«حالا چند روزی است که آبگرفتگی خانه‌مان فروکش کرده اما همه دیوارها شوره زده.» این را «احمد حیدری» به «پیام ما» می‌گوید؛ یکی از اهالی کوی «زعفرانیه» در جنوب غرب اهواز که جزء مناطق خسارت‌دیده از آبگرفتگی است.

حیدری در بازار مرکز شهر دستفروشی می‌کند و بار گوجه‌فرنگی که از میدان میوه‌وتره‌بار می‌آورد، در بساطی‌اش در خیابان نادری می‌فروشد: «حالا ماه رمضان است و مردم در حالی که روزه‌دار هستند گرفتار آبگرفتگی شده‌اند. با این احوال فعلاً نمی‌توانم کار کنم و تعطیل کرده‌ام.» در سال‌های قبل هم در زمان بارندگی خیابان‌های زعفرانیه را آب می‌گرفت. پمپ این منطقه خیلی وقت است خراب شده و تعمیرش نکرده‌اند. امسال هم در هر دو بارندگی آب وارد خانه‌ها شد. حیدری می‌گوید: «ارتفاع آب حدود 80-70 سانتیمتر در حیاط خانه‌مان بالا آمده بود و اگر کمک همسایه‌ها نبود آب به داخل خانه هم می‌آمد و همهٔ زندگی ما را از بین می‌برد. به‌خصوص در بارندگی دوم آب خیلی زیادی همهٔ خیابان‌های منطقه را گرفت، ما با کمک همسایه‌ها با گونی‌های خاک سیل‌بند درست کردیم تا جلوی ورود آب را به داخل خانه بگیریم.»

 

کوی «سپیدار» در شرق اهواز نیز جزء مناطق با بیشترین آبگرفتگی بود. یکی از اهالی خیابان 6 این محله به «پیام ما» می‌گوید: «خانهٔ ما دو روز زیر آب بود و همهٔ وسایل و اثاثیه به‌خصوص وسایل برقی مثل یخچال و تلویزیون کاملاً از بین رفت. بیش از یک هفته نظافت کردیم تا توانستیم اثر آبگرفتگی و فاضلاب و بوی نامطبوع را کمتر کنیم و به‌خانه بازگردیم. اگرچه همهٔ دیوارها نم‌گرفته و گچ و رنگ آن تخریب شده است. در مدت آبگرفتگی هیچ‌کدام از مسئولان برای بررسی وضعیت نیامد فقط یک نفر که تصویربرداری کرد و خود را از مجموعه شهرداری معرفی کرد.» او ادامه می‌دهد: «کوی سپیدار در سال‌های گذشته نیز با مشکل آبگرفتگی در زمان باران مواجه بود اما در یکی دو سال اخیر حفاری وسیع و لوله‌گذاری در منطقه انجام دادند که بارها به شهرداری و پیمانکارش اعتراض کردیم و گفتیم این لوله‌ها جوابگوی این حجم آبگرفتگی نیست ولی اعتنا نکردند. نتیجه‌اش را هم مشاهده کردیم که این پروژه تأثیری در رفع مشکل نداشت. این آبگرفتگی در ایام نوروز واقعاً دردسر و ناراحتی‌اش مضاعف بود و مجبور شدیم به همهٔ مهمان‌ها بگوییم به خانه ما نیایند.»

 

وعدهٔ بی‌عمل

هلال‌احمر خوزستان از امدادرسانی به 500 خانوار در استان در پی بارندگی خبر داده است. اما مسئولان محلی هیچ گزارشی از میزان وسعت آبگرفتگی ارائه نکردند و مشخص نیست به چه تعداد از منازل مسکونی خسارت وارد شده است. اگرچه تصاویر منتشر شده نشان می‌دهد که تقریباً هیچ‌کدام از مناطق اهواز از آبگرفتگی در امان نبوده است. پیگیری خبرنگار «پیام ما» برای گفت‌وگو با «خانچی»، معاون عمرانی و جانشین استاندار خوزستان، «شرف‌الدین شیرازی»، مدیرکل مدیریت بحران استانداری و «شمس»، معاون خدمات شهری شهردار اهواز نیز در این زمینه به نتیجه نرسید.

بر اساس گزارش پرتال اطلاع‌رسانی استانداری خوزستان، اگر چه «حسینی‌محراب»، استاندار خوزستان از عملکرد و بی‌برنامگی شهرداری اهواز در دفع آب‌های سطحی انتقاد کرده، اما در دفاع از عملکرد خود گفته است: «در روزهای اخیر دو باران شدید و رگباری به فاصلهٔ چند ساعت داشتیم که یکی ۱۷.۵ میلیمتر و دیگری ۴۴ میلیمتر بود. این بارندگی به اندازهٔ ۹۰ درصد بارش سالانه در یزد، ۶۷ درصد بارش سالانه در کرمان و ۷۰ درصد بارش سالانه در خراسان‌جنوبی و سیستان‌وبلوچستان محسوب می‌شود. اخیراً بارش‌های مشابهی در امارات و عربستان که ادعا می‌کنند یک زیرساخت قوی دارند منجر به سیل و تخریب زیرساخت‌های شهری شد اما خوشبختانه در اهواز با لطف خداوند اتفاق خاصی رخ نداد و با آمادگی‌ها و تمهیدات اتخاذ شده و بهبود زیرساخت فاضلاب موفق شدیم آب‌های سطحی را تخلیه کنیم.»

 

رسیدگی به وضعیت دفع آب‌های سطحی و اجرای شبکهٔ فاضلاب اهواز از وعده‌های «ابراهیم رئیسی»، رئیس جمهوری در نخستین سفرش به خوزستان در شهریور ۱۴۰۰ بود. منتقدان، آبگرفتگی وسیع اهواز را مستندی بر عدم تحقق این وعده می‌دانند. این در حالیست که حسینی محراب گفته است: «در سال‌های گذشته ماندگاری آب خیلی زیاد بود و گاهی ۳۶ ساعت تا یک هفته آبگرفتگی ادامه داشت؛ اما در دوسال فعالیت دولت سیزدهم طرح فاضلاب اهواز و کارون که طی حدود ۳۰ سال، ۳۰ درصد اجرا شده بود به ۶۲ درصد رسید که این امر منجر به کاهش مدت آبگرفتگی‌ها شده است.»

 

طرح‌های شکست خورده

این اولین بار نیست که با یک بارندگی، سیلاب شهری در اهواز و برخی شهرهای خوزستان به‌راه می‌افتد. از سال 97 در سه سال متوالی، هزاران منزل مسکونی در این آبگرفتگی‌ها خسارت دید. بر اساس گزارش بنیاد مسکن خوزستان در آبگرفتگی آذرماه 1398 شهرهای اهواز و کارون، یک هزار و ۵۶۶ واحد مسکونی خسارت دید و ۵۰ واحد مسکونی به‌کلی ویران شد. آبگرفتگی زمستان 1399 نیز به 9 هزار واحد مسکونی در شهرهای ماهشهر، اهواز، کارون، هندیجان و بندر امام خسارت زد و پای سازمان بازرسی کل کشور را نیز به ماجرای آبگرفتگی‌ها باز کرد. بعد از آن بود که در فروردین 1400 قرارگاه آب‌وفاضلاب در استانداری خوزستان تشکیل شد تا برای جلوگیری از آبگرفتگی مجدد شهرها چاره‌اندیشی کند. بر این اساس مقرر شد یک طرح ضربتی برای ساماندهی 56 نقطهٔ بحرانی و یک طرح علاج‌بخشی برای رفع مشکل 80 نقطهٔ اهواز با همکاری آبفا و شهرداری اجرا شود و مطالعات دفع آب‌های سطحی اهواز نیز عملی شود.

 

قانون، دفع آب‌های سطحی را به شهرداری‌ها تکلیف کرده اما در اهواز و اغلب شهرهای خوزستان به‌دلیل نداشتن شبکهٔ مجزا، از شبکهٔ فاضلاب برای عبور آب باران استفاده می‌شود.

«سید محمد لاری»، کارشناس برنامه‌ریزی شهری و استاد دانشگاه، به «پیام ما» می‌گوید: «طرح دفع آب‌های سطحی اهواز اجرایی نشده اما اقدامات موضعی که در قالب طرح‌های اضطراری و علاج‌بخشی انجام شد، از همان ابتدا مشخص بود موفقیت‌آمیز نیست. مسئلهٔ آب‌های سطحی اهواز هیچ راه کوتاه‌مدتی ندارد و این کارهایی که انجام می‌دهند فقط منجر به هدررفتن منابع و دور شدن از هدف می‌شود. ما یک طرح کلان و بلندمدت لازم داریم که جنبه‌های مختلف شهری، اجتماعی، محیط زیستی و تأسیساتی را شامل شود ولی اکنون همهٔ اینها نادیده گرفته شده و فقط پمپ و لوله را به‌کار گرفته‌اند که نتیجه‌اش می‌شود همین.»

 

او ادامه می‌دهد: «علم روز دنیا و تجارب کشورهای دیگر نشان می‌دهد که نمی‌شود حجم زیاد رواناب ناشی از بارش‌های سیل‌آسا را با این سیستم فعلی و با پمپ و لوله منتقل کرد. شهرسازها معتقدند که اگر ضوابط شهرسازی به‌ویژه تراکم، رعایت شود آب باران به این شکل سریع در خیابان‌ها روان نمی‌شود و خسارت وارد نمی‌کند. طبق این ضوابط باید 30 درصد رواناب ناشی از بارندگی در زمین جذب شود. بنابر این شاخص‌ها، حداقل یک سوم فضای شهر باید خالی باشد و حق نداریم فضای سبز و سطوح نرم را که جاذب آب هستند حذف کنیم و همهٔ خیابان‌ها را آسفالت و ساختمان‌سازی کنیم. این را در شهرک نفت و نیوساید (محله‌هایی که هیچ‌وقت دچار آبگرفتگی نمی‌شوند) می‌شود مشاهده کرد. این در حالیست که می‌بینیم شهرداری طرح جامع شهر اهواز را کنار گذاشته و با یکسری مصوبات غیرقانونی و غیرفنی از شورای شهر، به‌صورت غیرقانونی تراکم‌فروشی می‌کند.»

 

الگوی محله‌های قدیمی

لاری بر پیش‌بینی ملاحظات آب‌های سطحی در طراحی شهری نیز تأکید می‌کند: «شهرسازی تاکتیکی، اقدامات کوچک و موثر را بهتر و کارآتر از پروژه‌های بزرگ می‌داند. طبق اعلام مدیران، زمان‌ تأخیر برای دفع آب‌های سطحی دو ساعت بوده اما وقتی آب وارد خانه‌های مردم شود دیگر زمان اهمیتی ندارد و مهم این است اجازه ندهیم که آب وارد خانه‌ها شود.»

مدیران شهری مسطح بودن شهر اهواز را یکی از دلایل آبگرفتگی‌های شدید عنوان می‌کنند. لاری اما این مسئله را رد می‌کند: «مگر فقط اهواز مسطح است؟ شهرهای زیادی در دنیا این ویژگی را دارند مثل بسیاری از شهرها در آمریکا و استرالیا که با یک بارندگی زمین‌گیر نمی‌شوند. در اهواز، آبادان و ماهشهر که مسطح هستند و همیشه آبگرفتگی شدید دارند، مشاهده می‌کنیم که محله‌های قدیمی (در اهواز شهرک نفت و نیوساید، در آبادان محله بریم و در ماهشهر ممکو) وجود دارد که این مشکل را ندارند. بنابراین آبگرفتگی اهواز قطعاً راهکار دارد، اما راهکار آن پمپ نیست اگرچه به‌عنوان مکمل ضروری است. ولی اینکه فکر کنید با شبکهٔ فاضلاب می‌توانید آب‌های سطحی را کنترل کنید خوش‌خیالی است.»