کارون سال پیش هتل قو را در خود غرق کرده بود؛ پر‌وبال قوی پیر به گل نشسته بود. زیرزمین تا یک متر پر از آب شده بود و دوست‌داران میراث‌فرهنگی ترسیده بودند که با این همه آب احتمال فرونشست و ریزش هتل کم نیست. فرسودگی بنای دو طبقه و وسیع قاجاری، آرام‌آرام در چهره‌اش نمایان شده بود. هتل از سال 47 تا 58 متروکه بود و قبل از آن هم در اختیار اداره بهداشت اهواز قرار داشت و مدتی هم مسکونی بود. بیست سال پیش اسمش را گذاشتند کنار آثار تاریخی ملی و شماره ثبت گرفت و البته دوباره به حال خود رها شد و ریزش کرد و ریزش کرد. قصه‌اش طولانی است. خبر تازه این است: دیروز درهای این هتل که هر ماه و هر سال می‌گفتند در حال تخریب است، باز شد. گفته‌اند قرار است هتل قو را مرمت کنند تا تبدیل شود به تنها اقامتگاه بوم‌گردی اهواز.

بعد از نیم قرن درهای هتل را باز کرده‌اند. این برای اهالی اهواز تجدید خاطره است. خاطره‌ای که در در نقطه‌ای خوش‌منظره از بافت قدیم اهواز جا خوش کرده و تا قبل از این رو به فراموشی بود؛ در جاده ساحلی، خیابان خسروی. بسیاری در این سال‌ها کنجکاو بودند که بدانند در پس این دیوارها چه خاطره‌ای پنهان شده. چشم آن‌ها با عکس‌هایی که از اوضاع نابسامان هتل قو بیرون می‌آمد، با این بنا آشنا شده بود. مثلا دو سال پیش تصاویری دیدند از ریختن سقف بالکن شمالی. تخریب همان وقت‌ها داشت شدت می‌گرفت و اعتراض به بی‌توجهی به هتل قو تا همین چند وقت پیش ادامه داشت.
ساخت این عمارت اوایل دوره پهلوی به پایان رسید و در دهه ۲۰ در اجاره بانک شاهنشاهی ایران و انگلستان بود. ده سال بعد از این تاریخ نخستین هتل اهواز در این بنا متولد شد؛ محلی برای اقامت مسافران و برگزاری مراسم فرهنگی تفریحی. باز هم 10 سال بعد از این، یعنی در دهه 40 اوضاع عوض شد و اداره بهداشت اهواز در این عمارت مستقر شد. تا این‌که آسیب‌های سیل سهمگین سال 47، باعث شد بنا به کل تخلیه شود.
کارشناسان میراث‌فرهنگی در توصیف عمارت تاریخی هتل قو، آن را آمیزه‌ای از تکنیک‌های معماری سنتی ایرانی و اروپایی می‌دانند که از آرایه‌های معماری چون کاشی‌کاری، آجرکاری، سردر آجرکاری، گچ‌بری‌های زیبای اتاقک و تکنیک‌های منحصر به فرد نصب پل‌های پیش ساخت داخل دیوارها را در خود دارد. بخشی از تاریخچه فرهنگ اهالی اهواز و تاریخ معماری یک قرن پیش در دوران گذار از سنت به مدرنیته، روی دوش این عمارت است.
آنچه بر عمارت رفت
برنامه مرمت و استحکام‌بخشی در این سال‌ها بارها آغاز شده و به جایی نرسیده است. در این مدت خبرهای بسیاری از این عمارت به بیرون درز کرده. مثلا مرداد سال 97 علیرضا ایزدی، مدیرکل وقت میراث‌فرهنگی استان خوزستان گفته بود که همکاری نکردن مالک هتل قو مانع حفاظت از این اثر است و او اجازه مرمت را نداده. حتی گفته بود که به مالک پیشنهاد داده‌اند تا بنا را برای سه تا پنج سال در اختیار بگیرند تا حفاظت شود و او قبل نکرده بود. مدیر کل میراث‌فرهنگی اینها را دلایل انجام نشدن مرمت دانسته بود. اما مالک هم پیش از این بارها گله کرده بود که بعد از گذشت سال‌ها از ثبت ملی «هنوز هیچ گونه اراده جدی از سوی میراث‌فرهنگی خوزستان برای مرمت و بازسازی این بنای ارزشمند نشان داده نشده است.»
درست یک سال پیش (25 دی 98) معاونت میراث‌فرهنگی خوزستان با انتشار بیانیه‎ای مراحل مرمت را تشریح و اعلام کرد که «با وجود وسعت بنای هتل قو و گستردگی آسیب‎های وارد آمده به اثر و همچنین محدودیت اعتبارات مربوط» برای حفظ اثر، «اقدامات حفاظتی و رفع خطر» را انجام داد؛ مستندنگاری و تهیه طرح مرمت، رفع خطر و مرمت اضطراری قسمت‎های آسیب‎دیده، جلب مشارکت مالک برای امضای تفاهم‎نامه مشارکتی و هدایت او برای دریافت تسهیلات اعتبار فنی، جمع‎آوری بخش‎های غیرقابل نگهداری و اجرای شمع‎بندی و تنگه‎گذاری قسمت‎های در معرض خطر و برچیدن اندود‌های الحاقی برای رفع رطوبت. بر اساس این بیانیه سال پیش ۱۰۰ میلیون تومان برای ادامه روند مرمت و حفاظت اضطراری از میراث‌فرهنگی به این بنا تخصیص داده شد. آن زمان گفتند که در حال پیگیری برای مشخص شدن پیمانکارند تا کار اجرایی آغاز شود.
یک فال نیک
دوست‌داران میراث‌فرهنگی در این مدت رفته‌اند و شاخه‌های خشک سالیان دور را از باغچه هتل کنده‌اند. بنا نونوار شده و حوض آبی دوباره پر از آب زلال است. از تمام بنا فعلا فقط حیاط آماده است و مرمت بنای اصلی مانده.
وحید دیلمی، نماینده مالک بنا به ایرنا توضیح داد: «نزدیک به ۲ سال است که تلاش می‌کنیم تا روزی را برای بازدید مردم از این بنای تاریخی اختصاص دهیم اما تا به امروز شرایط بنا برای بازدید عمومی مهیا نبود چرا که آوار زیادی در حیاط این بنا وجود داشت. به همراه گروه «اکسین» به صورت داوطلبانه و با هماهنگی اداره کل میراث‌فرهنگی استان کار پاکسازی حیاط بنا و حفاظت آن طی یک سال گذشته آغاز شد و امروز به نقطه‌ای رسیدیم که به نظر می‌رسد حیاط بنا برای بازدید آماده شده است‌. اداره کل میراث‌فرهنگی خوزستان از سال ۹۷ مرمت بخش‌های مختلفی از بنا را در ۲ فاز آغاز کرده است.»
نماینده مالک هتل قو علاوه بر این‌ها گفته است که «بسیاری از مردم چه در فضای مجازی و چه در فضای حقیقی خواستار بازدید از هتل قو بودند.»
زهرا جعفری، یکی از بازدیدکنندگان به ایرنا گفته که سال‌های سال دوست داشته از این بنا بازدید کند: «هتل قو در مرکز شهر اهواز و در موقعیت جغرافیایی خوبی از نظر دسترسی برای مردم قرار دارد و با وجود این‌که می‌تواند به یک مکان پربازدید تبدیل شود اما سال‌هاست علاقه‌مندان به تاریخ با درهای بسته آن مواجه بودند. باز شدن در این بنای تاریخی را به فال نیک می‌گیریم و امیدواریم علاوه بر مرمت بنا کاربری مناسبی نیز برای آن در نظر گرفته شود.»
به گفته دیلمی، نماینده مالک هتل قو اما تنها دلیل بسته بودن درهای این بنا آماده نبودن شرایط بازدید بوده است: « الان هم فقط حیاط پاکسازی شده و بنای هتل به علت خطری که دارد امکان بازدید ندارد از این رو در بازدید حصاری به دور بنا کشیده شده تا بازدیدکننده‌ها امکان ورود به حیاط بنا را داشته باشند.» او یکی از هدف‌های بازگشایی درهای بنا را خود مردم و واکنش‌های آن‌ها دانسته:‌ «تا مردم خودشان از نزدیک وضعیت بنا را ببینند و هم این‌که ما ببینیم این بنا چقدر ظرفیت و شرایط بازدید را دارا است.» این‌طور که دیلمی گفته، استقبال از عمارت هتل قو، بعد از این همه سال خاموشی، «بی‌نظیر» بوده است: «اصلا چنین انتظاری نداشتیم.»
هتل قو اقامتگاه بومگردی می‌شود
پیش از این سال 92 معاون میراث‌فرهنگی خوزستان از اختصاص یک میلیارد ریال اعتبار برای مرمت هتل قو خبر داده و گفته بود که قرار است این بنا بعد از مرمت سفره‌خانه شود. حالا نماینده مالک عمارت هتل قو گفته می‌خواهد این بنا را به یک اقامتگاه بومگردی تبدیل کند چون اهواز اقامتگاه بومگردی ندارد. البته به نظر می‌رسد تصمیم مالک هنوز نهایی نشده است:‌ «البته می‌توان کاربری‌های متنوع دیگری چون رستوران‌، کافی‌شاپ، نگارخانه و گالری در این بنا راه‌اندازی کرد.» مرداد امسال طرح مرمت اضطراری و رفع خطر هتل قو در نشست شورای فنی میراث‌فرهنگی استان بررسی و تصویب شد و حالا قرار است کار مرمت فاز به فاز جلو برود و همزمان، در حد امکان، بهره‌برداری هم انجام شود.
با این همه هنوز زمان مرمت دقیقا مشخص نیست چون «بودجه‌ و اعتباری برای آن مشخص نشده است». به گفته نماینده مالک بنا در حال حاضر اعتبارات میراث‌فرهنگی و دیگر طرفین مربوط به بنا محدودند و برای همین نمی‌توان گفت چه زمانی دقیقا مرمت آغاز و چه زمانی به پایان می‌رسد اما اگر بودجه کافی اختصاص داده شود مرمت کامل تا دو سال دیگر طول می‌کشد.