مرد با صدای لرزان همسرش را نشان می‌دهد که کنارش ایستاده است؛ زنی که درد شیمی‌‌درمانی را به دوش می‌کشد و موهای سر و ابرویش را از دست داده. مرد با صدای لرزان و بلند در تجمع سه‌شنبهٔ اخیر در اراک از مرگ مادرش با سرطان می‌گوید و همسر، سرش را پایین انداخته. گسترش سرطان، بیماری‌های تنفسی و پوستی و بستری شدن بسیاری از کودکان و سالمندان، درد سال‌های اخیر در بسیاری از استان‌هاست که با آلودگی هوا روبه‌رویند. اراکی‌ها، به‌عنوان صنعتی‌ترین شهر کشور اما سال‌هاست دردشان را فریاد می‌زنند و فریادرسی نیست. شنبه‌های اعتراضی در اراک که سال ۱۳۹۲ توجه بسیاری را به خود جلب کرده بود، یک دهه بعد به سه‌شنبه‌های اعتراضی تغییر کرده است. مکان جمع شدن معترضان اما همچنان باغ ملی است. مردم خوزستان هم در دههٔ گذشته بارها دست به اعتراض و تجمع زدند و از نفسی که به‌خاطر فلرها، گردوغبار و خشکی به تنگ آمده بودند، گفتند. روزگار اصفهان، مشهد، سیستان‌وبلوچستان، آذربایجان، البرز و … هم بهتر نیست و آلودگی باعث اعتراض بسیاری از مردم است. نتیجه اما تنها در برگزاری جلسات کمیتهٔ اضطرار آلودگی هوا و تعطیلی مدارس خلاصه شده. در این میان بارگذاری جدید صنایع بدون توجه به توانایی شهرها، مازوت‌سوزی، بی‌توجهی ارگان‌های متولی به رعایت نکردن استانداردهای ابتدایی صنایع و هزاران مشکل دیگر به محاق رفته است.

 

خشم کاربران در فضای مجازی

«اعتراض به آلودگی هوای خوزستان»، «درخواست توقف مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها و صنایع و مقابله با آلودگی هوای کلانشهرهای کشور»، «درخواست خانواده‌های ایرانی برای حل مشکل آلودگی هوا»، «درخواست تعطیلی مدارس مشهد به علت آلودگی هوا»، «درخواست رسیدگی مسئولان به آلودگی هوای شهر چمگردان»، «درخواست اعلام نتایج پایش آلودگی هوای اردکان»، «اعتراض به آلودگی هوای زرین‌شهر به‌علت وجود کارخانهٔ ذوب‌آهن اصفهان» و بسیاری دیگر از کارزارهای به‌راه‌افتاده در ماه‌های اخیر، تنها بخشی از کارزارهایی است که با موضوع اعتراض به آلودگی هوا شکل گرفته است. بسیاری از آنها امضاهای فراوانی جمع کردند و خطاب به مسئولان در رده‌های مختلف منتشر کردند. به این ترتیب، می‌توان رد اعتراض به آلودگی را در فضای مجازی دنبال کرد. در این فضا چندین هزار کاربر هر روز خشم خود را از وضعیت موجود ابراز می‌کنند. یا با راه‌اندازی کارزار و یا با نوشتن در اپلیکیشن‌های مختلف. 

 

براساس بررسی‌های «لایف‌وب»، آلودگیِ هوا مختص تهران نیست و تقریباً در اکثر استان‌ها مسئلهٔ آلودگی و مشکلات هوا وجود دارد. از مجموع محتوایی که در آنها مشخصاً به‌نام شهر، استان یا مکان اشاره کردند، هرساله بالای ۷۰ درصد محتوا مربوط به استان‌هایی غیر از تهران است. برای مثال در پنج استانِ بررسی‌شده، میزان محتوای مرتبط با آلودگیِ هوا در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۳۹۸ رشد داشته‌‎ است. استان اصفهان از ابتدای فروردین ۹۸ تا آذر آن سال ۷۴ هزار محتوای مرتبط با آلودگی داشته، اما در مدت زمان مشابه سال ۱۴۰۲ این تعداد به ۹۶ هزار رسیده است. استان‌های خراسان‌رضوی، خوزستان، آذربایجان‌شرقی و مرکزی نیز همگی با رشد میزان محتوای آلودگی هوا در مقایسۀ بین سال‌های ۹۸ و ۱۴۰۲ همراه بودند. 

 

از دیگر مواردی که لایف‌وب به بررسی آن پرداخته، مسئولانی است که مورد خطاب قرار گرفته‌اند. طبق قانون هوای پاک، نزدیک به ۲۰ وزارتخانه و سازمان مسئول رسیدگی به وضعیت هوا هستند و در این بین وظیفهٔ اصلی بر دوشِ سازمان حفاظت از محیط زیست است. «با بررسی سازمان‌ها اما می‌بینیم که اکثر کاربران در اینستاگرام و توییتر، شهرداری‌ها و استانداری‌ها را مسئول و مخاطب وضعیت آلودگی هوا و رسیدگی به آن می‌دانند. همچنین، وزارتخانه‌هایی مثل نفت و نیرو هم وظیفهٔ مهمی در این زمینه دارند، اما چندان مخاطبِ کاربران نیستند.»

با وجود حضور گستردهٔ افراد در فضای مجازی و به راه انداختن کارزارهای گوناگون، نتیجه اما تاکنون هیچ بوده است. هنوز مازوت‌سوزی با قدرت ادامه دارد، توسعهٔ نامتوازن گریبان بسیاری از استان‌ها را گرفته و همچنان تنها راه مهار آلودگی توسط مسئولان توسل به باد است. 

 

اعتراض، یادآوری به دولت برای شفاف بودن در تصمیم‌گیری‌ است

 «آنچه مردم از طریق انتخابات به دولت‌ها واگذار می‌کنند، حقوق خود نیست بلکه اجرایی‌سازی و پیاده کردن این حقوق در جامعه است.» «اطهره نژادی»، پژوهشگر برنامه‌ریزی محیط زیست این را به «پیام‌ما» می‌گوید و تأکید می‌کند که با روی کار آمدن یک دولت، مردم انتظار دارند با هر سبک و منش سیاسی، آن دولت در راستای توجه به حقوق مردم فعالیت کند و بنابراین، دولت‌ها باید در قبال این حقوق پاسخگو باشند. «نکتهٔ دیگر این است که برخورداری از فضایی امن، پاک، سالم و پایدار حق مردم است که همان حق بر محیط زیست است و اگر محیط زیست انسان حفظ شود، حق سلامت و به‌نوعی حق حیات انسان حفظ می‌شود. پس حفاظت از محیط زیست یعنی حفظ سلامت و حیات انسان‌ها و اگر مردم در مقابل عدم توجه دولت به حفظ حیات خود اعتراض می‌کنند، طبیعی و براساس حقوق انسانی است.»

 

نژادی یادآوری می‌کند که مردم با اعتراضات خود، ضرورت توجه به حقوق خود، ضرورت شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها و ضرورت توجه به وظایف دولت را یادآوری می‌کنند. «اگر مسئولان برای جلوگیری از اضطراب مردم، اعلام نکنند که وضعیت واقعی آلودگی هوا چگونه است و یا با عدم شفافیت در بیان تصمیمات، همراهی مردم را برنینگیزند، علاوه بر بدتر کردن اوضاع و از بین بردن شاخص اعتماد مردم به دولت، دستاورد دیگری ندارد. دنیای امروز، دنیای اطلاعات و ارتباطات است، مردم نسبت به گذشته آگاه‌تر هستند و اعتراضات اگر پاسخ داده شود، انگیزهٔ همراهی مردم در حل مسائل را بیشتر خواهد کرد.»

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تلاش همگانی برای حل چالش آلودگی هوا

نگارش قانون به قصد رفع تکلیف