دیگر حصارکشی اطراف مجموعهٔ تئاتر شهر زمزمه نیست. چند ماشین و کارگر ایستاده‌اند و زمین کنده‌شده در نزدیکی ورودی مترو آشفتگی محوطه را بیشتر کرده است. حالا هم قرار است از هفتهٔ آینده حریمی برای این مجموعه تعیین شود که آن را «ساماندهی» می‌خوانند. بیست‌وپنجم آذرماه «محمدمهدی اسماعیلی»، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در جریان بازدید میدانی از محوطهٔ این مجموعه به خبرگزاری‌ها گفته بود شنبهٔ هفتهٔ آینده قرار است کلنگ‌زنی این پروژه انجام شود.

ماجرای ایجاد یک حصار دور این مجموعه به سال ۱۳۹۹ برمی‌گردد. زمانی که «قادر آشنا»، مدیرکل هنرهای نمایشی به خبرگزاری‌ها از «نبود مانع در روند حصارکشی تئاتر شهر» و همکاری شهرداری منطقه ۱۲، سازمان زیباسازی شهرداری تهران و میراث فرهنگی خبر داده بود: «‌محیط پیرامونی تئاتر شهر در این سال‌ها اصلاً در شرایط خوبی به‌سر نمی‌برد. بنابراین لازم است هرچه زودتر نسبت به رفع التهابات و اتفاقات دلخراش فضای بیرونی این مجموعه اقدامات لازم را انجام دهند.»

 

ایدهٔ حصارکشی که مسئولان همواره از آن با «ساماندهی مجموعه تئاتر شهر» یاد می‌کنند، هربار موافقان و مخالفانی داشته است. موافقان «حضور معتادان اطراف پارک دانشجو» و «آسیب به این مجموعه» را دلیل خود برای درخواست حصارکشی می‌دانستند. همان سال ۹۹ «رضا بابک»، بازیگر پیشکسوت تئاتر دربارهٔ وضعیت این مجموعه گلایه کرده بود: «اسم پارک مجاور تئاتر شهر، پارک دانشجوست، ولی عملاً به پارک معتادان و دیگر اقشار مسئله‌دار تبدیل شده و این هیچ برازندهٔ تئاتر شهر نیست که اطرافش چنین وضعیتی داشته باشد.» مخالفان اما همواره تئاتر شهر را فضایی برای همه می‌دانستند و مخالف ایجاد مانع بودند. تیرماه پارسال بود که «علیرضا نادعلی» در گفت‌وگو با ایسنا از مخالفت شهرداری با این پیشنهاد خبر داد: «شهرداری تهران با این پیشنهاد و ایده برای احداث چیزی شبیه به دیوار در اطراف محوطهٔ تئاتر شهر مخالفت کرده است. مدیریت شهری پایتخت به‌دنبال طرح‌هایی است که بتواند شرایط اطراف محوطهٔ تئاتر شهر را بهبود ببخشد و آسیب‌های اجتماعی این منطقه را از بین ببرد.»

 

آبان‌ماه امسال نیز معمار طرح حریم مجموعهٔ تئاتر شهر تأکید کرد که او نیز همچون جامعهٔ تئاتری با کشیدن دیوار به دور این مجموعه مخالف است. «سروناز امتیازی» با اشاره به ایجاد یک «حریم امن» به ایسنا گفته بود: «تلاش ما ایجاد حریم امن است تا هنرمندان تئاتر در فضایی امن‌تر و آزادتر به فعالیت بپردازند و قرار نیست مجموعه را از مردم جدا کنیم؛ چون مردم باید فرهنگ را ببینند. پس هیچ سانتی از کار پیدا نمی‌کنید که ما انقطاعی میان بنا و مردم ایجاد کرده باشیم. حریم و حائلی که داریم، دیوارهٔ شفاف مواجی است و قسمت‌هایی مانند مترو، هواکش‌ها یا ورودی‌ها، هر یک، مانند صحنهٔ تئاتر خواهند شد. یعنی حریم تئاتر شهر، خود، یک صحنهٔ تئاتر است که مردم از لا‌به‌لای آن حرکت می‌کنند. تیغه‌هایی که با آنها حریم را ایجاد کرده‌ایم، همچون نگاتیوهایی است که پشت هم حرکت می‌کند.»

 

خواسته‌ای که به میل همهٔ هنرمندان نیست

«سید محمدجواد طاهری»، مدیر مجموعه تئاتر شهر به «پیام ما» می‌گوید که طی این سال‌ها ایجاد یک حریم از سوی هنرمندان «بسیار زیاد» مطرح شده است: «اگر یک‌بار برای تماشای نمایش به سالن‌های تئاتر شهر در بعدازظهر مراجعه کنید، متوجه معضلات پیرامون این مجموعه می‌شوید که ماحصل آن نبود امنیت لازم برای مخاطبان و هنرمندان است.» به گفتهٔ او این مطالبه از سوی دو طرف در این مدت مطرح شده: «در سال‌های قبل هم که در ورودی مترو را جلوی ضلع شمالی تئاتر شهر در نظر گرفتند، هنرمندان تحصن کردند. درحالی‌که هیچ مانع بصری برای ساختمانی که به ثبت میراث فرهنگی رسیده، نباید وجود داشته باشد. هم دربارهٔ آن موضوع هم دربارهٔ مجتمع فرهنگی که در ضلع جنوبی واقع شده، همهٔ هنرمندان مطالبات خود را داشته‌اند و امروز هم دارند.»

او دربارهٔ اینکه آیا تعیین حریم می‌تواند باعث شود پیوند این مجموعه با شهر و مردم از بین برود، توضیح می‌دهد: «قرار نیست اینجا به‌شکل تالار وحدت باشد و قصدی وجود ندارد که حصار کشیده شود. قرار است به‌شکلی که تردد برای عموم آزاد باشد، طراحی شود و صرفاً کنترل‌شده باشد. شب‌ها شاهد کارتن‌خواب‌های بسیاری و بعضاً آسیب‌هایی که به این بنا وارد می‌شود، هستیم. قطعاً حتی یک کاشی از ساختمان اینجا همه‌اش ثبت میراث است، قابل ترمیم نیست و این نیازمند این است که حداقل شب‌ها که محل تجمع و افراد با آسیب‌های اجتماعی است، بتوانیم کنترل کنیم.»

 

به گفتهٔ طاهری، ورودی و خروجی‌هایی برای این مجموعه در ضلع شمال، شرق و جنوب و به پارک در نظر گرفته شده، اما «کنترل‌شده» هستند تا هر کسی مانند افراد بزهکار و معتادان نتواند به‌راحتی وارد مجموعهٔ تئاتر شهر شود.

موافقت هنرمندان با این موضوع درحالی از سوی مدیر مجموعهٔ تئاتر شهر مطرح می‌شود که «امید طاهری»، منتقد تئاتر یکی از مخالفان است. او به «پیام ما» می‌گوید وای به‌حال جامعه‌ای که دغدغهٔ هنرمندانش ایجاد حریم پیرامون فضاهای فرهنگی باشد: «تا چنین حرفی را مطرح می‌کنیم، یا بحث امنیت را پیش می‌کشند که خب نه‌فقط پیرامون تئاتر شهر که در همه‌جای شهر و همه‌جای کشور وظیفهٔ نهادهای امنیتی است یا مسئلهٔ حفظ بنا را پیش می‌کشند که آن هم وظیفهٔ حراست مجموعهٔ تئاتر شهر است.»

 

او ادامه می‌دهد که اگر می‌خواهید کاری کنید چرا سعی می‌کنید به نام هنرمندان انجامش دهید: «ترجیح هنرمندان این است که حریم و نرده‌های پیرامون تالار رودکی هم برداشته شود. ترجیح ما این است که نرده‌های پیرامون موزهٔ هنرهای معاصر هم برداشته شود. ترجیح می‌دهیم همهٔ دیوارهای جداکننده برداشته شود. کاری اگر می‌خواهید انجام دهید، بیخود به‌نام هنرمندان انجام ندهید، آن‌طور که خودتان فکر می‌کنید انجام دهید. این نمایش دروغین دموکراسی را برای تطهیر خودتان و تخریب هنرمندان استفاده نکنید. خیر ما دغدغهٔ مردم را داریم و اصلأ خوشمان نمی‌آید دیواری بین جایی که ما هستیم و جایی که مردم هستند ایجاد شود.»

 

حریم یا یک مرز فیزیکی؟

اما آیا فضای پیرامون ساختمان تئاتر شهر یک بخشی از فضای شهری است یا یک بخشی از فضای اختصاصی؟ «علی اعطا»، عضو سابق شورای شهر تهران و شهرساز در گفت‌وگو با «پیام ما» معتقد است که این فضا اختصاصی نیست: «حیاط یک ساختمان می‌تواند یک فضای خصوصی یا نیمه‌عمومی و خصوصی باشد؛ مثل هر ساختمانی در هر شهر که یک بخش آن بنا و بخش دیگرش حیاط مجموعه است. منتهی ساختمان تئاتر شهر در نقطه‌ای واقع شده که قلب فرهنگی پایتخت است؛ چراکه چهارراه ولیعصر (عج) در مجاورت تعداد زیادی از مجموعه‌های فرهنگی و هنری است. همیشه هم به این‌صورت بوده که فضای پیرامون تئاتر شهر در خدمت همهٔ شهروندان بوده، برای اینکه بتوانند با این ساختمان و اتفاقات جاری در آنجا ارتباط بگیرند.»

 

به گفتهٔ اعطا، اما نتیجه و تبعات ایده‌ای که به‌نام تعیین حریم قرار است دنبال شود، اختصاصی کردن آن فضای عمومی است به‌شکلی که یک مرز فیزیکی تعیین شود و شهروندان نتوانند در آنجا آزادانه رفت‌وآمد کنند: «متأسفانه از این اتفاق با عنوان تعیین حریم یاد می‌کنند، اما این یک حرف انحرافی است. حریم مترادف با مرز فیزیکی نیست. حریم یک مرز نامحسوس است که در داخل آن حریم یک ضوابط خاصی به‌لحاظ ساخت‌وساز، کاربری و… حاکم شود و هیچ‌وقت به‌معنای احداث یک مرز فیزیکی نبوده است.»

به اعتقاد این شهرساز، این موضوع در‌حالی‌است که اگر در شهرهای توسعه‌یافته پتانسیلی وجود داشته باشد، از آن استفاده می‌کنند تا مردم با آن ارتباط مستقیم داشته باشند: «در دوره‌ای که عضو شورا بودم هم بخش‌هایی از وزارت ارشاد این خواسته را دنبال می‌کرد و حتی مذاکرات جدی با شهرداری انجام دادند. شهرداری منطقه نیز قصد اجرای آن را داشت که اجازه ندادیم، اما الان توافقاتی صورت گرفته است.»

او می‌گوید که چهارراه ولیعصر (عج) عملاً در چند مرحله در حال تجزیه شدن به فضاهای خرد است: «در یک مرحله زیرگذر احداث شد، بعد نرده‌هایی ایجاد کردند که رفت‌وآمد آزادانه را دچار مشکل کرد و حالا گام سوم مجزا کردن محدودهٔ تئاتر شهر است. همهٔ اینها اقدامات واپس‌گرایانه است که به‌جای توسعهٔ فضاهای عمومی شهری، به عقب برگردید و عرصهٔ عمومی را تجزیه کنید.»

 

برنامه‌ریزی به‌جای حصارکشی

 این عضو سابق شورای شهر می‌گوید یکی از دلایلی که قبلاً برای این موضوع ذکر می‌شد، این بود که تئاتر شهر چهره و منظر خوبی ندارد و درگیر بی‌انضباطی شهری است: «آن زمان پیشنهادی که مطرح کردیم این بود که برای فضای پیرامون تئاتر شهر یک برنامهٔ مدیریت و بهره‌برداری تهیه شود. به این معنا که اگر برای این فضا برنامه‌ریزی‌های فرهنگی و هنری اجرا شود و اگر قرار است دستفروشی اتفاق بیفتد، آن را هم ساماندهی کرد که برای مثال غرفه‌ها و ساعت و روزهای مشخصی داشته باشد. اگر چنین اتفاق‌هایی بیفتد فضاهای نامناسب از آن فضا به‌تدریج دور می‌شود. نظم بصری از طریق به‌کار انداختن فعالیت‌های متناسب با تئاتر شهر می‌تواند اتفاق بیفتد، اما متضاد آن دیوار کشیدن دور تئاتر شهر است.»

 

از نظر اعطا این کار می‌تواند خالص‌سازی یک فضای عمومی شهری باشد: «وقتی اطراف فضایی که همیشه در اختیار عموم بوده، حصار بکشید، عملاً این فضا را حصر می‌کنید تا مدیریت کنید چه کسانی حضور پیدا کنند و چه کسانی حضور پیدا نکنند. این با حق عمومی شهروندان برای دسترسی آزادانه به همهٔ فضاهای عمومی شهر مغایرت دارد.»