بیست و هشتم خرداد ۱۴۰۲درست یک سال قبل بود که «محمدحسن نامی» رئیس سازمان مدیریت‌بحران کشور اعلام کرد: هنوز خسارت سیل ۹۸ و ۹۹ پرداخت نشده و دولت سیزدهم ماهانه ۱۴ تا ۱۶ هزار میلیارد تومان بدهی دولت گذشته را در حوزه‌های مختلف پرداخت می‌کند. حالا دولت چهاردهم در شرایطی باید مدیریت کشور را از دولت سیزدهم تحویل بگیرد، که فقط در سال ۱۳۹۹، ۲۲ استان ۱۱۳ سیلاب را در کل کشور تجربه کرده‌اند و خسارت هیچ‌کدام از سیلاب‌ها در هیچ بخشی پرداخت نشده است.

اخبار منتشرشده در حوزۀ سیل معمولاً به زمان وقوع سیلاب خلاصه می‌شود و کم‌تر از آسیب‌های اقتصادی آن صحبت به میان می‌آید. دی‌ماه سال ۱۴۰۰ پس از سیلابی که کنارک، زرآباد و دشتیاری را فرا گرفت و بیشترین خسارت را به مزارع کشاورزی وارد کرد، اعلام کرد که یک‌هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان زیان حداقل خسارتی است که برای بخش کشاورزی برآورد شده است.

 سالِ پرسیلاب

استان‌هایی که بیشترین میزان خسارت در آن‌ها گزارش شدهُ سیستان‌وبلوچستان، تهران، فارس، کرمان، هرمزگان، قم، سمنان، مازندران، یزد، آذربایجان شرقی، خراسان جنوبی، خوزستان، گلستان، اصفهان، بوشهر، کهگیلویه‌وبویراحمد، چهارمحال‌وبختیاری و مرکزی بودند.

اسفند سال ۱۴۰۲ یک‌باردیگر سازمان هواشناسی کشور هشداری قرمز و فراگیر صادر کرد که از وقوع سیلاب در ۲۲ استان حکایت می‌کرد. گرچه اعداد تجمیعی از این سیلاب در استان‌های کشور ارائه نشد، اما گزارش‌های خبری خسارت‌های مالی هم به بخش مسکونی همراه هم از ۷ اسفندماه ۱۴۰۲، بارندگی‌ها در سیستان‌وبلوچستان منجربه سرریزشدن سد‌ها و بروز سیلاب شد. بارندگی در ایستگاه پیرسهراب واقع‌در جنوب سیستان‌وبلوچستان طی روز‌های ۱۰ و ۱۱ اسفند، از ۲۵۰ میلی‌متر فراتر رفته است. بارش ۲ روزه‌ای که معادل بارندگی متوسط یک سال ایران است.

متوسط بارندگی این استان در کم‌تر از یک هفته از بارش ۳۶۵ روز سال گذشته بیشتر بود. بارندگی استان در کل شش ماه ۷۲ میلی‌متر بود. ۵۵ میلی‌متر آن برای ۱۰ روز منتهی‌به ۱۳ اسفند بوده است؛ یعنی ۷۶ درصد بارندگی کل سال آبی در این روز‌ها شکل گرفت. این بارندگی‌ها باعث شد سد‌های مخزنی پیشین در شهرستان سرباز با حجم ۱۷۵میلیون مترمکعب، سد زیردان در منطقۀ دشتیاری چابهار با حجم مخزن ۲۰۷میلیون مترمکعب، سد شی‌کلک در شهرستان چابهار با حجم ۱۰میلیون مترمکعب و سد خیرآباد نیکشهر با حجم ۲۷ میلیون مترمکعب آبگیری و سرریز شود و  درنهایت سیلاب، راه ارتباطی ۴۰ روستا و ۱۳ راه را مسدود کرد و به بیش‌از ۱۰۰۰ خانواده خسارت‌هایی وارد کرد. ۳۰۰ واحد مسکونی تخریب شد و ۱۵۰۰ واحد مسکونی نیازمند تعمیر بر جای گذاشت. علاه‌براین، ۳۰۰ میلیارد ریال به راه‌های حوزۀ استحفاظی ادارۀ کل راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای سیستان‌وبلوچستان خسارت وارد کرد.

 بهارِ سیل‌خیز ۱۴۰۳

فروردین  ۱۴۰۳ سیل یک‌باردیگر در این استان خسارت به بار آورد و این بار اعلام شد این خسارت ۱۸ هزار میلیارد ریال بوده است. «روح‌الله سرگزی» معاون ستاد مدیریت ‌بحران این استان اعلام کرد: بیشترین خسارت سیلاب اخیر سیستان ‌و بلوچستان به‌ترتیب به راه‌های ارتباطی، بخش کشاورزی، شبکۀ برق‌رسانی و آب اختصاص دارد. به‌گفتۀ او در اثر بارش‌های شدید رگباری اخیر، علاوه‌بر مسدودی راه‌های ارتباطی، آب سد کهیر در جنوب این استان با ظرفیت ۳۴۳ میلیون مترمکعب سرریز کرده است.

 حدود یک هفته بعد نیز «حسین رضایی» فرماندار رفسنجان نیز اعلام کرد که همین عدد (۱۲۱ میلیارد تومان) برای جبران خسارت مرداد سال ۱۴۰۱ در کرمان و فقط برای جبران خسارت بخش کشاورزی به تصویب هیئت وزیران رسیده است. این عدد درحالی اعلام شده است که خسارت سیلاب مرداد سال ۱۴۰۱، برای بخش کشاورزی رفسنجان، ۱۸۰ میلیارد تومان برآورد شده بود.

در سال ۱۴۰۳ اما خسارت هنگفت دیگری نیز با سیلاب به کشور و این‌بار در خراسان رضوی وارد شد. پس‌از وقوع سیلاب غیرمنتظره در مشهد و مناطق اطراف، «سیدرضا عباسی» سرپرست ادارۀ کل مدیریت‌بحران استانداری خراسان رضوی اعلام کرد: بارش‌های شدید باران و وقوع سیل در نیمۀ دوم اردیبهشت‌ماه امسال، حدود ۱ هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال، فقط به راه‌های این استان خسارت وارد کرده است.

به‌گفتۀ او این بارش‌ها، افزون‌بر ۱ هزار و ۱۶۰ میلیارد ریال به تأسیسات راه‌ها و ابنیۀ فنی جاده‌های استان خسارت زده؛ البته هنوز آماری از خسارت‌های باران در سه روز گذشته بررسی و برآورد نشده است.

اما بهار امسال به‌همین سیلاب‌ها خلاصه نشد؛ بلکه ۱۸ خرداد، یک‌باردیگر سیلاب در جادۀ چالوس خسارت سنگینی به بار آورد که عدد ریالی آن معادل ۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان برآورد شد.

این عدد منهای خسارت ۴۰۰ میلیارد تومانی است که سال گذشته به این محور وارد شد.

 فراموشی هشدار قدیمی

علاوه‌براین، در همۀ سیلاب‌ها خسارات جانی اتفاق افتاده است که جبران نخواهد شد. مرکز پژوهش‌های مجلس، پیش‌تر در گزارشی که سال گذشته منتشر کرده بود، هشدار داده بود که انباشت خسارات جبران نشده در سیلاب‌های ایران در چند سال اخیر افزایش داشته است؛ به‌شکلی که تا پایان سال ۱۴۰۲ هنوز خسارت سیل‌های سال ۹۸ و ۹۹ نیز که مستقیم مربوط به مردم است، پرداخت نشده است. پیش‌تر مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به وضعیت ایران از منظر بلایایی طبیعی پرداخت. در این گزارش به‌نقل‌از داده‌های سازمان مدیریت بحران کشور آمده است: به‌طور میانگین در ۱۰ سال گذشته سالانه ۱۲ هزار و ۷۵۹ رخداد زلزله در کشور به وقوع پیوست. همچنین حدود ۴ هزار و ۵۰۰ سیلاب طی ۱۰سال اخیر در ایران ثبت شده است.

این مرکز پس از سیل سال ۹۸ نیز در گزارشی تحلیلی عنوان کرده بود: «درحالی‌که عموم سیاست‌گذاران کشور می‌دانند که منابع کافی برای اجرای طرح‌های عمرانی وجود ندارد و اندک منابع موجود بین تعداد زیادی طرح تقسیم می‌شود (از جمله طرح‌های مرتبط با مقابله با سوانح طبیعی)، فرایندهای سیاسی موجب شده‌اند که هیچ ارادۀ جدی برای توقف طرح‌های بدون توجیه و اولویت‌بندی طرح‌های دارای توجیه در سه دهۀ اخیر وجود نداشته و در مطالعات برنامۀ آمایش استان‌های خسارت دیده در سیل، اشارات متعددی به سیل‌خیزبودن برخی از مناطق این استان‌ها شده؛ اما دربارۀ چگونگی مهار سیلاب نکات بسیار مختصر و کلی بیان شده است.» ازسوی‌دیگر، برنامه‌های مربوط به «آبخیزداری و حفاظت خاک، مهندسی رودخانه‌ها و سواحل، بهبود و بهره‌برداری حفاظت از منابع آب» نیز طی سالیان گذشته دارای اعتبار مصوب و عملکرد قابل‌توجهی نبوده‌اند و این موارد را می‌توان به‌عنوان یکی‌از دلایل افزایش میزان خسارات معرفی کرد.

در این گزارش همچنین گفته شده بود به‌رغم اهمیت بالای بیمه در جبران خسارات حوادث طبیعی،‌ در سیاست‌گذاری‌های انجام شده کم‌تر به این موضوع توجه شده و حتی در مواردی با اتخاذ سیاست‌های نادرست جبران خسارت یکسان افراد تحت‌پوشش بیمه و غیرمشمولان، افراد به عدم استفاده از بیمه تشویق شده‌اند و این اشتباه سیاست‌گذاری، به دشوارشدن جبران خسارات منجر شده است. مطابق با آنچه در گزارش پیرامون تأمین مالی خسارات ناشی از سیل آورده شده است، باتوجه‌به‌اینکه ابزارهای تأمین مالی پیشینی هم‌چون بیمه، اوراق قرضۀ سوانح طبیعی، صندوق‌های سوانح، در ایران یا وجود نداشته و یا بسیار محدود و نادر هستند، ضروری است از روش‌های تأمین مالی پسینی استفاده شود.

  صرف اعتبارات در جای‌دیگر

براساس این گزارش برخی از منابع موجود برای استفاده جهت حمایت از آسیب‌دیدگان و بازسازی مناطق سیل‌زده عبارتند از: استفاده از منابع بودجۀ ۱۳۹۸ که شامل بازتوزیع اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای، کاهش ۱۵ درصد از درصد اعتبارات تملک دارایی سرمایه‌ای مندرج در پیوست یک و متفرقۀ لایحۀ بودجه و اختصاص آن به مناطق سیل‌زده، اختصاص ۵۰ درصد از سهم اعتبارات مناطق نفت‌خیر و محروم به مناطق سیل‌زده، اصلاح فرآیند تخصیص ۶۰ هزار میلیارد ریال اعتبار مربوط به قیر (بند «هـ» تبصره «۱» قانون بودجه ۱۳۹۸)، استفاده از ظرفیت‌های بند «م» ماده (۲۸) قانون الحاق ۲ (تنخواه برای حوادث غیرمترقبه) است .همچنین در این گزارش درخصوص استفاده از بخشی از منابع برداشته شده از صندوق توسعۀ ملی در بودجۀ سال ۱۳۹۸ به موارد از جمله استفاده از منابع و تجهیزات نهادهای انقلابی و عمومی غیردولتی، افزایش میزان مجوز انتشار انواع اوراق مالی اسلامی، استفاده از ظرفیت بانک‌ها، اعطای تسهیلات بانکی با نرخ سود پایین اشاره شده است. اشکالاتی که به نظر قابل‌تعمیم به سال‌های دیگر نیز هستند.

حالا تابستان نیز از راه رسیده است و احتمال سیلاب‌های تابستانه وجود دارد. بااین‌وجود، حجم قابل‌توجهی از خسارات سیل‌های گذشته هنوز پرداخت نشده است. اردیبهشت امسال شهروندان سیل‌زده در سیستان‌ و بلوچستان به پیام ما گفتند که هنوز خبری از وام‌ها و کمک‌هایی که قرار بود در سال ۹۹ دریافت کنند نیست و یا بخشی هنوز با مشکلات سیلاب ۱۴۰۰ دست‌وپنجه نرم می‌کنند.