آمار زباله‌گردی کودکان با وجود شیوع ویروس کرونا و بخشنامه‌های شهرداری و بهزیستی کاهش پیدا نکرده است. این را مشاهدات عینی شهروندان و حتی مسئولان هم تایید می‌کند. پیروز حناچی، شهردار تهران خرداد سال گذشته بخشنامه‌ای به دستگاه‌های ذی‌ربطش ارسال و اعلام کرد که زباله گردی کودکان در شهر ممنوع است. مسئولان حوزه شهری حالا اجرای طرح کاپ یا طرح جامع مدیریت پسماند را عاملی برای کاهش زباله گردی کودکان می‌دانند و می‌گویند اگر این طرح‌ها اجرایی شود احتمالا با بخشنامه قبلی زمینه ممنوعیت زباله گردی کودکان فراهم شود. رئیس اداره محیط زیست انسانی استان تهران اما دیروز در گفت‌وگویی از نحوه تعبیه مخازن زباله در شهر انتقاد کرد و آن را عاملی برای افزایش زباله گردی کودکان دانست.فاطمه اکبرپور، رئیس اداره محیط زیست انسانی استان تهران دیروز در تشریح چرایی علل افزایش زباله گردی شهروندان و به خصوص کودکان عواملی را برشمرد. او انگشت اتهام را به سوی روش‌های تفکیک پسماند در شهر گرفت و به پانا گفت: «تفکیک از مبدا پسماندها در شهر تهران به روش‌های مختلفی از جمله غرفه‌های بازیافت، خودروهای ملودی‌دار و اپلیکیشن‌ها انجام می‌شود. پراکنش و جانمایی غرفه‌های بازیافت و ساعت کار این غرفه‌ها که عمدتا ساعت اداری است، مناسب نیست و این مسائل یکی از عوامل نبود استقبال گسترده شهروندان از این ظرفیت‌ها شده است.»
رئیس محیط زیست انسانی استان تهران ادامه داد: «چند صد دستگاه وانت ملودی‌دار نیز در زمینه تفکیک پسماندها، فعالیت دارند که برخی از این خودروها صرفاً در بخش جمع‌آوری پسماندهای خشک از مخازن و برخی دیگر، علاوه بر جمع‌آوری پسماندهای خشک، در جمع‌آوری پسماند از مبدا نیز فعال هستند. ساعت فعالیت، منطقه و نواحی فعالیت آنها نیز محدود است و در بسیاری از مناطق، نواحی و محلات، خودروهای ملودی‌دار عملاً فعالیتی نداشته و بین شهروندان شناخته شده نیست.»
این مسئول سازمان محیط زیست همچنین درباره خودروهای ملودی دار پسماند و پراکندگی آن‌ها در مناطق مختلف شهر تاکید کرد: «در این مناطق به دلیل قدرت اقتصادی پایین‌تر، فروش پسماند به غرفه‌ها یا خودروهای ملودی به عنوان یک منبع درآمد، مورد توجه است. با توجه به فعالیت خودروهای ملودی‌دار، میزان پسماندهای خشک با ارزش، در مناطق پایین، کمتر بوده و در نتیجه خودروهای ملودی، زمان بیشتری را صرف جمع‌آوری پسماند تفکیک شده از منازل و مبدأامی‌کنند. برعکس در مناطق شمالی شهر، به دلیل نبود نیاز مالی به فروش پسماند، میزان تفکیک کمتر و میزان تولید پسماند خشک نیز بیشتر است. بنابراین میزان پسماند خشک با ارزش ورودی به مخازن بیشتر است و خودروهای ملودی‌دار نیز به جای اینکه در تفکیک از مبدا اصولی مشارکت کنند، بر تفکیک از مخازن متمرکز می‌شوند.»
اکبرپور ادامه داد: «موضوع مهم دیگر که بر تفکیک از مخازن توسط پیمانکاران خودروهای ملودی‌دار سایه انداخته است، مدت زمان قرارداد آنها با شهرداری‌ها است. از آنجا که مشارکت عمومی و داوطلبانه شهروندان برای تفکیک از مبدا، زمان‌بر است و پیمانکاران از حضور خود در منطقه مطمئن نیستند، انگیزه‌ای برای آموزش و جلب مشارکت مردم ندارند و کوتاه‌ترین مسیر ممکن را برای کسب درآمد، انتخاب می‌کنند. گزینه بعدی استفاده از چند نوع اپلیکیشن در چند منطقه شهرداری تهران برای دریافت پسماندهای خشک باارزش است که به دلیل تعارضات موجود بین پیمانکاران بخش خصوصی در این حوزه و شهرداری‌ها و فقدان یک اپلیکیشن واحد، چندان توفیقی در مناطق در امر تفکیک از مبدأ پسماندها نداشته است.»

اصلی‌ترین شکل تفکیک پسماند، تفکیک از مخازن اصلی

به گواه مسئولان با وجود تبلیغات و تلاش‌ها برای تفکیک پسماند از مبدا همچنان تفکیک پسماند از مخازن اصلی‌ترین شکل تفکیک زباله قبل از جمع‌آوری در شهر تهران است که عموما فعالان غیر‌رسمی آن را انجام می‌دهند. اکبرپور می‌گوید: «فعالان رسمی، پیمانکاران طرف قرارداد شهرداری هستند و فعالان غیررسمی نیز زباله‌گردهایی هستند که کتفی نامیده می‌شوند و به چند روش در تفکیک پسماندها، فعالیت می‌کنند. برخی از این افراد طرف قرارداد پیمانکار هستند و وظیفه دارند پسماندهای جمع‌آوری شده را به پیمانکار مربوطه بفروشند، برخی از این افراد محله یا بخشی از آن را در طول شب از پیمانکار اجاره کرده و پسماندهای خود را یا به پیمانکار یا به غیر می‌فروشند و برخی دیگر نیز به صورت مجزا و در خارج از حوزه نظارت پیمانکار عمل کرده و پیمانکار توان مقابله با فعالیت آنها را ندارد.»

چرا تعداد زباله گردان بیشتر شده است؟

اما چرا باوجود تلاش‌ها و بخشنامه‌های مختلف همچنان زباله گردان و به خصوص کودکان زباله‌گرد در شهرها می‌تازند، این مقام مسئول در محیط زیست استان تهران گفت: «صرف نظر از اینکه تفکیک از مخازن با کدام ساز‌و‌کار صورت می‌گیرد، پدیده موسوم به زباله‌گردی، منجر به ایجاد معضلات زیست محیطی، بهداشتی و اجتماعی می‌شود و عوامل مختلفی نیز وجود دارد که به توسعه این پدیده دامن می‌زند. افزایش قیمت پسماند در سال‌های اخیر که منجر به افزایش قیمت مواد اولیه و قیمت مواد بازیافتی شده است، یکی از آن عوامل محسوب می‌شود.
شرایط و وضعیت اقتصادی نامناسب و رکود در بخش مسکن، منجر به انتقال کارگران از بازار مسکن به زباله‌گردی شده است. کاهش درآمدهای شهرداری به دلیل رکود بازار مسکن، باعث شده است مدیران اجرایی پسماند به دنبال درآمدهای پایدار نظیر پسماند باشند و تا جایی که می‌توانند پسماند را به پول تبدیل کنند و در یک موازنه بین مسائل اقتصادی و اجتماعی، به دنبال درآمد ناشی از پسماند هستند که عمدتاً از طریق تفکیک از مخازن قابل حصول است.» مخازن زباله در مناطق مختلف شهرداری تهران از دیگر عواملی است که همواره انتقاد مسئولان را به دنبال داشته، آن‌ها معتقدند این سطل‌های مکانیزه باعث افزایش زباله‌گردی می‌شود. اکبرپور نیز در این‌باره گفت: «از عوامل دیگر می‌توان به دسترسی آسان به مخازن ذخیره پسماند در هر ساعت از شبانه‌روز و فقدان سازوکار قانونی برخورد با زباله‌گردی، اشاره کرد. متاسفانه پدیده زباله‌گردی، منجر به ایجاد و تقویت یک ساختار غیررسمی قدرتمند و منسجم که دارای منافع مشترک با بخش رسمی (پیمانکاران و شهرداری)، شده است و این موضوع نیز از دیگر اثرات اجتماعی این پدیده محسوب می‌شود.» اکبرپور اضافه کرد: «وجود متولیان متفاوت برای جمع‌آوری پسماندهای خشک و پسماند مخلوط است که در صورت یکسان بودن پیمانکار جمع‌آوری پسماند خشک و مخلوط و وجود یک ایستگاه تفکیک میانی، انگیزه‌ای برای تفکیک پسماندهای خشک از مخازن وجود نخواهد داشت و این پسماندها به ایستگاه میانی منتقل شده و در آنجا تفکیک می‌شوند. هرچند پسماندی که از مخازن برداشت می‌شود به دلیل اختلاط کمتر، ارزش اقتصادی بالاتری دارد و اختلاط پسماند خشک و مخلوط، باعث می‌شود بخشی از پسماندها که در مخازن قابلیت تفکیک را دارند تا رسیدن به ایستگاه میانی آلوده شده و قابلیت بازیافت خود را از دست بدهند.»
رئیس اداره محیط زیست انسانی استان تهران عامل دیگری را هم بر افزایش زباله‌گردی موثر دانست و آن افزایش ارزش پسماند خشک است، او گفت: «برای حل مشکل باید راهکارهای کوتاه مدت و میان مدت در برنامه‌ریزی‌ها، پیش‌بینی کرد. این شیوه ذخیره‌سازی باید در میان مدت با هوشمندسازی ناوگان جمع‌آوری پسماند و با بهره‌گیری از فناوری‌ها و تجهیزات نوین، جایگزین شده و در کوتاه مدت نیز برای کاستن معایب شیوه ذخیره‌سازی موجود، برنامه‌ریزی‌های لازم، ضرورت دارد.»
اینکه نقش محیط زیست و شهرداری تهران در کاهش زباله گردی چگونه است، پرسش دیگری بود که اکبرپور در پاسخ به آن گفت: «مدیران اجرایی پسماندها باید برای تغییر دیدگاه انتفاعی، جمع‌آوری پسماند خشک اقدام و قراردادهای پیمانکاران را به صورتی تنظیم کنند که صرفاً مبتنی بر تفکیک از مبدأ (از درب منازل) باشد.
ساماندهی فعالان رسمی و غیر‌رسمی نیز در دستور کار قرار گرفته و در طرح ساماندهی، حذف هیچ یک از فعالان ملاک عمل نباشد.
طبق قانون مدیریت پسماندها، مدیریت اجرایی پسماندهای عادی در محدوده و حریم شهر تهران برعهده شهرداری بوده و اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران نیز در جایگاه ناظر، اجرای صحیح قانون، مدیریت و دفع اصولی پسماندها و کنترل آلودگی‌های زیست‌محیطی را به روش‌های مختلف از شهرداری تهران مطالبه کرده و این مطالبه‌گری تا زمان رفع مشکلات، کماکان ادامه دارد.»