هفدهم خرداد ۱۴۰۳، آب‌شیرین‌کن طرح جامع تأمین آب زاهدان و سیستان وارد مدار بهره‌برداری شد. ایرنا نوشت که «وزیر نیرو بزرگ‌ترین آب‌شیرین‌کن خاورمیانه در خشکی را با هدف تأمین آب زاهدان و سیستان وارد مدار کرد. طرح جامع تأمین آب زاهدان و سیستان از سه‌راهی دشتک با بهره‌برداری از بزرگ‌ترین آب‌شیرین‌کن فراساحلی به ظرفیت ۱۰۰ هزار مترمکعب در شبانه‌روز و بهره‌برداری از ۷۳ حلقه چاه، ۹۵ کیلومتر خطوط انتقال آب، ۱۱۰ کیلومتر خط برق بابت رفع مشکل کمبود آب زاهدان و سیستان با اعتبار ۵ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان افتتاح می‌شود. با افتتاح بزرگ‌ترین آب‌شیرین‌کن فراساحلی در سیستان‌وبلوچستان به ظرفیت ۱۰۰ هزار مترمکعب در شبانه‌روز، تأمین آب آشامیدنی پایدار ممکن شده است. طرح تأمین آب اضطراری سیستان و زاهدان از سه‌راهی دشتک با برداشت آب از منابع آب زیرزمینی هامون هیرمند، حرمک، شیله و لواریاب از ابتدای آذرماه سال گذشته، شیرین‌سازی آب با نصب دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن به طرح اضطراری آبرسانی اضافه شد». اما آیا شیرین‌سازی آب‌های شور راه‌حلی پایدار برای تأمین آب شرب است؟

طبق گزارش سازمان ملل، کمبود آب درحال‌حاضر، بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان را تحت‌تأثیر قرار داده است. یک راه شناخته‌شده برای مقابله با این بحران، نمک‌زدایی است که شامل حذف مواد معدنی (عمدتاً نمک) از آب دریا  و سایر آب‌های شور از طریق فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی است. در سال‌های آینده، افزایش ظرفیت کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن و درعین‌حال کاهش اثرات محیط‌زیستی این فناوری، حیاتی خواهد بود. آب شیرین در سراسر جهان  فقط ۳ درصد از کل آب زمین را تشکیل می‌دهد که  دوسوم آن در دسترس نیست؛ زیرا به‌شکل یخ است یا غیرقابل‌دسترس در زیر زمین و در آبخوانهاست. حدود ۱.۱ میلیارد نفر در سراسر جهان به آب شیرین دسترسی ندارند و حدود ۲.۷ میلیارد نفر حداقل یک ماه در سال از کمبود آب رنج می‌برند. بسیاری از مناطق تحت تأثیر کمبود آب شیرین بسیار نزدیک به دریا هستند و این جایی است که نمک‌زدایی می‌تواند کمک کند.

نمک‌زدایی فرآیندی است که طی آن نمک‌های معدنی محلول در آب حذف می‌شوند. درحال‌حاضر، این فرآیند یکی از پرکاربردترین‌ها برای به‌دست‌آوردن آب شیرین برای مصارف انسانی یا کشاورزی است. نمک‌زدایی به‌طور طبیعی در طول چرخۀ آب اتفاق می‌افتد؛ تبخیر آب دریا نمک را پشت سر می‌گذارد و ابرهایی را تشکیل می‌دهد که باعث ایجاد باران می‌شوند. ارسطو مشاهده کرد که آب دریا تبخیر شده و تغلیظ شده به آب شیرین تبدیل می‌شود و داوینچی متوجه شد که به‌دست‌آوردن آن با استفاده از یک دستگاه ثابت آسان است. قرن‌های بعد از نمک‌زدایی آب دریا به‌ویژه در قایق‌ها و زیردریایی‌ها برای تأمین آب شیرین خدمه در طول سفرهای طولانی استفاده شد. بااین‌حال، این فرآیند تا قبل از انقلاب صنعتی و به‌ویژه تا زمان توسعۀ کارخانه‌های نمک‌زدایی در مقیاس وسیع در دسترس نبود. در سطح جهانی، براساس مطالعه‌ای که توسط محققان مؤسسۀ آب، محیط‌زیست و سلامت در دانشگاه سازمان ملل (UNU-INWE) در سال ۲۰۱۹ انجام شد، تقریباً ۱۶ هزار کارخانۀ نمک‌زدایی درحال‌کار هستند  که در ۱۷۷ کشور پراکنده شده‌اند. اولین کشوری که این روند را به‌طور انبوه اتخاذ کرد استرالیا بود؛ کشوری بسیار خشک که در آن خشکسالی به‌اصطلاح هزاره، بین سال‌های ۱۹۹۷ و ۲۰۰۹، ویرانی به بار آورد. در شهرهای اصلی کارخانه‌هایی دارد که از طریق اسمز معکوس کار می‌کنند.

عربستان سعودی از نظر حجمی پیشروترین کشور در زمینهٔ نمک‌زدایی است و پس‌ازآن، امارات متحدۀ عربی قرار دارد. هر دو کشور بیابانی هستند و به‌شدت به این فرآیند وابسته‌اند. سایر کشورهای خاورمیانه مانند کویت و قطر نیز این روش را انتخاب کرده‌اند. در ایالات متحده، سومین در این رتبه‌بندی خاص، تقریباً تمام تأسیسات گاز طبیعی برای بهره‌برداری از گرمای باقی‌مانده، کارخانه‌های میکرو نمک‌زدایی وجود دارد. اسپانیا به‌لطف مشارکت جزایر قناری و سواحل آلیکانته و مورسیا در جایگاه چهارم قرار دارد؛ جایی‌که نیروگاه‌های حرارتی قدیمی با نیروگاه‌های نمک‌زدایی جایگزین شده‌اند.

برخی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن در جهان عبارت‌انداز: ۱-رأس‌الخیر، عربستان سعودی: ۱ میلیون و ۳۶ هزار مترمکعب در روز،  در ۷۵ کیلومتری شمال‌غربی جبیل قرار دارد و به ریاض خدمات می‌دهد، دارای بخش تولید برق قابل توجهی با ظرفیت ۲۴۰۰ مگاوات است. ۲-تاویله، امارات: ۹۰۹ هزار و ۲۰۰ مترمکعب در روز، انتظار می‌رود که پس از تکمیل، برق و آب  تاویله، نسبت آب شیرین‌سازی‌شده تولیدی امارات از ۱۳ درصد امروز به ۳۰ درصد تا سال ۲۰۲۲ افزایش یابد. ۳- شعیبه، عربستان سعودی: با ۸۸۰ هزار مترمکعب در روز،  در ۹۰ کیلومتری جنوب شهر تاریخی جده واقع شده است. ۴-جبیل، عربستان سعودی: ۸۰۰ هزار مترمکعب در روز، یکی از برجسته‌ترین تأسیسات یک‌پارچۀ آب‌وبرق جهان ۵-ام‌القوین، امارات متحدۀ عربی: ۶۸۲ هزار و ۹۰۰ مترمکعب در روز، در امتداد مرز امارت رأس‌الخیمه، یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های اسمز معکوس است. ۶– دیوا، دبی: ۶۳۶ هزار مترمکعب در روز،  یکی از بزرگ‌ترین نیروگاه‌های برق و نمک‌زدایی در امارات متحدۀ عربی است که مجموع ظرفیت برق آن ۲۸۸۵ مگاوات است. ۷- سورک، فلسطین اشغالی: ۶۲۴ هزار مترمکعب در روز،  کارخانۀ غشایی سنگین‌وزن جهان در ۱۵ کیلومتری جنوب تل‌آویو واقع شده است. ۸–جبیل، عربستان سعودی: ۶۰۰ هزار مترمکعب در روز، با سرمایه‌گذاری ۶۵۰ میلیون دلار آمریکا ۹- سورک۲، فلسطین اشغالی: ۵۷۰ هزار مترمکعب در روز، که با کاهش قیمت باعث صرفه‌جویی در اقتصاد آب در حدود ۱.۰۲ میلیارد دلار در دورۀ عملیات تأسیسات شد ۱۰- فجیره۲، امارات متحدۀ عربی: ۵۹۱ هزار مترمکعب در روز، با یک نیروگاه حرارتی ۴۵۰ هزار مترمکعب در روز، یک تأسیسات اسمز معکوس ۱۳۶ هزار و ۵۰۰ مترمکعب در روز و یک نیروگاه ۲ هزار مگاواتی.

فرآیند شیرن‌کردن آب، شامل تقطیر متشکل از جوشاندن آب دریا در یک دستگاه ثابت، جمع‌آوری بخار و تغلیظ آن برای به‌دست‌آوردن آب شیرین است که روشی برای حذف نمک است، اما مؤثرترین روش نیست، زیرا مقادیر زیادی انرژی مصرف می‌کند. در روش اسمز معکوس، براساس استفاده از غشاهای نیمه‌تراوا است که به آب اجازۀ عبور می‌دهد، اما به نمک نه.   

با کاهش ذخایر آب شیرین در جهان، نمک‌زدایی به یک نیاز روبه‌رشد تبدیل می‌شود. ولی فرآیند نمک‌زدایی آب بدون‌ضرر نیست؛ زیرا بقایای حاصل از این فرآیند، آب نمک، فاضلاب با غلظت بالایی از نمک و آلاینده‌ها است که در بسیاری از موارد به دریا ریخته شده و اکوسیستم‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. همچنین خطر نشت آب آلوده وجود دارد که می‌تواند سفره‌های آب ساحلی را آلوده کند. به‌نظر‌می‌رسد آمایش سرزمین و همچنین سازگاری اقلیمی، از مهم‌ترین راهبردهای مقابله با بحران کمبود آب است؛ چراکه با تداوم توسعۀ ناپایدار به‌شیوۀ کنونی، همچنان به آب‌شیرین‌کن‌های بیشتر در پهنه‌های جمعیتی در مناطق خشک نیاز بیشتری خواهیم داشت.