نام «کنسولگری» را گذاشته‌اند «موزه نفت‌سوزها». به جای اسناد قدیمی، چراغ لمپا و پریموس و چراغ توری در اتاق‌های کنسولگری انگلیس جا خوش کرده. شرکت نفتی‌ها که بنا دارند بازمانده‌های تاریخی صنعت نفت را نگهداری کنند، چهار سال پیش روی این عمارت دست گذاشتند تا ساختمانی که روزگاری از آن والی کرمان بود و روز دیگری به دست انگلیس‌ها افتاد، مرمت و تبدیل به موزه نفت شود. عمارت والی کرمان یا همان ساختمان کنسولگری انگلستان که بنایی بازمانده از دوره زندیه است، مدتی به صنعت نفت تعلق داشته و محل فعالیت شرکت پخش فرآورده‌های نفتی بود اما حاشیه‌ها درباره تبدیل این بنا به موزه نفت‌سوزها کم نبوده است. بعضی از نبود ارتباط میان نفت و این عمارت گله دارند و می‌گویند اسناد بنا که سال 91 بابت آن‌ها 75 میلیون تومان به انگلیسی‌ها پرداخت شد، دیگر جایی برای نمایش ندارند.کرمان که هیچ تاریخی از نفت ندارد، روز سه‌شنبه تغییر هویت یکی از مکان‌های تاریخی خود را جشن گرفت. مراسم از دانشگاه فرهنگیان شروع شد. مسئولان شرکت نفت، ردیف اول صندلی‌های سالن اجتماعات این دانشگاه را پر کرده بودند و الباقی نیز خبرنگاران استانی و کشوری. «هزار نفر در زمین فوتبال مشارکت می‌کنند اما فقط سه،چهار بازیکن اصلی بازی‌ساز هستند.» این اولین جمله محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی و تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بود. از نگاه او کشور در حوزه میراث‌فرهنگی و نفت از بازیگران اصلی جهان است. با این مثال کارگر اهمیت ساخت موزه‌های مرتبط با نفت را در کشور مشخص کرد اما نگفت که مکان احداث موزه‌ها بر چه شاخص‌هایی سوار است.
تغییر محورهای گردشگری متناسب با مزار سردار سلیمانی
پای «حاج قاسم» هم به مراسم باز شده بود. محمدرضا معین‌زاده میرحسینی، رئیس کمیسیون گردشگری شورای شهر کرمان گفت که از امسال تمام محورهای گردشگری این استان تغییر کرده است. برنامه جدید بر محور مزار سردار شهید سلیمانی تدوین شده و موزه نفت‌سوزها نیز در آن گنجانده شده است. سخنرانان یک به یک پشت تریبون قرار می‌گرفتند و درباره تاریخچه نفت و تحریم‌ها صحبت می‌کردند. این میان حمیده واعظی، معاون استاندار کرمان که در این مراسم به نمایندگی از استاندار شرکت کرده بود، اعلام کرد که موزه نفت‌سوزها امانتدار بخشی از تاریخ کرمان است.
کرمان با نفت ارتباط ندارد، اما مصرف‌کننده بوده
کرمان چه دخلی به نفت دارد؟ این را یک نفر می‌پرسد. اکبر نعمت‌اللهی، مدیر موزه‌ها مرکز اسناد شرکت نفت، سومین سخنران این مراسم است و این ارتباط را این‌گونه توضیح می‌دهد: «درست است که کرمان با نفت ارتباط ندارد، اما از نفت استفاده کرده و نفت‌سوزها از 220 سال پیش در کرمان استفاده شده‌اند.»
ساعتی بعد همگی وارد سرسرای کنسولگری می‌شوند. صدای دف‌نوازی از چند متری کنسولگری شنیده می‌شود. هنرمندان دف می‌نوازند و یک راهنما مشغول ارائه توضیحاتی به شهردار کرمان است. راهنما می‌گوید که 300 اثر در این موزه نگهداری می‌شود. کنار دستی‌اش هم اضافه می‌کند که این اشیا از 17 استان کشور جمع‌آوری شده و در کرمان به نمایش درآمده است.
روی بنر بزرگی در میانه راه نوشته‌اند موزه نفت‌سوزها اولین موزه در خاورمیانه است. نعمت‌اللهی هم ابتدای سخنرانیش به این موضوع اشاره کرده بود: «وزارت نفت بعد از ۱۱۰ سال فهمید در حفظ ابنیه‌ها و تاسیسات قدیمی کم‌کاری کرده. برای همین هم با حمایت بیژن زنگنه و شورای معاونین توانستیم 5 موزه مرتبط در سراسر کشور تشکیل دهیم.»
نگهداری گوسفندان در عمارت
موزه نفت‌سوزها پنجمین موزه وزارت نفت است که در مکان کنسولگری کرمان استقرار یافته. کنسولگری دوسال قبل قرار بود «موزه اسناد استعماری» باشد و بابت تهیه بخشی از اسنادش 75 میلیون تومان در سال 91 به انگلیس پرداخت شد. این تصمیم بعد از رسانه‌ای شدن تبدیل کنسولگری به آغل گوسفندان اخذ شده بود و مدیران شرکت نفت هم با آن موافقت کرده بودند. سال 94 معاون عمرانی استاندار کرمان طی بازدید از این عمارت گفته بود: « مالک هر اثر تاریخی باید حافظ آن بنا باشد که شرکت نفت این کار را نکرده و دوم این‌که ثبت آثار با میراث‌فرهنگی است که این ارگان هم این کار را انجام نداده است و مدیران قبلی این دو ارگان هم مقصر هستند که به این ساختمان قدیمی توجهی نکردند.» همان سال استاندار کرمان گفته بود که شرکت نفت باید با همکاری اداره میراث‌فرهنگی ساختمان کنسولگری را بهسازی و بازسازی بنا را ظرف چهار ماه انجام دهد و در غیر این صورت باید جلسه تودیع برگزار شود.
موزه نفت‌سوزها تناسبی
با کرمان ندارد
بعد از همه این واکنش‌ها بود که الزامات تبدیل این ساختمان به موزه نفت و سپس موزه اسناد مطرح شد. سال گذشته هم ورق برگشت و قرار شد این ساختمان به «موزه نفت‌سوزها» تبدیل شود. این تصمیم فعالان فرهنگی کرمان را متعجب کرد. محمدعلی گلاب‌زاده، مدیر مرکز کرمان‌شناسی کرمان این اقدام را «نماد بارز کج‌سلیقگی» دانسته و در یادداشتی نوشته بود: «شک نداریم که انتخاب هر نامی جز “کنسولگری کرمان” موجب محو بخشی از تاریخ این دیار می‌شود، مصیبتی که حتماً خدمتگزاران میهن‌دوستِ شاغل در شرکت نفت، به ویژه مسئولان کرمانی این شرکت، آن را برنمی‌تابند.»
او که در مراسم تازه نفتی‌ها هم شرکت کرده به «پیام ما» می‌گوید: «زحمات این شرکت قابل تقدیر است چرا که باعث بهسازی این عمارت شده است اما این تغییر نام پرداختن به فرع ماجرا به جای اصل آن است.»
محمدرضا حاجی‌جواهری، مشاور ارشد مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد وزارت نفت نظر دیگری دارد. او که پیش قدم شده تا یکایک آثار نگهداری شده در این مجموعه را به شهردار کرمان و همراهانش نشان دهد، علت این تغییر یک‌باره را نداشتن آثار مرتبط با کنسولگری می‌داند. او به «پیام ما» می‌گوید: «اینجا تنها بخشی از زمان کنسولگری بوده و دیگر این کاربری را ندارد، هر چند که برای موزه‌ای مرتبط با کنسولگری هم اسناد لازم را نداشتیم و در مقابل نفت‌سوزها نزدیکترین رابطه را با مردم عادی دارد.»
نبود اسناد، بهانه بود
گلاب‌زاده اما نبود اسناد را صرفا یک بهانه می‌داند. او می‌گوید: «150هزار برگ سند در این ساختمان راجع به تاریخ کرمان نوشته شده که از این اسناد، حدود 15 هزار برگ سند را 7 سال پیش به قیمت 75 میلیون تومان از انگلیس خریداری کردیم.» به گفته او از این 15 هزار برگ 4 هزار برگ به کمک دانشگاه ترجمه و در دو جلد از کتاب‌های این مجموعه انتشار پیدا کرده است.
«کنسولگری انگلیس» باغ دویست و پنجاه ساله، یادگار «سید ابوالحسن‌خان بیگلربیگی» حاکم روزگار زندیه است. شخصی که به علت سخاوتش اولین و تنها حاکمی بود که در کرمان به او لقب «آقا» دادند و به همین دلیل، این باغ نیز به «باغ آقا» شهرت یافت. باغی که در آخر کوچه شماره 17 خیابان ظریف قرار دارد و سال‌ها قبل کنسولگری انگلیس و سپس روسیه بوده است. حال اما هیچ اثری از این تاریخ نیست، حتی نامش را برداشته‌اند و عبارت موزه نفت را به دو زبان فارسی و لاتین در دو طرفش نوشته‌اند.
تغییر تابلو کم‌لطفی بود
مدیر مرکز کرمان‌شناسی در واکنش به این تغییر نام می گوید:«تغییر تابلو کم لطفی بود. ما باید هویت کنسولگری را حفظ کنیم، باید جایی باشد که وقتی ما به اینجا می‌آییم ببینیم که جنایت‌ها و خیانت‌های دولت انگلیس به کرمان چه بوده است.»
او البته مخالفتی با استقرار اشیای نفتی در این مکان ندارد اما معتقد است که اصل نباید فدای فرعیات شود: «اصل قضیه اینجا کنسولگری است. نفت 100 سال است که پیدا شده ولی این باغ 250 سال قدمت دارد. این‌که هویت اینجا را به خاطر نمایش وسایل نفت‌سوز نابود کنیم، اشتباه است.»
حالا 4 سالن عمارت این کنسولگری به نمایش نفت‌سوزها اختصاص یافته و یک اتاق 3 در 4 برای نمایش اسناد بنا در نظر گرفته شده است. با وجود همه انتقادات برنامه استحکام‌بخشی و مرمت بنا به اتمام رسیده و اردیبهشت امسال سرانجام ساختمان کنسولگری در فهرست آثار ملی کشور به شماره 31785 به ثبت رسیده است.
شرکت نفت موظف به حفظ ماهیت کنسولگری نیست
محمدرضا کارگر، مدیرکل موزه‌ها و اموال منقول فرهنگی و تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی معتقد است که چون آخرین کاربری این عمارت مربوط به نفت بوده، باید به این حوزه اختصاص یابد. او به «پیام‌ما» می‌گوید: «در وهله اول آخرین کاربری و مالکیت این بنا مربوط به نفت است. در وهله دوم نفت نیز وظیفه‌ای ندارد که حیات قبل از کاربری خود را برای اینجا زنده کند. شاید اگر ساختمان مربوط به وزارت امور خارجه بود، شاید اگر میراث‌فرهنگی، وزارت خارجه یا دستگاه‌های دیگر مالکیت اینجا را به عهده داشتند، می‌توانستیم با کاربری دیگری به آن نگاه کنیم.» او پیشنهاد می‌کند که این اسناد در جایی دیگر به نمایش درآیند یا مکانی دیگر به عنوان موزه اسناد رسمی در نظر گرفته شود. «همین که این بنا حفظ شده خود نکته مهمی است، هر چند که آن اسناد تاریخی هم با ارزش‌اند و ممکن است که در جایی دیگر تحت عنوان موزه اسناد رسمی به نمایش درآیند.» رد نفت در تاریخ عمارت کنسولگری کمرنگ است اما حالا با بهره‌برداری از پنجمین موزه شرکت نفت ایران در این ساختمان تاریخی، ماهیت آن عوض شده است و اسناد مرتبط با عمارت و باغ آقا، باید در جای دیگری به نمایش درآیند.