«قدم اول شناسایی است.» این باوری بود که متولیان امر شهر بعد از هربار آتش سوزی و ویران شدن بناها و ساختمان‌های سطح شهر تهران می‌گفتند. همانطور که زهرا صدراعظم نوری، رییس کمیسیون محیط زیست و خدمات شهری، شورای شهر تهران بعد از آوار شدن ساختمان سینا اطهر به شهروند گفته بود و وعده بود که تا اول پاییز امسال، سازمان آتش نشانی شهرداری تهران، اطلاعات ساختمان‌های ناایمن را منتشر می‌کند. همین هم شد. اطلاعات ساختمان‌های ناایمن در شهر تهران مدتی پیش در سامانه‌ی تهران من منتشر شد. اطلاعاتی که هول و ولایی به جان شهروندان انداخت، بازار بزرگ تهران، پاساژ علاالدین، پاساژ شانزلیزه، مهستان و پاساژ قائم شاید جزو مهم‌ترین‌ مراکز تجاری بودند که نامشان در لیست بلند و بالای مراکز ناایمن به چشم می‌خورد. انتشار لیست ساختمان‌های ناایمن چند روز بعد از انتشارش ناکام ماند و لیست از سامانه تهران من حذف شد. حذف بی‌سروصدای اطلاعات ساختمان‌های ناایمن شهر تهران، سرو صدا کرد. بسیاری از اعضای شورای شهر تهران به آن واکنش نشان دادند. بهاره آروین، عضو شورای شهر تهران به پیروز حناچی، شهردار تهران در اینباره تذکری هم داد و اعلام کرد که شهردار تهران با یک تماس تلفنی با دستپاچگی دستور به توقف انتشار اطلاعات داده است: «شهردار بر مبنای کدام محمل قانونی، دستور توقف اجرای مصوبه شورا را صادر کرد؟ در شرایطی که به دلیل ضعف‌های مدیریتی و بوروکراسی‌های شهرداری تهران، اغلب مصوبات شورای شهر با تاخیرهای قابل توجه در اجرا رو به‌روست و اعضا ناگزیرند با نامه‌نگاری‌ها و برگزاری جلسات متعدد اجرای مصوبات قانونی شورا را پیگیری کنند، چطور شهردار با یک تماس تلفنی از فلان نهاد با دستپاچگی دستور به توقف آن می‌دهند؟ حتی اگر در خصوص انتشار این اطلاعات، برخی دغدغه‌های امنیتی هم از سوی نهادهای ذیربط طرح شده باشد، جا داشت شهردار قبل از هرگونه اقدام خودسرانه‌ای موضوع را به شورای شهر ارجاع دهند، چرا که مصوبه شورا از سوی هیئت تطبیق مستقر در فرمانداری تهران مورد تایید قرار گرفته است.» البته تذکرات کارایی لازم را نداشتند و اطلاعات ساختمان‌های ناایمن همچنان از حیز انتفاع ساقطند.

ضوابط باید قابلیت اجرایی داشته باشند

بعد از انتشار پرسروصدای اطلاعات ساختمان‌های ناایمن اما نوبت به ایمن سازی می‌رسد. اقدامی که باید آتش نشانی تهران برای آن ضوابط و پروتکل مشخصی داشته باشد. مسئولان شهرداری می‌گویند نمی‌توانند ساختمان‌های ناایمن تاریخی در شهر را ایمن سازی کنند زیرا ضوابطی برای آن در دست ندارند.«بخشی از ساختمان‌هایی که تاکنون در رده ساختمان‌های ناایمن به چشم می‌خورد، ساختمان‌های میراثی و واجد ارزش است، دغدغه شهرداری‌های مناطق این است که برای ایمن سازی ساختمان‌های تاریخی با توجه به حساسیتی که این بناهای تاریخی دارندمتاسفانه در مقررات ملی ساختمان، ضوابط و استاندارهایی  از سوی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، اعلام و ابلاغ نشده است که ما براساس آن‌ها نسبت به ایمن سازی اقدام کنیم» این‌ها را محمد سالاری، رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران به «پیام ما» می‌گوید. او معتقد است یکی از دلایل طولانی شدن ایمن شدن ساختمان حسن آباد را این می‌دانند: «آتش نشانی اعلام کرده است که در تعامل با وزارت میراث پیشرفت‌هایی داشته است اما واقعیت این است که این ضوابط باید به صورت رسمی مبتنی بر شاخص‌ها و استاندارها به ما ابلاغ شود.» او معتقد است که در حال حاضر توپ ایمن سازی  در زمین وزارت میراث است: «شهرداری تهران بلاتکلیف است اگر بر حسب برنامه‌های خودش اقدام کند با توجه به حساسیت‌هایی که جامعه حرفه‌ای و جامعه تخصصی میراثی دارند ممکن است جنبه حمله‌های بعدی به شهرداری ایجاد شود، از طرفی بحث جان و مال مردم هم در میان است و نمی‌توان نسبت به آن بی‌توجه بود.» سالاری بر این نظر است که بخش عمده‌ای از بناهای میراثی فرسوده در مناطق مرکزی تهران مانند منطقه ۱۲ و ۱۱ قرار دارند: «حجم ناایمن‌ها در کشور و علی الخصوص در تهران زیادند، ما انتظار داریم وزارت میراث فرهنگی هرچه سریعتر نسبت به تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌ها اقدام کند، البته ابلاغی که امکان عملیاتی کردن توسط مردم و صاحبان املاک میراثی وجود داشته باشد.»

بازار تهران و مشکلات حقوقی مالکیت

قدیمی‌ترهای پایتخت، به منطقه ۱۲ تهران قلب تهران می‌گویند. قلبی که بسیاری از رگ‌هایش بسته شده، زیرا پر است از ساختمان‌های قدیمی و تاریخی که فرسوده شدند و ناایمن. قلبی که وقتی شکل گرفت، بحث ضوابط ایمن سازی ساختمان‌ها در آن مطرح نبود.  یکی از مقاصد جاذب سفر در این محدوده بازار بزرگ تهران است. شهردار منطقه ۱۲ تهران، علی محمد سعادتی معتقد است که تاکنون اقداماتی برای ایمن سازی بازار بزرگ تهران صورت گرفته است، همانگونه که کاوه علی اکبری، رییس سازمان نوسازی شهرداری تهران سال گذشته در تشریح اقدامات ایمن سازی بازار تهران گفته بود که یکی از مشکلات احتمال آتش سوزی در محدوده است: «برای استانداردسازی سیم کشی‌ها و کنتورهای برق مجموعه‌ای از اقدامات انجام شده، آتش نشانی در محدوده بازار سه ایستگاه دارد که یکی از آن‌ها به شدت فرسوده است و از آنجا که زمین ایستگاه‌ها متعلق به سازمان اوقاف است، هنوز موفق به اقدام در مورد نوسازی و بازسازی آن نشده‌ایم و به توافقاتی با سازمان اوقاف رسیدیم تا تا یک ایستگاه استاندار آتش نشانی در آن احداث شود.» اقدامات را اما سالاری موضعی می‌داند: «برای ایمن سازی جامع بازار باید یک عزم ملی و همگانی وجود داشته باشد.» اما مشکلی بر سر راه ایمن سازی بازار تهران وجود دارد، آن هم موضوع سرقفلی‌ها و مالکیت بناهاست: «عمدتا واحدهای کسب و پیشه و تجاری که در بازار تهران، به صورت سرقفلی واگذار شده‌اند و صاحبان سرقفلی نگران هستند که بعد از تخلیه واحدها و ایمن سازی توسط مالک یا شهرداری یا سایر ارکان تصمیم‌گیر، موضوع مالکیت آن‌ها زیر سوال رود.» برای حل این مشکل و تسریع در فرآیند ایمن سازی، مدیریت شهری، معتقد به بازنگری و تجدید نظر جدی در بحث مالکیت سرقفلی است، مساله‌ای که باید با کمک سازمان ثبت اسناد، قوه قضاییه و سازمان املاک کشور رفع شود.

ساختمان‌های ناایمنی که تاریخ نزدیکتری به خود دیده‌اند و ثبت ملی نشده‌اند، هم در فرآیند صدور مجوز احیا و مرمت به مشکل بر می‌خورند. شهرداری پروانه صادر نمی‌کند، زیرا واهمه دارد که هنگام احیا، توسعه گر و احیا کننده بنا به فکر تغییر بنا یا ساخت و ساز در آن بیفتد: «عموما ساختمان‌هایی که دارای ارزش تاریخی و میراثی هستند، مشکلاتی از جمله انحصار وراثت و یا نقص و عدم بروزرسانی اسناد مالکیت دارند که بر اساس قوانین موجود در شهرداری، دریافت پروانه را با مشکل مواجه می‌کند. از طرفی هم طی فرآیندهای بروکراتیک و طولانی ممکن است منجر به از دست رفتن این بناها شود.» سالاری معتقد است در این زمینه هم باید دادستانی تهران ورود کند و از توسعه‌گر بنا تعهد بگیرد: «دادستانی تهران می‌تواند مبتنی بر حقوق عمومی و صیانت از بناهای تاریخی به شهرداری‌ها اجازه صدور مجوز برای احیا و مرمت را بدهد، البته توسعه‌گر هم باید تعهدات لازم را در این خصوص بدهد.»

ضوابط ایمن سازی بناهای تاریخی و میراث معاصر تاکنون در چند شهر مانند قزوین آغاز شده است، میراث فرهنگی شهر قزوین با آتش نشانی شهر تعامل کرده و بازدید میدانی از آثار تاریخی و تهیه پروتکل ایمن سازی را آغاز کرده است. وزارت میراث فرهنگی و گردشگری اما تاکنون نسبت به ایمن سازی آثار تاریخی تهران انجام نداده است، علی اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی سال گذشته در جریان آتش سوزی میدان حسن آباد اعلام کرده بود که باید ایمن سازی بناهای تاریخی مدنظر قرار گیرد و در دستور کار باشد، او همچنین اعلام کرده بود که کارگروه مرمت میدان حسن آباد تشکیل شده. نصرالله آبادیان، شهردار منطقه ۱۱ هم در جریان همین بازدید گفته بود که شش ماه دیگر وضعیت میدان حسن آباد به به حالت قبلی خود باز می‌گردد. اما همین نشد. حالا یک سال گذشته است، نه خبری از میدان مرمت شده حسن آباد است و نه خبری از ضوابط ایمن سازی بناهای تاریخی. در حالی‌که بسیاری از ساختمان‌های شهر تهران ناایمن‌اند و هیچ بعید نیست وقتی از هر کدام  از آثار تاریخی بازدید می‌کنید، سقف آن‌ها روی سرتان بریزد.