درحالی‌که تغییر اقلیم در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از روندهای دگرگون‌کننده اقتصاد و تجارت جهانی مورد توجه نهادهای بین‌المللی و طیف فزاینده‌ای از کشورها قرار گرفته است، در ایران هنوز سیاستگذاری صنعتی و تجاری بیشتر بدون توجه به این پدیده و تأثیرات آن صورت می‌گیرد. گزارش تازه مرکز پژوهش‌های اتاق ایران با انتشار گزارش «تغییرات اقلیمی و آینده تجارت جهانی» نشان می‌دهد با وجود تاثیر فزاینده تغییر اقلیم بر ایران و محیط همسایگی آن، تأثیرات این پدیده در کشور بیشتر از زاویه محیط زیستی مورد توجه قرار گرفته است.
گزارش اتاق ایران با بررسی شماری از مطالعات تغییر اقلیم را یکی از مهمترین پدیده‌های تأثیرگذار بر اقتصاد جهانی خوانده است. یکی از این مطالعات می‌گوید تغییر اقلیم تا سال ۲۰۵۰ می‌تواند منجر به از دست‌دادن ۲۳ تریلیون دلار در تولید اقتصاد جهانی شود. این رقم نشان‌دهنده کاهش بالقوه ۱۱ تا ۱۴ درصدی در تولید اقتصاد جهانی در مقایسه با سطوح رشدی است که بدون تغییر اقلیم می‌تواند صورت گیرد.

رویدادهای ناشی از تغییر اقلیم مانند بالا آمدن سطح آب دریا، رویدادهای شدید آب‌وهوایی و خشکسالی می‌توانند باعث مهاجرت و جابجایی افراد در مقیاس بزرگ شوند. این رخداد می‌تواند فشارهای اجتماعی و اقتصادی ایجاد کند و منجر به افزایش تنش بین کشورها شود

تاثیر بر فقیرترین کشورها و رشد نابرابری‌ها
بر اساس این گزارش مهمترین زیان‌های اقتصادی ناشی از تغییر اقلیم، فقیرترین کشورها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. چنان که ممکن است، ثروت خود را به‌ازای هر نفر بین ۱۷ تا ۳۰ درصد از دست دهند. در مقابل، ثروتمندترین کشورها احتمالاً چندان تحت‌تأثیر قرار نگرفته یا حتی رشد اقتصادی فزاینده‌ای را تجربه کنند. بانک جهانی تخمین می‌زند که تغییر اقلیم می‌تواند تا سال ۲۱۰۰ درآمد جهانی را تا ۲۰ درصد کاهش دهد.
این میان «کشورهای درحال توسعه به‌ویژه در برابر این تأثیرات آسیب‌پذیر هستند، زیرا بیشتر به کشاورزی و منابع طبیعی متکی هستند» و این دو به‌شدت از تغییر اقلیم تأثیر می‌پذیرند. مطالعه هیئت بین دولتی تغییر اقلیم سازمان ملل هم نشان می‌دهد که تغییر اقلیم می‌تواند تا سال ۲۰۳۰، یکصد میلیون نفر دیگر را به فقر بکشاند و بیشتر این افراد در کشورهای درحال توسعه خواهند بود: «تغییر اقلیم می‌تواند رشد اقتصادی کشورهای درحال توسعه را تا ۲ درصد در سال کاهش دهد. این امر بر توانایی این کشورها در کاهش فقر و بهبود استانداردهای زندگی تأثیر بسزایی خواهد داشت.»

نابرابری اقتصادی اجرای سیاست‌های اقلیمی موثر را دشوار می‌کند. افراد و شرکت‌های ثروتمند نسبت به افراد و جوامع فقیرتر قدرت و نفوذ بیشتری بر سیاست‌های دولت‌ها دارند و اغلب در برابر سیاست‌هایی که سودشان را کاهش می‌دهد یا مصرفشان را محدود می‌کند، مقاومت می‌کنند

تحقیقات دانشگاه استنفورد هم این موضوع را تایید می‌کند چرا که نشان می‌دهد تغییر اقلیم از دهه ۱۹۶۰ بدین سو، نابرابری اقتصادی را تشدید کرده است. بر این اساس گرم‌شدن کره زمین، کشورهای سردتر مانند نروژ و سوئد را غنی کرده است؛ درحالی‌که رشد اقتصادی در کشورهای گرم‌تر مانند هند و نیجریه با چالش‌های جدی‌تری مواجه شده است. شکاف بین بالاترین و کمترین تولید ناخالص داخلی سرانه، به دلیل تغییر اقلیم، تقریبا ۲۵ درصد افزایش یافته است. به دیگر سخن، اثرات اقتصادی تغییر اقلیم به‌طور متوازن در بین کشورها یا مناطق توزیع نشده است. برای نمونه، کشورهای جنوب آسیا در معرض سیل، کمبود آب، آتش‌سوزی و توفان هستند که می‌تواند منجر به از دست دادن ۱۰ تا ۱۸ درصد از تولید ناخالص داخلی آنها به دلیل حوادث اقلیمی شدید شود.
برآوردهای بانک توسعه آسیایی نشان می‌دهد که نواحی ساحلی بنگلادش، هند، مالدیو و سریلانکا در معرض خطر بالای افزایش سطح آب دریاها هستند که ممکن است منجر به از بین‌رفتن شهرها، از بین‌رفتن زمین‌های کشاورزی و تالاب‌ها، نفوذ آب‌های شور و اثرات منفی بر گردشگری و شیلات شود. از سوی دیگر آسیا بیشترین آسیب را از تغییر اقلیم خواهد دید اما در مقابل کشورهای توسعه یافته غربی چندان متاثر نخواهند شد.
شکاف بین گروهی از کشورهایی که بالاترین و کمترین تولید اقتصادی را به‌ازای هر نفر دارند، اکنون تقریبا ۲۵ درصد بیشتر از آن چیزی است که بدون تغییر اقلیم وجود می‌داشت. اگرچه نابرابری اقتصادی بین کشورها در دهه‌های اخیر کاهش یافته است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که این شکاف بدون گرم‌شدن کره زمین سریع‌تر کاهش می‌یافت.
نتایج مطالعه‌ محققان دانشگاه کمبریج در سال 2021، تخمین می‌زند که تداوم تغییر اقلیم، کاهش تولید ناخالص داخلی جهانی را تا سال ۲۱۰۰ به طور متوسط ۲۳ درصد نسبت به شرایط نرمال کاهش دهد. مطالعه دیگری که در 2020 از سوی MIT منتشر شد نشان داد که تغییر اقلیم کنترل‌نشده می‌تواند بین 5 تا 20 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را تا سال ۲۱۰۰ کاهش دهد.
برآوردهای سازمان تجارت جهانی نشان می‌دهد که تغییر اقلیم می‌تواند تجارت بین‌المللی را با تأثیر بر هزینه‌های تجاری، تغییر مزیت‌های نسبی و مختل‌کردن زنجیره‌های ارزش جهانی تحت‌تأثیر قرار دهد. افزایش یک درجه سانتیگراد دمای هوا، رشد سالانه صادرات کشورهای درحال توسعه را بین ۲.۰ تا ۵.۷ درصد کاهش می‌دهد.
چرخه معیوب فقر و تخریب محیط زیست
مرکز پژوهش‌های ایران در ادامه درباره چرخه معیوب تولید فقر و تخریب محیط زیست به‌دنبال ایجاد نابرابری‌های اقتصادی گفته است. بر این اساس در حالی که رویدادهای شدید آب و هوایی مثل سیل، توفان و خشکسالی می‌تواند محصولات، خانه‌ها و زیرساخت‌ها را از بین ببرد و توسعه اقتصادی مناطق آسیب‌دیده را به عقب براند، این امر به نوبه خود می‌تواند به چرخه معیوب فقر و تخریب محیط زیست منجر شود، زیرا مردم مجبور می‌شوند برای زنده ماندن به شیوه‌های ناپایدار مانند جنگل‌زدایی و صید بی‌رویه تکیه کنند. در عین حال، نابرابری اقتصادی با تداوم الگوهای مصرف ناپایدار و به بن‌بست کشاندن تلاش‌ها برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، موجب تغییر اقلیم می‌شود.
افزون‌براین، نابرابری اقتصادی اجرای سیاست‌های اقلیمی موثر را دشوار می‌کند. افراد و شرکت‌های ثروتمند نسبت به افراد و جوامع فقیرتر قدرت و نفوذ بیشتری بر سیاست‌های دولت‌ها دارند و اغلب در برابر سیاست‌هایی که سودشان را کاهش می‌دهد یا مصرفشان را محدود می‌کند، مقاومت می‌کنند. این امر به یک بن‌بست سیاسی در مورد اقدامات اقلیمی منجر شده‌است؛ جایی که منافع قدرتمندان بر نیازهای سیاره و ساکنان آن اولویت دارد.
همچنین تأثیرات تغییر اقلیم اغلب توسط جوامع فقیر و به حاشیه رانده شده جهان که کمترین امکانات را برای مقابله با آنها دارند، به‌شدت احساس می‌شود. برمبنای مطالعه‌ای که صندوق بین‌المللی پول انجام داده، تغییر اقلیم تهدید قابل توجهی برای تلاش‌های کاهش فقر است و به‌طور نامتناسبی بر فقیرترین مناطق و مردم تأثیر می‌گذارد. بانک جهانی تخمین میزند که این پدیده می‌تواند ۶۸ تا ۱۳۵ میلیون نفر را تا سال ۲۰۳۰ به فقر بکشاند.
مهاجرت و درگیری‌های امنیتی
رویدادهای ناشی از تغییر اقلیمی مانند بالا آمدن سطح آب دریا، رویدادهای شدید آب‌وهوایی و خشکسالی می‌توانند باعث مهاجرت و جابجایی افراد در مقیاس بزرگ شوند. بر اساس این گزارش، این رخداد می‌تواند فشارهای اجتماعی و اقتصادی ایجاد کند و منجر به افزایش تنش بین کشورها شود. جمعیت‌های آواره ممکن است به کشورهای همسایه پناه ببرند و به‌طور بالقوه منابع را تحت فشار قرار دهند و درگیری‌ها را بر سر مرزها، زمین و دسترسی به امکانات اولیه تشدید کنند.
تغییر اقلیم می‌تواند دسترسی به آب را مختل کند و منجر به افزایش تنش‌ها و درگیری‌ها بر سر منابع آبی مشترک شود. برای نمونه، در مناطقی که به‌شدت به سیستم‌های رودخانه‌هایی مانند نیل، گنگ یا مکونگ وابسته هستند، تغییر الگوی بارش و افزایش کمبود آب می‌تواند رقابت‌های ژئوپلیتیکی را تشدید کند زیرا کشورها برای کنترل منابع و حقوق آب رقابت می‌کنند.
این پدیده از سوی دیگر می‌تواند چالش‌های امنیتی موجود را تشدید کند و چالش‌های جدیدی ایجاد کند. افزایش فراوانی و شدت بلایای طبیعی، همراه با بی ثباتی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی مرتبط با آن، می‌تواند زمینه مساعدی را برای ایدئولوژی‌های افراطی، تروریسم و شورش ایجاد کند. چنین تهدیدهای امنیتی می‌تواند به رقابت‌های ژئوپلیتیکی دامن بزند و بر اتحادها و مداخات تأثیر بگذارد.
افزایش دما می‌تواند عواقب شدیدی برای سلامت انسان داشته باشد و منجر به افزایش نرخ مرگ‌ومیر، شیوع بیماری‌ها و مشکلات سلامت روان شود. آسیب‌پذیرترین جمعیت‌ها، مانند سالمندان، کودکان، جوامع کم‌درآمد و جوامع رنگین‌پوست، به احتمال زیاد تحت‌تأثیر این تأثیرات سلامتی قرار می‌گیرند.
مقابله کشورها با آثار اقتصادی تغییر اقلیم
آینده تجارت بین‌الملل نامشخص است، اما واضح است که تغییر اقلیم تأثیر بسزایی بر نحوه تجارت جهانی خواهد داشت. افزایش هزینه‌های تجارت به دلیل اختلال در زنجیره تأمین و زیرساخت، تغییر در الگوهای تجارت به دلیل سازگاری کشورها با آب و هوای متغیر و همچنین افزایش رقابت برای منابع که می‌تواند منجر به درگیری‌های تجاری شود برخی از تأثیرات احتمالی تغییر اقلیم بر تجارت بین‌المللی است.
گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران به راهکارهای مقابله با آثار تغییر اقلیم از سوی کشورهای مختلف پرداخته و نوشته که برای کاهش تاثیرات این پدیده بر تجارت، کشورها باید برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اقدام کنند و سیاست‌هایی در پیش گیرند تا با تغییر اقلیم سازگار شوند. بر اساس این گزارش قدرت‌های بزرگ مانند ایالات متحده، چین و اتحادیه اروپا نقش کلیدی در رسیدگی به تغییر اقلیم و اثرات آن بر تجارت دارند: «این کشورها باید برای توسعه و اجرای سیاست‌های جاه‌طلبانه اقلیمی با یکدیگر همکاری کنند. افزون بر این آنها باید با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود و ترویج فناوریه‌ای انرژی پاک، الگو باشند.»
بر اساس این گزارش مکانیسم تنظیم مرزی کربن مهم‌ترین اقدام اتحادیه اروپا در راستای قاعده‌سازی‌های نوین در حوزه تجارت و تغییر اقلیم است. در قالب این قانون مالیات جدیدی تحت عنوان مالیات بر کربن بر برخی از واردات اتحادیه اعمال می‌شود. اجرای این قانون در سال ۲۰۲۳ آغاز می‌شود و طیف وسیعی از کالاهای انرژی بر را پوشش می‌دهد. از منظر اتحادیه اروپا، مکانیسم تنظیم مرزی کربن به عنوان ابزار کلیدی اتحادیه اروپا جهت تعیین قیمت منصفانه، برای کربن منتشرشده در فرایند تولید کالاهای وارداتی اتحادیه که از شدت کربن بالایی برخوردارند و نیز تشویق تولید صنعتی پاک‌تر در کشورهای غیر از اتحادیه اروپا طراحی شده ‌است. در قالب این مکانیسم، اتحادیه اروپا برابری هزینه‌ای را که شرکت‌های اروپایی برای انتشار کربن در فرایند تولید کالاهای با شدت کربن بالا پرداخت می‌کنند، از طریق اعمال تعرفه متناسب بر این دسته از کالاهای وارداتی به این اتحادیه تضمین می‌کند.
نقشه نجات ایران از آثار اقتصادی تغییر اقلیم
ایران در منطقه‌ای واقع شده است که در حال حاضر اثرات تغییر اقلیم مانند خشکسالی، سیل و موج گرما را تجربه می‌کند. گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران می‌گوید در حالی که ایران به شدت در برابر تاثیرات تغییر اقلیم آسیب‌پذیر است، این تأثیرات احتمالاً در آینده شدیدتر خواهد شد و تأثیر قابل توجهی بر اقتصاد و تجارت ایران خواهد داشت.
این گزارش اضافه می‌کند: «ایران برای سازگاری با تغییر اقلیم نیاز به تغییر سیاست‌های تجاری مخصوص به خود دارد. توجه بیشتر به تجارت کالاها و خدماتی که سازگار با تغییر اقلیم هستند را می‌توان در این راستا مطرح کرد. ایران نیاز دارد در تحقیق و توسعه فناوری‌های جدیدی سرمایه‌گذاری کند که می‌تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و انطباق با تغییر اقلیم کمک کند.» از سوی دیگر ایران می‌تواند محیط حمایتی‌تری برای کسب و کارهای سازگار با تغییر اقلیم ایجاد کند. این اقدامات شامل ارائه معافیت‌های مالیاتی، یارانه‌ها و سایر مشوق‌ها برای مشاغلی است که در تلاش برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود هستند. این گزارش در نهایت اضافه می‌کند که ایران می‌تواند سیاست‌های تجاری حمایت‌کننده از اقدامات اقلیمی را اعمال کند. این اقدامات شامل اجتناب از موانع تجاری است که ورود کالاها و خدمات سازگار با آب‌وهوا را به کشور دشوار می‌کند.