ظرفیت تونل شهداد تکمیل است
تا برف بعدی منتظر بمانید

عباس تقی زاده

اگر از شما بپرسند کدام بخش ایران است که محدوده جغرافیایی اش با تونل آغاز و به کویر پهناور ختم می شود و می توان در کمتر از یک ساعت هم اسکی روی برف و هم اسکی روی شن را در آن تجربه کرد چه پاسخی دارید؟ پاسخ به این سوال و مباحثی درباره لزوم ساماندهی گردشگاه زمستانی تونل شهداد همراه با ارایه اطلاعاتی که تاکنون درباره این تونل نشنیده اید را در ادامه مرور کنید.
روزهای گذشته بارش برف در ارتفاعات «جفتان» عده زیادی از اهالی کرمان و شهرهای اطراف را به دره های برف گیر دوطرف تونل شهداد کشاند. آنچه امروز در دوسوی تونل برای توقف خودروها آماده شده و امکان تفریح و برف بازی علاقه مندان را فراهم می کند در زمان استانداری حبیب ا… دهمرده انجام شد.
وی در برگشت از شهداد از این مکان تصادفی بازدید کرد و وقتی استقبال مردم را درمحل دید بلافاصله دستور تسطیح و ایجاد پارکینگ و احداث پیست را داد. چند روز بعد زمین ها تسطیح شدند و حتی تابلوهای پیست به نام «پیست آراتا» هم آماده و به محل آورده شد اما کار با رفتن دهمرده، رها شد و به سرانجام نرسید.
البته از سال های قبل تاکنون بارها در زمینه ساماندهی گردشگاه زمستانی تونل شهداد در مطبوعات نوشته ام، از جمله مطلبی که در شماره 3833 به تاریخ 19 دی ماه 86 در روزنامه ایران منتشر شد و یادداشت های مختلفی در روزنامه های بام کویر، کرمان امروز،استقامت، فردای کرمان، ماهنامه گردشگری ستاره کرمان و سایت های مختلف به خصوص ایرنا منتشر شده است اما هر بار که برف می بارد و مردم در این محل با مشکلات فراوانی مواجه می شوند باز می نویسم شاید گشایشی شود و فکری اساسی و طرحی جامع تصویب و اجرا گردد.
برنامه ریزان به شهداد و سیرچ و تکاب (به معنای بافت درونی و روستایی و شهری آن و نه بخش کویری آن) باید با نگاهی جدید بنگرند. با ثبت جهانی کویر و گردشگر پذیرشدن بخش شهداد (دستکم از سال1378 ) باید علاوه بر کویر به مناطق دیگرآن از جمله اندوهجرد، سیرچ، چهارفرسخ، شهر شهداد و بافت شهری نابسامان آن، ابنیه تاریخی و محوطه باستانی شهداد، روستاهای جهر، گودیز، پشته، پوزه کوه، کشیتوئیه و دهستان تکاب نیز نگاهی واقع بینانه داشت و همه منطقه را در قالب یک چشم انداز توسعه دراز مدت دید.
به تونل برگردیم که سرنوشت جالبی دارد. احداث تونل قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال 56 آغاز شد و قرار بود سی ماهه به پایان برسد، اما با وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی سرعت احداث کند شد و سرانجام به طوررسمی تونل شهداد سال 1371 به بهره برداری رسید گرچه از 6 مرداد 1360 با وقوع زلزله در سیرچ و چهارفرسخ و شهداد، برای تردد خودروها بازگشایی شد. ابتدا در ساعات خاصی رانندگان می توانستند از تونل عبور کنند معمولا صبح ها 5تا 7 و عصر ها هم 5تا 6 یا 7 و در بقیه ساعات می بایست مسافرها و راننده ها پشت تونل منتظر بمانند تا وقت مقرر برسد و اجازه عبور داده شود. بعضی وقت ها هم تونل ریزش می کرد و انتظار 24 ساعته و حتی چندروزه می شد کار واجب داشتی می بایست برگردی و از مسیر گلباف به کرمان بروی. یک مدت هم خودروها مسافرها را از دو سو تا ورودی های تونل می رساندند و بعد مسافرها، در زمان مشخصی، پیاده تونل را طی می کردند و در آنسوی تونل با خودروهای دیگر به سمت کرمان یا شهداد مسیر را ادامه می دادند.
همواره این ًًسوال مطرح بود که چرا برای بخش شهداد آنهم در دهه 50 شمسی احداث تونلی به این عظمت که آن زمان، طویل ترین تونل خاورمیانه بود را تصویب کرده اند. این سوال را از مسیرهای مختلفی پیگیری کردم اما به جواب قانع کننده ای نرسیدم.
خدارحمت کند در شهداد یکی از آخوندهای محلی به نام محمدخضری که نفوذ بالایی داشت در این باره نقل می کرد از فردی که قبل از انقلاب کاندیدای انتخابات مجلس از حوزه کرمان بوده قول گرفته در قبال رای مثبت مردم بخش شهداد که آن زمان جمعیت زیادی داشت طرح احداث تونل شهداد را در مجلس مصوب کند تا راه شهداد به کرمان کوتاه ترشود.
بدنیست بدانید اهالی شهداد و سیرچ، سالهای سال علاوه بر سفر از مسیر رودخانه شهداد و کوهپایه؛ همچنین با گذر از ارتفاعات «جفتان» که تونل در دل همین کوه ، حفرشده، پیاده به کرمان می آمدند. این رفت و آمدها را می توان در کتاب»خمره» و «شماکه غریبه نیستید» نوشته استاد هوشنگ مرادی کرمانی هم خواند.
ضمنا وقتی از سمت کرمان به سمت تونل می رویم بعد از روستای «بلبلوئیه» خط سفیدرنگی بر کوه روبرو دیده می شود. این خط، اثر راهی است که در زمان «رضاشاه» برای عبور و مرور اهالی روی کوه با کندن سنگ ها و تسطیح مسیر، ایجاد شد. راهی که امکان عبور چهارپایان را فراهم می کرد و حتی برخی با خودروی جیپ و لندرور بخشی از آن را طی کردند و در زمان نصب آنتن های مخابراتی و ارتباطی و همچنین دکل های برق فشارقوی نیز از آن استفاده شد.
پس می بینیم احداث تونل، یک خواست چندین ساله است و تونل برای مردم بخش شهداد سرمایه ای نمادین محسوب می شود.
در کتاب عبور از صحاری ایران نوشته آلفونس گابریل هم که سال 1933 میلادی از مسیر کویر به شهداد سفر کرده هم از آرزوی استاندار وقت خراسان برای احداث راه بین شهداد و خراسان از مسیر لوت نوشته است که تونل هم می تواند در ادامه همان آرزو باشد.
یکی از جالب ترین پاسخ ها به سوال ضرورت احداث تونل 2005 متری شهداد را در صحبت های حمید موذن زاده مدیر وقت دبیرستان ایرانشهر کرمان در سال 1369 یافتم. آقای موذن زاده به نقل از برادرشان مرتضی که نماینده مردم کرمان در مجلس شورای اسلامی بود در صبحگاه مدرسه خطاب به دانش آموزان گفت: آمریکایی ها برای انتقال زباله های اتمی و دفن آنها در کویر لوت، تونل شهداد را احداث کردند و گرنه در دوره طاغوت برای مردم شهداد چنین کاری انجام نمی شد.
برای این گفته به سندی دست نیافته ام اما می دانیم که گنبدهای نمکی در لوت، از بهترین مکان ها برای دفن زباله های اتمی است و همچنین شرکتی که در سال 56شمسی احداث تونل را شروع کرد ظاهرا خارجی بود. البته روی تابلوی تونل در روز بهره برداری نام شرکت «راسا» آمده است.
به تابلوی تونل رسیدیم. تابلوی تونل که روی آن اطلاعات زیر نوشته شده بود از سال 1371 تا 1393 به مدت 22 سال در ورودی تونل نصب بود و به بهانه تجهیز تونل شهداد به سامانه روشنایی برداشته شد. اما اطلاعات تابلو:
وزارت راه و ترابری؛ معاونت فنی و راهسازی دفتر راهسازی منطقه جنوب؛ نام تونل: تونل شهداد؛ طول: 2005متر؛ ارتفاع: 4.5 متر (چهارونیم)؛ پیمانکار: شرکت راسا؛ مشاور: مهندسین مشاور ایران ساحل؛ سال بهره برداری: 1371. این تابلو پشت جلد فصلنامه نخل شهداد نیز چاپ شده است.
اما تابستان 93 این تابلو را برداشتند و اسم تونل را تغییر دادند و تابلوی جدیدی نصب کردند که اعتراض کردم و در مطبوعات نوشتم و از طریق استانداری و…پیگیری نمودم تا تابلو را بازکردند و بردند اداره راه کرمان اما هنوز تابلوی قبلی را نصب نکرده اند در حالی که با دستور استاندار کرمان تابلوی جدید برداشته شد.
در پیگیری ها متوجه شدم که اداره راه و ترابری استان نامه ای به استاندار کرمان نوشته و خواستارموافقت ایشان برای تغییر نام تونل شده است این نامه در حالی با امضای مدیرکل وقت راه و شهرسازی استان برای استانداری ارسال شده که قبل از آن، تابلوی جدید تونل را نصب کرده بودند که خود می تواند نوعی تخلف اداری و حتی دورزدن استاندار محسوب شود.یعنی جلب موافقت استاندار با کاری که قبلا انجام شده است!
خوشبختانه آقای همایی مدیر کل وقت حوزه استاندار با اشراف کامل و تدبیر، این ماجرا را مدیریت کردند و با دستور استاندار محترم و کمک معاون سیاسی استانداری و کارشناسان آن حوزه، تغییر نام تونل شهداد که دستکم از دهه 50 شمسی به این نام خوانده می شود و نام آن در اسناد مناقصه و تابلوهای اداره راه استان و شهرستان نیز موجود است منتفی شد. اما هنوز تابلوی قبلی تونل شهداد نصب نشده است و انتظار می رود این اتفاق بزودی رخ دهد.
متن کامل نامه ام به استاندار محترم کرمان آقای علیرضا رزم حسینی که در شماره پانزدهم تیرماه 93 کرمان امروز منتشر شد در ادامه آورده می شود:
(لینک مطلب: http://kermanemrooz.com/newslink.php?nid=276)
«درخواست برگرداندن نام تونل شهداد
به تازگی از سوی اداره کل راه و شهرسازی استان کرمان تابلویی در ورودی تونل شهداد از سمت کرمان نصب شده که نام امام علی (ع) به عنوان نام تونل در آن نوشته شده است. بدین وسیله و با توجه به دلایل زیر از مسوولان مربوط خواهشمند است نسبت به برگرداندن نام تونل به نام قبل (شهداد) اقدام شود.
1 – حفظ حرمت ائمه اطهار (ع) بر همه مسلمانان واجب است. مسلما حرمت و شان نام مولا علی (ع) بسیار بالاتر از آن است که بر یک تونل، گذاشته شود ترکیب تونل امام علی (ع) زیبنده نیست. امام علی(ع) نیز به یکی از یارانش به نام ابن حمدان که بسیار آن حضرت را دوست می داشت ،فرمودند: اگر ما را دوست دارید ما را بازیچه و موضوع شوخی خود قرار ندهید. یعنی بعضی چیزها مقدسند و برای رسیدن به عاقبت به خیری باید قداست آنها را حفظ کرد.
2 – احداث این تونل از سال ۱۳۵۶ به طور رسمی شروع شد و در مرداد ۱۳۶۰ بلافاصله پس از وقوع زلزله سیرچ و شهداد برای امداد رسانی ، امکان عبور و مرور خودرو در محدوده زمانی خاص را پیدا کرد. نام تونل از همان ابتدا و در تمام اسناد و مدارک و حتی در تابلوی قبلی نصب شده،«شهداد» بوده که با هویت ما اهالی بخش شهداد عجین شده است.
3- شهداد تنها بخشی است که محدوده جغرافیایی آن از یک تونل آغاز می گردد. این یک ویژگی منحصر به فرد است که از تونل شروع و به کویر پهناور می رسد (و بالعکس از سمت دیگر).
4- نام تونل شهداد، برای اهالی بخش شهداد یک سرمایه نمادین محسوب می شود. تغییر نام، نشانه توجه نکردن به گذشته و حافظه تاریخی مردم است و منجر یه کاهش اعتماد و وفاق اجتماعی می گردد.
5- گردشگر پذیر بودن شهداد، به ما یادآور می سازد که نام تونل شهداد، می تواند در معرفی شهداد نقش مهمی ایفا کند. نام تونل شهداد به هرحال در نقشه ها و کتاب ها ثبت می گردد در نوشته های گردشگران داخلی و خارجی بازتاب داده خواهد شد و به معرفی بخش شهداد کمک خواهد کرد.
عباس تقی زاده از اهالی بخش شهداد»
اما می توان گفت یکی از شگفتی های استان کرمان، بخش شهداد است. جایی که محدوده جغرافیایی اش از سمت کرمان با تونل شروع و به کویری گسترده، ختم می گردد.
در این اقلیم می توان در کمترین فاصله ممکن از مرکز استان، هم روی برف و ساعتی بعد روی شن اسکی کرد. تنهابا طی ۱۳۰ کیلومترازمرکزاستان کرمان می توان زمستان را در تونل و دره های برفگیر کوه جفتان، لمس کرد. پاییز را در سیرچ دید. بهار به شهداد رسید و در کویر رویایی اش، در هوایی تابستانی گرم شد.
از کرمان تا تونل شهداد حدود ۳۵ کیلومتر است جایی که با ریزش برف و سپید پوش شدن قله جفتان از یک سمت و کوه های پلواراز دیگر سمت، هزاران کرمانی را به خود فرامی خواند.
جمعه 8 و 15 بهمن از همین روزها بودند که بیش از ظرفیت دره های دوسوی تونل، خودرو وارد جاده شهداد شد.عوامل انتظامی و امدادی نیز در کنار مردم حضور داشتند تا تفریح آنها، با سلامت و ایمن باشد. این وضعیت همچنان ادامه دارد.
البته این شیوه اسکی کردنِ رایج در روزهای برفی با استفاده از تیوب و پلاستیک و… بسیار ناایمن و خطرناک و متاسفانه هرساله با حوادث تلخ همراه است. همچنین به دلیل نابسامانی و بلاتکلیف بودن موضوع،گاه گاهی آسیب هایی در ابعاد اخلاقی و اجتماعی نیز دیده می شود که امید می رود ساماندهی محل و ایمن سازی آن، مورد توجه مسئولان شهرستان کرمان و بخش شهداد قرار گیرد.
تونل شهداد با طول ۲هزار و پنج متری، به خودی خود، جاذبه ای مهم است که در کنار دره های برفگیر، قله جفتان و محل سقوط هواپیما و شهادت ۲۷۶ پاسدار غیورمرد لشکر ۴۱ ثارا… می تواند در قالب مجموعه ای ورزشی و فرهنگی، ساماندهی گردد.
استقرار راهداری تونل شهداد، وجود پایگاه امدادجاده ای مسجد ابوالفضل، مجموعه مسجد ابوالفضل و خدمات و امکانات موجود، سامانه جدید روشنایی تونل شهداد که به همت اداره کل راه و شهرسازی استان به بهره برداری رسید و نزدیکی به کرمان و در سرراه کلوت های افسانه ای شهداد قرار داشتن، تضمینی برای سودآور بودن هر گونه سرمایه گذاری منطقی، برنامه ریزی شده و مبتنی بر نیاز بومی در این محل است.
طبیعی است که امکان تفریحات زمستانی تنها در روزهایی محدود در این مکان قابل انجام است اما آب و هوای منطقه به گونه ای است که در تمام فصول سال، مسافرپذیر است.
تونل شهداد 8 و 15 بهمن گنجایش ورود خودروهای مسافران را نداشت و حتی تصادفاتی نیز رخ داد که با حضور نیروهای پلیس راه، امکان تردد ایمن فراهم گشت. تعداد خودروها و مسافران به حدی بود که مردم مجبور به توقف خودرو در کنارجاده از خروجی تونل تا حوالی آبادی «زارچو» پس از مشهد غدیر شدند. دره های دو طرف نیز لبریز از جمعیت بود و در حوالی ساعت 12 جای مناسبی برای توقف و برف بازی پیدا نمی شد.
تردد خودروهای سنگین و تریلرهای حامل بار به سمت زابل، خراسان و افغانستان نیز که از این تونل می گذرند بر شدت ترافیک افزود و نبود سامانه تصفیه هوا در تونل، خطراتی را متوجه مسافران و بویژه کودکان کرده بود.
از استاندار توسعه نگر استان، جناب آقای مهندس رزم حسینی در خواست می گردد نسبت به ساماندهی محل تفریح اهالی کرمان در روزهای برفی در محدوده تونل شهداد، نصب و راه اندازی سامانه تصفیه هوای تونل و تکمیل عملیات تعریض جاده،دستور بررسی و اقدام صادر نمایند.
همچنین از مدیرکل اداره راه و شهرسازی استان کرمان جناب آقای مهندس بلوردی و خداداد مقبلی مدیرکل راهداری و حمل‌ونقل درخواست می شود نسبت به نصب تابلوی تونل شهداد ( که برای عملیات نصب سامانه روشنایی از محل قبلی برداشته شد ) دستور لازم را صادر نمایند.