دیپلماسی ایرانی: بیش از دو دهه پیش مجله «گل آقا» کاریکاتور علی اکبر ولایتی، وزیر خارجه وقت را کشیده بود که ذره بین در دست در نقشه آفریقا دنبال کشوری می گشت که با آن رابطه برقرار کند! در طنزهایی که این روزها در شبکه های اجتماعی درباره قطع روابط برخی کشورهای عربی با ایران می چرخد، مشابه چنین مطایبه ای با کشورهای کم وسعت شده، با ذره بینی روی نقشه آفریقا با این سؤال که «جیبوتی کجایی؟ دقیقاً کجایی؟» کنایه از قطع روابط جیبوتی با ایران. اتفاقاً از این سؤال نباید چون یک شوخی معمول گذشت؛ جیبوتی، سودان و سومالی ماه هاست نشان داده اند دقیقاً کجایند؟ رفتار اخیر این کشورها نه با جایشان در نقشه جغرافیایی که با نقششان در صحنه سیاسی قابل فهم است.
اسماعیل عمر غیله، رئیس جمهور جیبوتی که سال ها قبل به رئیس جمهور اسبق ایران گفته بود از ارتقای روابط همه جانبه و تبادل تجربیات با کشور «بزرگ و صلح طلب» ما استقبال می کند و در بیانیه ای مشترک پس از سفر به تهران در دولت قبل تعمیق و گسترش هرچه بیشتر این همکاری ها را ضروری دانسته و ۷ سال قبل گفته بود «حضور احمدی نژاد در جیبوتی و شرق آفریقا جز فایده چیز دیگری نیست»، چند ماه قبل به روزنامه الحیات گفت «احمدی نژاد خواستار تأسیس سفارت ایران شده بود، اما من قبول نکردم تا شر تهران به کشورم نرسد!» همان وزیر خارجه اش که سال ها قبل گفته بود «گسترش روابط همه جانبه با ایران از سیاست های اصولی جیبوتی است»، هفته قبل با یک پیامک به خبرگزاری رویترز اطلاع می دهد که با ایران قطع رابطه کرده است. خردادماه امسال که رئیس جمهور این کشور گفت جیبوتی جز عربستان کشور حامی دیگری ندارد و از عربستان و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای کمک ۲۰۰ میلیون دلاری تشکر کرد و خبر داد که با عربستان توافقنامه امنیتی امضا می کند، نشان داد که جیبوتی دقیقاً کجاست؟ کشوری که ساختمان مجلس خود را با خط اعتباری ۱۰ میلیون یورویی ایران ساخته بود، با ۲۰۰ میلیون دلار عربی، رفت در دامن ریاض و حالا سفارتی که رئیس جمهورش چند ماه پیش گفته بود نیازی به داشتنش در تهران ندارد را در اعتراض به حمله به سفارت عربستان بسته است.
مانند سودان که محمود احمدی نژاد، رئیس جمهورش را «برادر عزیزم» خطاب می کرد و روابط دو کشور را «عمیق و گسترده» می خواند که دارای مواضع مستقل، اسلامی و انقلابی در مجامع جهانی هستند، دو سال بعد از «ریشه دار» دانستن روابط، منکر مناسبات حسنه شد و چون عربستان به هواپیمای عمرالبشیر اجازه عبور از حریم هوایی اش را نداد، به مراسم تحلیف روحانی نیامد و بعد از یکسال گفت مناسبات ایران و سودان کاملاً عادی است و نه استراتژیک. سودان هم نشان داد دقیقاً کجاست؟ سومالی نیز همان کشوری است که ۴ سال پیش احمدی نژاد از مردم خواست به آنجا کمک کنند و تأمین غذای گرسنگان سومالی حتی با وجود قطع روابط دیپلماتیک با این کشور هنوز قطع نشده است.
پس چه شد آن بیانیه هایی که این کشورها با ایران برای مبارزه با استکبار جهانی امضا کردند؟ احمدی نژاد در حالی به سفیر جیبوتی قول داده بود، ایران برای کمک به کشورهای آفریقایی در مبارزه با استعمار آماده است، که یک سال قبل از آن وزیر خارجه اش گفته بود «ما بارها تکرار کرده ایم که جیبوتی مخالفتی با میزبانی فرماندهی مرکزی یا هرگونه مقر منطقه ای آمریکا در منطقه ندارد» و استدلالش این بود که «ما کشوری کوچک هستیم و اوضاع ویژه ای داریم و اقتصاد ما از تنش های منطقه ای و افزایش قیمت نفت رنج می برد و میزبانی نیروهای خارجی بر اقتصاد ما تأثیر مثبت می گذارد.» پس طبیعی است کشوری که دارایی اصلی اش موقعیت استراتژیک است، یا سودان و یا سومالی که محتاج دلارهای عربی هستند، ساعت دیپلماتیکشان را نه با افق منافع مشترک که با نصف النهار برادر بزرگتر تنظیم کنند.
تصمیم گیران سیاست خارجی دولت قبل به غلط تصور می کردند جیبوتی، سودان و سومالی در صف «مبارزه با قدرت های زورگو» هستند. همان هایی که با یک اخم به آمریکا، دوست و برادر ایران شدند و به یک چشمک ریاض، یار و فرمانبردار عربستان. جیبوتی، سودان و سومالی دقیقاً در جایی ایستاده اند که عربستان می خواهد. چه در حمایت از حمله نظامی به یمن و یا در سبقت از هم در بستن سفارتخانه هایشان در تهران. حالا از فهرست دوستان ایران آن هایی خط می خورند که روزگاری قرار بود در مبارزه جهانی با استکبار و استعمار همراهی کنند، دریغ از آنکه اختیار تنظیم روابط دوجانبه خود را نیز ندارند.