سایت خبری پیام ما آنلاین | هامون‌نشینان چشم به راه دیپلماسی

نگرانی‌های ایران از افتتاح سد کمال‌خان در افغانستان ادامه دارد

هامون‌نشینان چشم به راه دیپلماسی

نماینده مردم سیستان در مجلس: برای تامین حقابه هامون باید از ظرفیت دیپلماسی استفاده شود





هامون‌نشینان چشم به راه دیپلماسی

۲۸ فروردین ۱۴۰۰، ۰:۰۰

«پس از این آب را در مقابل نفت به ایران می‌دهیم. آب هیرمند قرن‌ها از افغانستان خارج می‌شد ولی اکنون مدیریت آن به دست افغان‌هاست» این جمله را رئیس‌جمهور افغانستان در مراسم افتتاح سد کمال‌خان در ولایت نیمروز بیان کرد. ایران پیش از این سخنان و بهره‌برداری رسمی از این سد، نسبت به تبعات آبگیری سد کمال‌خان ابراز نگرانی کرده بود. دیروز هم رئیس کمیسیون مرزنشینان اتاق تعاون ایران در خصوص تبعات این اتفاق به ایلنا گفته: «وقتی آقای اشرف‌غنی می‌گوید آب را در برابر نفت می‌دهد، بدیهی است که آبگیری سد کمال‌خان بر اقتصاد دامداری و کشاورزی منطقه تاثیر می‌گذارد. پیامد این موضوع هم تشدید مهاجرت است» مسئله آب در جنوب شرق ایران قدمتی چندین ساله دارد اما آنچه مسلم است محدود شدن ورود آب هیرمند و سیلاب‌های سالانه از افغانستان به این منطقه، به بحران آب و مشکلات مردم دامن خواهد زد. هر چند وزارت امور خارجه از رایزنی با مقامات افغانستان خبر می‌دهد اما به نظر می‌رسد سیاست‌های افغانستان در قبال این موضوع چندان به نفع ایران نیست و پیشگیری از اثرات سو این امر نیاز به پیگیری جدی‌تر دستگاه دیپلماسی دارد. بهمن ماه سال گذشته بود که آبگیری سد کمال‌خان در افغانستان نگرانی‌هایی را درباره وضعیت دشت سیستان و به ویژه تالاب هامون ایجاد کرد، هرچند کارشناسان معتقدند ساخت سد به خودی خود موجب نگرانی نیست، بلکه انحراف مسیر رودخانه هیرمند بعد از سازه سد توسط افغانستان است که می‌تواند نگرانی‌ها را در خصوص وضعیت سیستان و هامون تشدید کند، اما این موضوع به همان اندازه که نگرانی‌هایی در حوزه محیط زیست و کشاورزی منطقه ایجاد می‌کند از منظر دیپلماسی هم برای ایران اهمیت دارد. حل مشکلات محیط زیستی پیش رو و همچنین تبعات گسترده‌ای که آبگیری این سد و تصمیمات دولت افغانستان در خصوص رودخانه هیرمند به دنبال دارد، نیازمند رایزنی‌هایی در حوزه دیپلماسی است. اما آنگونه که نمایندگان مجلس می‌گویند اقدام اثرگذاری در این زمینه انجام نشده است. مجتبی یوسفی سخنگوی فراکسیون شوراها و مدیریت شهری و روستایی به خبرگزاری خانه ملت می‌گوید: «در چند سال اخیر حوزه دیپلماسی محیط زیست از اقدامات حوزه آب گرفته تا کنترل گرد‌و‌غبار و ریزگردها تصمیمات موثری صورت نگرفته، در حال حاضر نه تنها در زمینه دیپلماسی سیاسی شاهد اقدامات خوشایندی نبودیم بلکه در حوزه دیپلماسی محیط زیستی از حقابه هیرمند گرفته تا گرد‌و‌غبار و ریزگردهای ترکمنستان و عراق شاهد دیپلماسی موثری نیستیم. امیدواریم مسئولان محیط زیست با همتایان خود در کشورهای سوریه، عراق، افغانستان و پاکستان رایزنی قوی و مثمر ثمری در مورد حل مشکلات زیست محیطی داشته باشند. فراموش نکنیم امسال به دلیل کاهش بارندگی و ذخایر آبهای زیرزمینی با هجوم ریزگردها مواجه خواهیم بود. اگر به مشکلات محیط زیستی استان‌ها به ویژه استان‌های مرزی توجه نشود، بی‌شک با معضلاتی از قبیل مهاجرت و خالی شدن مرزها روبه‌رو خواهیم بود» روند مهاجرت از شهرها و روستاهای جنوب شرق کشور به دلیل اهمیت مرزهای این منطقه همواره یکی از نگرانی‌ها در حوزه امنیت کشور محسوب می‌شود و با تصمیمات دولت افغانستان در رابطه با هیرمند اگر این روند تشدید شود، در کنار تمام اثرات محیط زیستی و اجتماعی و اقتصادی این امر، باید در انتظار تبعات امنیتی آن هم باشیم.
یاسر فیضی رئیس کمیسیون مرزنشینان اتاق تعاون ایران درباره تاثیرات آبگیری سد کمال‌خان بر تشدید مهاجرت در این منطقه معتقد است: «یکی از دلایلی که دولت مزایایی برای مرزنشینی در نظر می‌گیرد این است که ساکنان مرزها را تخلیه نکنند. این مزایا علاوه بر حرفه و شغل مرزنشینان است. وقتی سدی مثل سد کمال‌خان ایجاد می‌شود و آقای اشرف‌غنی می‌گوید آب را در برابر نفت می‌دهد، بدیهی است که بر اقتصاد دامداری و کشاورزی منطقه تاثیر می‌گذارد. پیامد این موضوع هم تشدید مهاجرت است. وقتی مردم امکان کسب درآمد نداشته باشند یا معاش آن‌ها به خطر بیافتد، به دنبال راه حل جایگزین می‌روند؛ بدون شک این راه حل مهاجرت است» فیضی در خصوص تبعات ساخت سد کمال‌خان در منطقه جنوب شرق هم به ایلنا می‌گوید: « از عوارض سد کمال‌خان این است که روند سرازیر شدن آب هیرمند، یکی از تامین‌کننده‌های اصلی آب دریاچه هامون را مختل کند و سومین دریاچه بزرگ ایران بعد از خزر و ارومیه به مرور خشک شود؛ رخدادی که معضلی جدی برای تامین آب شهرهای بزرگ استان سیستان و بلوچستان و معضل محیط زیستی ایجاد می‌کند. سیستان با بحران کم‌آبی مواجه است، تعداد زیادی در این منطقه اقدام به مهاجرت کرده‌اند. در گذشته به دلیل حقابه سیستان از هیرمند، رود فصلی، وجود ترسالی و نبود محدودیت‌ها، کشاورزی و دامپروری سیستان وضعیت خوبی داشت. خشکسالی‌های چندسال اخیر و اقدامات دولت افغانستان دست به دست هم داده تا کشاورزی در این منطقه آسیب ببیند» به زعم کارشناسان و صاحبنظران ماجرای کمال‌خان بیش از هر چیز به حوزه دیپلماسی مربوط است و حل مسائل مربوط به آن هم باید در همین حوزه صورت گیرد. در روزهای ابتدایی فروردین سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در واکنش به سخنان رئیس جمهور افغانستان در مراسم افتتاح رسمی سد کمال‌خان در ولایت نیمروز که گفته بود: «به تعهد خود در برابر حقابه ایران متعهد هستیم و در صورت تقاضای مازاد از سوی ایران حاضر به مبادله آب در برابر نفت هستیم» گفت: «رودخانه هیرمند دارای رژیم حقوقی تعریف شده‌ای است و بر اساس قراردادی که در سال ۱۳۵۱ بین دو کشور به امضا رسیده و در مجالس قانون‌گذاری هر دو کشور به تصویب رسیده حقابه ایران کاملاً مشخص بوده و دولت افغانستان هم به این حقابه متعهد است. دولت جمهوری اسلامی ایران از اظهارات رئیس‌جمهور محترم افغانستان برای تبدیل آب به موضوع همکاری بین دو کشور استقبال کرده و آمادگی خود را بدین منظور اعلام می‌کند» احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص این تفاهم‌نامه می‌گوید: «تفاهم نامه‌ای حدود پنجاه سال قبل بین دو کشور امضا شده و حداقل حقابه‌ که همان 820 میلیون مترمکعب است در آن در نظر گرفته شده است. این میزان حقابه در آن مقطع زمانی که بحث تغییر اقلیم مطرح نبود و خشکسالی‌ها اتفاق نیفتاده بود و بارشها مناسب بود، با این رویکرد امضا نشد که حقابه تالاب هامون باشد. این تالاب بزرگترین دریاچه بعد از دریاچه خزر و ارومیه در منطقه است، حداقل نیاز آبی که این تالاب دارد بین 3 تا 5 میلیارد متر مکعب است و این 820 میلیون مترمکعبی که در سال 51 مورد تفاهم قرار گرفته است، نباید به عنوان حقابه تالاب در نظر گرفته شود، چون حقابه بسیار بیشتر از این عدد است. عددی که در تفاهم‌نامه مطرح شده، یک حداقلی برای کشاورزی منطقه است. این 820 میلیون متر مکعب به شرطی در آن تفاهم نامه اشاره شده که کماکان سیلاب‌ها بتوانند وارد تالاب شوند» اما حالا با تغییر مسیر هیرمند در افغانستان، ایران از این سیلاب‌ها هم محروم خواهد بود. لاهیجان زاده در این خصوص می‌گوید: «ظرفیت بند کمال‌خان (حدود 50 تا 60 میلیون متر مکعب) در مقایسه با آورد رودخانه ناچیز محسوب می شود، از بند و میزان حجمی که آن نگرانی وجود ندارد، منشا نگرانی این است که کشور همسایه اقدام به انحراف مسیر رودخانه بعد از سد کرده، ساخت این سد به خودی خود عامل تهدید کننده مهمی نیست» اظهارات لاهیجان‌زاده باز هم ضرورت مذاکره در حوزه دیپلماسی را مورد تاکید قرار می‌دهد چرا که این اقدام افغانستان در خصوص انحراف مسیر رودخانه نشان از سیاست‌های جدید این کشور در مواجهه با ایران دارد. سیاست‌هایی که می‌تواند تبعات محیط زیستی بسیاری برای ساکنان مرزنشین دو کشور و شهرها و استان‌های همجوار با تالاب هامون به دنبال داشته باشد. محمد سرگزی نماینده مردم سیستان در مجلس معتقد است: «احداث سد کمال‌خان در خاک افغانستان قطعاً اثرات مخربی را برای منطقه سیستان و تالاب هامون در بر دارد. این موضوع مهم باید از طریق دستگاه دیپلماسی کشور پیگیری شود تا پیامدهای خشکسالی‌های اخیر در منطقه تشدید نشود» به همین دلیل است که فیضی ساخت کمال‌خان را کابوسی برای ایران می‌داند و می‌گوید: «با توجه به نظام حقوقی تعریف شده بین ایران و افغانستان، اقدامات وزارت خارجه در خصوص تامین حقابه ایران، رایزنی و ‌دیپلماسی فعال این وزارتخانه می‌تواند تهدید ایجاد سد کمال‌خان را به فرصت مغتنمی برای استفاده از آب آن برای کشور ایجاد کند. در غیر این صورت سد کمال‌خان به کابوسی برای ایران و خصوصا مردم منطقه سیستان تبدیل می‌شود» هر چند اشرف‌غنی می‌گوید: «افغانستان متعهد به اجرای معاهده هیرمند است» اما مسئله اینجاست که میزان حقابه توافق شده در تفاهم‌نامه سال 1351 نه تنها در طول سالیان تامین نشده بلکه در شرایط فعلی و با توجه به تغییرات اقلیمی منطقه هم نمی‌تواند برای مسایل منطقه به ویژه سیستان راهگشا باشد و همین امر است که مذاکره در این خصوص را ضروری می‌کند. از سوی دیگر بعضی کارشناسان معتقدند افغانستان از قدرتی که وجود سرشاخه‌های هیرمند در این کشور، در اختیارش گذاشته به عنوان اهرم فشاری در مذاکرات بهره‌برداری می‌کند. شاید ایران و افغانستان نیازمند تفاهم نامه جدیدی درباره حقابه هیرمند باشند، تفاهم‌نامه‌ای که در آن توجه ویژه به تالاب در معرض خطر هامون هم صورت گیرد.

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *