در گورستان قدیمی مسلمانان چه می‌گذرد؟ | پشت پرده دزدیدن سکه‌های ابن‌بابویه

مدیر بقاع متبرکه کشور به «پیام ما» خبر داد: در شهر  ری کمیته ویژه حقیقت‌یاب تشکیل می‌شود.

خبرنگار: فاطمه علی‌اصغر | ششم آبان، دادستان عمومی شهرری از کشف عجیبی در گورستان ابن‌بابویه خبر داد: «دو گورکن هنگام دفن اموات، یک کوزه با ۲۶۰ سکه قدیمی کشف کردند. این افراد پس از دفن جنازه، سکه‌ها را بین خودشان تقسیم کردند و به هر کدام ۱۳۰ سکه رسید اما یکی از آن دو، پس از مدتی خود را به کلانتری ۱۳۱ شهرری معرفی کرد و سهمش را که شامل ۱۳۰ سکه می‌شود به مسئول آرامستان ابن بابویه تحویل داد.» پذیرش این روایت اما برای مردم سخت بود، روایتی که بعدها در برنامه تلویزیونی تغییر کرد. مسئله مدام پیچیده‌تر می‌شود و ساماندهی‌های اخیر مدیران تولیت در ابن‌بابویه، سکوت مدیران اوقاف‌وامورخیریه شهرری، اعتراض مداوم مردم به مسئولان اوقاف و میراث‌فرهنگی در برهم‌خوردن هویت تاریخی این گورستان ثبت ملی و در نهایت افشای نام سلطان قبر در مردادماه امسال و انتشار فیلمی از استخوان‌های مردگان در گونی گره می‌خورد. گره‌های کوری که این سوال را پررنگ می‌کند: «آیا ساماندهی‌هایی اخیر ربطی به کشف سکه‌ها داشته است؟»

مردگان در گونی

چشم‌، چشم را نمی‌بیند. سیاهی مطلق. دوربین از سیاهی تصویر برمی‌دارد. صدایی فرمان می‌دهد: «هر وقت گفتم بدویید، بدویید…» دو یا سه مرد؟ معلوم نیست، به سمت سیاهی‌ها می‌دوند. در کورسوی نور بی‌رمقی، تکه‌هایی از گلدسته ابن‌بابویه نمایان می‌شود. دوربین غوطه‌ور تاریکی‌ است. افراد می‌دوند، به نظر از پله‌هایی پایین می‌روند، جایی در زیرزمین. صدایی می‌لرزد: «این فضایی که مشاهده می‌کنید، در پوشش طرح همسطح‌سازی این‌جا رو کندن… همه قبرا رو… زیر قبرا رو… متاسفانه جنایتی که این‌جا کردن همه رو نبش قبر کردن. حالا چه چیزی از این‌جا خارج کردند؟ آینده مشخص می‌کنه…. چه کسانی از محل این حفاری‌ها سود می‌برن؟ چه چیزهایی خارج کردن؟» دوربین گونی‌هایی پر از استخوان و جمجمه مسلمانان مرده‌ را نشان می‌دهد. صدا درخواست می‌کند: «باید کمیته حقیقت‌یاب تشکیل شود.» این‌ تکه‌های از فیلمی است منتشر شده در کانال تلگرامی به نام «گندم ری». سازندگان این فیلم خودشان را بچه‌ هیئتی‌های شهرری معرفی می‌کنند که به فرمان مقام معظم رهبری دنبال عدالت‌خواهی هستند. آن‌ها گویا حسینیه‌ای در ابن‌بابویه نزدیک مقبره «رجبعلی‌خیاط» داشتند که شبانه و به گفته خودشان مسلحانه تخریب شده است. حالا آن‌ها به‌ پاخاستند تا در مورد جنایات و فسادی که در شهرری اتفاق می‌افتد، افشاگری کنند. در انتهای فیلم هم سخنان مقام معظم رهبری شنیده می‌شود: «پرچم مطالبه‌گری را هرگز زمین نگذارید.» 

پشت درهای بسته

«مردم زنگ زدند و ماجرای سکه‌ها را به ما اطلاع دادند. یکی می‌گفت؛ خودش نام «محمد‌رسوال‌الله» را روی سکه‌ها دیده است. برای به‌دست آوردن اطلاعات بیشتر به ابن‌بابویه رفتیم اما پشت در بسته آستان ماندیم. می‌خواستیم از مسئولان در‌باره این کشف مصاحبه بگیریم، اما همه بی‌نتیجه ماند و هیچ‌کدام از مسؤولان اوقاف و میراث‌فرهنگی به تماس تلفنی ما پاسخ ندادند و درخواست ما برای ورود به آستان رد شد. در نهایت رئیس اداره اوقاف سوار بر خودروی خود با بی‌توجهی از مقابل خبرنگاران عبور کرد و بدون پاسخ به سوال‌های ما از آستان خارج شد.» این‌ گفته‌های حمید احمدی، خبرنگار پایگاه اطلاع‌رسانی راگا و خبرگزاری فارس است.

او در گفت‌وگویی با پیام‌ما لحظه‌های اولیه انتشار خبر کشف سکه‌های گورستان ابن‌بابویه را شرح می‌دهد و معترض به وضعیت بقاع‌متبرکه و تاریخی شهرری است: «نه متولیان اوقاف‌وامورخیریه، نه متولی ابن‌بابویه و نه مسئولان میراث‌، هیچ‌کدام پاسخ درستی به ما نه درباره ساماندهی و بهسازی گورستان‌ها دادند و نه در مورد این اتفاق. امیر مصیب‌رحیم‌زاده، مدیر میراث‌ شهرری هم که معلوم نیست چه‌کار می‌کند؟ هیچ‌وقت در جریان هیچ‌چیز نیست. همیشه می‌گوید؛ پول نداریم یا از تهران قرار است، تصمیم‌ بگیرند. پس او چرا حقوق می‌گیرد؟»

با هیچ‌کس مسامحه نداریم

در گورستان ابن‌بابویه اما مسئله پیچیده‌تر و فراتر از پیدا شدن یک‌باره این سکه‌ها است. سال‌هاست خبرنگاران پشت درهای بسته گورستان ابن‌بابویه مانده‌اند. دوربین‌هایشان گرفته شده و با بدترین رفتارها در برابر سوالاتشان مواجه شده‌اند. در اتفاقات اخیر، نه تنها هویت به‌نام‌ترین گورستان‌‌ مسلمانان ایران که مشاهیر بسیاری در آن دفن هستند، به خطر افتاده بلکه به نظر می‌رسد این کشف با مسائل پشت پرده‌ بسیاری گره خورده است. مسئولان شهرری اما باز هم پاسخ‌گو نیستند. تماس‌های ما با اداره اوقاف و امورخیریه شهرری، تولیت ابن‌بابویه، نماینده میراث‌فرهنگی شهرری تا امروز به نتیجه نرسیده است.

در کوچه‌ پس کوچه‌های شهرری شنیده می‌شود؛ در تمام این مدت ساماندهی بهانه بوده و برای گنج قبرها را زیر و رو می‌کردند. حجت‌الاسلام محمد نوروزپور، مدیرکل بقاع متبرکه و اماکن مذهبی سازمان اوقاف کشور درباره این شنیده‌ها به «پیام ما» می‌گوید: «به زودی برای روشن شدن مسائل شهرری و ابن‌بابویه کمیته ویژه حقیقت‌یاب تشکیل می‌شود. ما برای هیچ‌کس و هیچ‌چیز مسامحه نداریم. در ارتباط کامل با دستگاه‌های امنیتی و قضایی هستیم. دادستان هم دارد همه ابعاد را پیگیری کند.»

سلطان قبر کجاست؟

۸ مرداد ۱۳۹۹، حجت‌الاسلام سید‌علی علامه، مدیر آستان شیخ‌صدوق و گورستان ابن‌بابویه در گفت‌وگویی با ایکنا از راز مافیای بزرگ قبر رونمایی کرد: «روز اولی که به این مکان آمدیم متوجه شدیم از سال‌ها قبل، متولی دفن اموات آقایی به نام «س. ح. ا» است. فردی که در نزدیکی خود ابن‌بابویه مغازه دارد. این فرد خود را مسئول دفن اموات در ابن‌بابویه، امامزاده عبدالله، شاه‌عبدالعظیم(ع) و حرم امام‌خمینی(ره) معرفی کرده بود و به نوعی نه تنها کنترل دفن اموات در کل پایتخت را دراختیار داشت بلکه هماهنگی‌هایی در خارج از این مکان‌ها را نیز انجام می‌داد؛ بنابراین روز اولی که ما به این مکان آمدیم، سندهایی را از سوی این فرد برای ما آوردند که ما آن‌ها را امضا نکردیم و بعد از این اتفاق از ادارات مختلف به ما فشار آوردند که چرا مقابل کار این فرد را می‌گیرید، بگذارید کارش را انجام دهد؛ اما بنده اعلام کردم که نداشتن شفافیت کارهای این فرد به هیچ‌وجه قابل قبول نیست و من هیچ‌کدام از سندهایی که ارائه داده است را امضا نمی‌کنم تا اینکه متوجه شدیم، اقدامات این فرد قانونی نیست.» علامه در این مصاحبه اتهامات مربوط به ساماندهی‌ها و زیرورو کردن قبرها و بی‌حرمتی به مردگان را مربوط به تحریکات سلطان قبر می‌داند.

این در حالی است که سازمان آرامستان‌های کشور بارها اعلام کرده؛ هرگونه کفن و دفن در گورستان‌هایی واقع در داخل شهر  قدغن است. این‌که چرا این‌ مصوبه در روز روشن نقض می‌شود، جای سوال دارد اما مدیر تولیت ابن‌بابویه به جای پرداختن به این سوال، فقط معترض است که چرا مافیای قبر دارد این کار را می‌کند!

یکی از کسانی که اقدام به دفن امواتش در ابن‌بابویه کرده به «پیام ما» می‌گوید: «مادرِپدرم و خاله‌هایش همه در ابن‌بابویه دفن هستند. ما هم می‌خواستیم سال ۹۱ پدرم را آن‌جا دفن کنیم اما مدیران تولیت به ما یک‌بار گفتند؛ این‌جا دفن قدغن است. بعد گفتند، می‌خواهند این‌جا را فضای سبز بکنند. یک بار دیگر گفتند می‌خواهند این قسمت را به صحن اضافه کنند و دست‌آخر اعلام کردند، پس باید پول زیادی بدهید؛ چیزی حدود ۴۰ میلیون تومان در آن زمان.»

مسئله این‌جاست که با وجود کرونا هم همچنان دفن در ابن‌بابویه ادامه دارد. به طوری‌که حسن خلیل آبادی، عضو شورای اسلامی تهران به تازگی درباره دفن جان باختگان کرونایی در آرامستان‌های قدیمی ری همچون ابن‌بابویه و شاه‌عبدالعظیم تذکر داده بود اما حجت الاسلام مرتضی صادقی، رئیس اداره اوقاف‌وامورخیریه شهرری به ایرنا در پاسخ او گفته بود: «برخی مسئولان بدون انجام تحقیق و استعلام اظهارنظر نکنند و به بهانه دلسوزی مردم وارد هر مساله‌ای که در موردش اطلاعی ندارند، نشوند. این‌جا حتی یک کرونایی هم دفن نکردیم.»

گورکن نادم، گورکن فاسد شد

مسئله اما زمانی بغرنج‌تر می‌شود که روایت‌ها تفاوت‌های اساسی با هم دارند. همان‌طور که گفتیم، غلامرضا نوفرسکتی، دادستان عمومی شهرری به ایرنا، ایسنا، فارس، راگا و سایر رسانه‌ها درباره نحوه کشف سکه‌ها در گورستان ابن‌بابویه ماجرای دو گورکن را گفته بود که از آن‌ها پشیمان شده و به کلانتری مراجعه کرده است و حالا دستگاه‌های امنیتی در جستجوی نفر دوم که متواری شده هستند. اما روایت دادستان در مصاحبه تلویزیونی تغییر می‌کند: «در آرامستان ابن‌بابویه یک اتاقکی در اختیار دو نفر قرار می‌گیرد که کارشان حفاری قبر بوده، بعدا گزارشی می‌آید، این اتاقک محل تجمع افراد معتاد است. بعد از بررسی این اتاقک مقادیری سکه کشف می‌شود. آن‌ها حفاری قبری را پنجاه روز قبل داشتند و سکه‌ها را بین خودشان تقسیم می‌کنند.»

تفاوت این دو روایت منجر به رسیدن به این سوال می‌شود: «واقعا چه اتفاقی در گورستان ابن‌بابویه افتاده است؟» از سوی دیگر برخی شنیده‌ها حاکی از آن است که این اتاقک نزدیک مقبره رجبعلی خیاط بوده یعنی همان‌جایی که حسینیه هیئتی‌های شهرری قرار داشته است.

 گورکنی نبوده، شبیه حفاری غیرمجاز است

برای روشن شدن بیش‌تر ماجرا چندین بار با معاون میراث فرهنگی تهران تماس گرفتیم اما مرتضی ادیب‌زاده دست آخر از پاسخ‌ دادن به سوالات ما سر باز می‌زند: «نظرم درباره سکه‌ها را با هماهنگی در سایت روابط‌عمومی خودمان منتشر کنم.» او در برابر اعترض ما می‌گوید: «ما در هماهنگی کامل با اوقاف و امور خیریه هستیم. اگر چیزی اشتباهی رسانه‌ای شود، ممکن است این ارتباط به هم بخورد.» البته اداره اوقاف‌وامورخیریه هم پیش‌تر اعلام کرده بود که طبق مجوزی که در سال ۱۳۹۷ از سازمان میراث‌فرهنگی گرفته‌اند، دست به هر اقدامی در این گورستان می‌زنند. اکنون سوال مهم این‌جاست که آیا همه این‌ تخریب‌ها با مجوز میراث‌فرهنگی بوده است؟ هیچ‌کس پاسخ نمی‌دهد.

ادیب‌زاده اما بعد از هماهنگی در سایت خودشان، اعلام می‌کند: «سکه‌های مکشوفه در گورستان ابن بابویه، توسط یگان حفاظت تهران به این اداره‌کل تحویل داده شده است. از مجموع سکه‌ها تعداد ۱۴۱ سکه سالم هستند. تعدادی اندک از سکه‌ها با رسوب‌زدایی اولیه خوانده شدند که متعلق به دوران آل‌بویه هستند. با دستور دادستان ری هم تحقیق و پیگیری موضوع کشف سکه‌ها ادامه دارد.»

احمد ابوحمزه، ری‌شناس و عضو هیأت‌علمی دانشگاه اما نظر دیگری دارد: «قدمت سکه‌ها مشخص می‌کند، موضوع کندن قبر، درست نیست زیرا برای قبر در نهایت تا سه متر از زمین را حفر می‌کنند اما سکه‌های ۱۱۰۰ سال پیش نمی‌تواند در عمق سه متری باشد و مطمئناً خیلی پایین‌تر بوده و برای این منظور به احتمال زیاد حفاری غیرمجاز صورت گرفته است.»

او تاکید می‌کند: «این مسئله باید بررسی دقیق شود حتی احتمال این‌که زیر این گورستان، آثار تاریخی از شهر قدیمی ری وجود داشته باشد بعید نیست. اگر این سکه‌ها آل‌بویه باشد دقیقا دورانی است که شهرری بسیار آباد بوده و این کشف می‌تواند نشان از اسرار تاریخی بسیاری باشد. امیدوارم که مسئولان تصمیم درستی برای حفاظت از این گورستان بگیرند.» این همان خواسته‌ای است که سال‌های طولانی است دوستداران میراث‌فرهنگی و مردم ایران دارند. خواسته‌ای که امیدوارند با کمک کمیته‌حقیقت‌یاب قدمی برای رسیدن به آن برداشته شود.