نخستین مالچ غیرنفتی سرمایه‌گذاری شود.» بر اساس توضیح او علاوه بر این مالچ غیرنفتی، همه پالایشگاه‌های کشور وعده داده‌اند که ظرف یک تا دو سال آینده خط تولیدشان را به سمت مالچ‌های نفتی دوستدار محیط زیست ببرند. «از آنجایی که در آینده با توجه به افزایش روند خشکسالی به مالچ بیشتر احتیاج داریم، این مالچ‌ها به کمک ما می‌آید.»
تهران گرم‌تر می‌شود، ازن بیشتر
در دو هفته گذشته، وجود ازن در هوای آلوده تهران، یکی از مسائل مهم محیط زیست این شهر بوده است. درست همین دیروز مدیر واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گفت: «با توجه به افزایش دمای هوا در تهران پیش‌بینی می‌شود که طی روزهای آینده غلظت آلاینده ازن در این شهر افزایش یابد.» اما منشا ازن در هوای تهران چیست؟ محمدمهدی میرزایی قمی، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست که در نشست خبری حضور داشت به «پیام ما» توضیح داد: «در سه روز گذشته به سه دلیل وضعیت کیفیت هوای تهران خوب نبوده؛ روز اول به دلیل PM، روز دوم به دلیل آلاینده ناکس و روز سوم ازن.» به گفته او در 6 ماه اول سال گذشته آلاینده PM و در تابستان هم بیش از یک ماه آلودگی به دلیل ازن بوده؛ هرچند بخشی از افزایش آلایندگی ازن به افزایش دما مربوط می‌شود و گریزناپذیر است. میرزایی قمی در ادامه دلیل آلایندگی پایتخت در 6 ماه اول و دوم سال را این گونه تشریح کرد: «ما در 6 ماه اول سال نگران ذرات معلق از کانون گرد‌و‌غبار داخل و خارج از کشور هستیم و در 6 ماه دوم با ذرات معلق به دلیل وارونگی دما دست و پنجه نرم می‌کنیم. حالا ازن هم به آلاینده‌های 6 ماه اول سال اضافه شده است؛ روندی که در گذشته وجود نداشته و کالیبره نبودن دستگاه‌ها یکی از دلایل آن است.» رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم با بیان اینکه ازن آلاینده ثانویه‌ای است که ریشه‌اش در افزایش آلاینده ناکس است، گفت: «به طور کلی علت بروز این مسئله افزایش منابع متحرک است، هر چند که ناکس از منابع ثابت هم منتشر می‌شود و راه‌حلش اجرای ماده 17 قانون هوای پاک و نظارت بیشتر بر موتورخانه‌هاست.» به گفته او منشا ذرات معلقی که بیشتر در 6ماه اول سال، تهران را درگیر می‌کند، خوردوی‌های دیزل و موتورسیکلت‌‌هاست. میرزایی با بیان این موارد علت اصلی بروز ازن را تردد وسایل نقلیه دانست و دلیل افزایش آن حتی در شرایط محدودیت‌های کرونا این گونه توضیح داد: «با وجود کرونا و محدودیت‌های اعمال شده، حجم تردد کاهش نیافت. بر اساس آمار شهرداری تهران حجم تردد نه در سطح شهر و نه محدوده طرح ترافیک کاهش نداشته و علت آن استفاده کمتر از وسایل حمل‌ونقل عمومی و استفاده بیشتر از وسایل نقلیه شخصی است. حجم خودروهای شخصی کاهش پیدا نکرده و با کاهش استفاده از خودروهای عمومی، جمعیت به سمت استفاده از تاکسی‌های مسافربری و خودروهای شهری سوق پیدا کردند.» به گفته رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم از سوی دیگر افزایش دما هم در شدت گرفتن میزان ازن بی‌تاثیر نبوده، چنان که «هر چه شدت تابش زیاد شود به همان نسبت حجم تولیدی ازن هم زیاد می‌شود.» و «در حالی که امسال در پارسال شاهد افزایش دمای بیشتری هستیم بنابراین ازن بیشتری را هم خواهیم داشت.»
او معتقد است که اولویت اصلی برای مقابله با آلایندگی تهران، نوسازی سیستم حمل‌ونقل عمومی است: «تا وقتی که بحث نوسازی و از رده کردن خودروی‌های فرسوده را پیش نبریم، به هیچ وجه شاهد کاهش ازون و یا ناکس نخواهیم بود.» میرزایی قمی در پایان گفت که در تهران 6 هزار ناوگان اتوبوسرانی وجود دارد که بالای 60 درصد آن فرسوده و قدیمی است. سیستم حمل‌ونقل عمومی نسبت به شخصی وضعیت آلایندگی بیشتری دارد، چرا که زمان تردد آنها در سطح شهر بیشتر است. در این نشست همچنین هلنا کعبی، مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست گفت: «میزان گوگرد سوخت در برخی ایستگاه‌ها فراتر از حد مجاز گزارش شده است.»
آخرین وضعیت لایحه قانون آب
در ادامه نشست معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست درباره آخرین وضعیت لایحه قانون آب در کشور گفت: «انفال بودن یا نبودن آب پاشنه آشیل این موضوع محسوب می‌شود، در واقع یکی از دغدغه‌های ما در این قانون این بود که آیا آب انفال است یا می‌تواند مالکیت خصوصی داشته باشد؟ از این‌رو جلساتی در این زمینه برگزار شد و دستگاه‌های ذی‌ربط اعلام کردند که اگر این مسئله را حل نکنیم، شورای نگهبان به آن واکنش نشان خواهد داد البته پاسخ ما این بود که شورای نگهبان با مخالف شرع مخالفت می‌کند، به همین دلیل خواستیم که از حکم اجتهاد در این زمینه استفاده کنیم.» او ادامه داد: «در نهایت با وزارت نیرو به این نتیجه رسیدیم که آب را جزو انفال حساب نکنیم چرا که در نهایت مجدد وزارت نیرو مالکیت آب را خواهد داشت، به‌هرحال نمی‌دانیم که چرا همکاران در وزارت نیرو تشخیص دادند که لایحه موجود را به همین صورتی که وجود دارد، سریع‌تر برای بررسی به دولت بفرستند.» تجریشی گفت: «در حال‌ حاضر لایحه قانون آب در حال بررسی در کمیته‌های تخصصی است و معتقدم تا زمانی‌که دوگانگی انفال بودن یا نبودن آب مشخص نشود، مسائل زیادی را این قانون خواهد داشت. به‌ هر حال بعید می‌دانم که در مهلت باقی‌مانده بتوانیم این موضوع را حل کنیم.»
30 میلیون تن پسماند خطرناک نیازمند نظارت
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به مشکلات حوزه پسماند در کشور توضیح داد: «در حال حاضر حدود ۳۰ میلیون تن پسماندهای صنعتی و خطرناک در کشور نیازمند نظارت است و در این سامانه مبدا و مقصدها مشخص شده است و متوجه شدیم مخازن دفن ما دچار مشکل است.» به گفته او درحال‌ حاضر سامانه‌ای برای پسماندها در کشور راه اندازی شده است و در این سامانه مبدا و مقصد پسماند، تولید‌کننده و دریافت‌کننده آن مشخص است. از سویی دیگر در این راستا شش مرکز دفع مهندسی پسماند را در کشور فعال شده‌اند.
بودجه ۹۰۰ میلیاردی برای رفع آلایندگی صنایع
تجریشی با بیان اینکه درباره پایش صنایع، بیمارستان‌ها و مراکز درمانی نیز سامانه پایش طراحی شده است، گفت: «در حال حاضر حدود ۱۰۰ هزار صنعت، واحد خدماتی، بیمارستان و… در این سامانه ثبت شده‌اند و هویت دارند و میزان آلایندگی‌های محیط زیستی‌شان اندازه‌گیری می‌شوند. به دنبال این هستیم که این سامانه به یک سامانه پایش آنلاین تبدیل شود.»او ادامه داد: «برای حل مساله آلودگی هوا در سال ۹۷، ۱۳ دانشگاه در ۹ شهر مطالعاتی داشته‌اند و می‌توانیم بگوییم که حل معضل آلودگی هوای کلان‌شهرهای مان راهکار پیدا شده است.» معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست درباره کمک به صنایع برای رفع آلایندگی توضیح داد: «در سال گذشته حدود ۹۰۰ میلیارد تومان از عوارض آلایندگی به صندوق ملی محیط زیست اختصاص داده شد که از این بودجه برای رفع آلایندگی صنایع استفاده می‌شود همچنین برنامه رفع آلودگی هوای ۹ کلان‌شهر کشور نیز تدوین شده است.»حذف بودجه محیط زیست از عوارض آلایندگی در سال ۱۴۰۰ موضوع دیگری بود که تجریشی مطرح کرد. او گفت: «تاکنون با استفاده از بودجه‌ای که در اختیار صندوق محیط زیست از بخش عوارض آلایندگی قرار گرفته، اقدامات خوبی برای رفع آلایندگی صنایع انجام شده، بودجه این صندوق از عوارض آلایندگی برای سال ۱۴۰۰ حذف شده و همه عوارض آلایندگی طی امسال به شهرداری‌ها تخصیص می‌یابد.»